پاورپوینت وزن در شعر نیمایی (pptx) 11 اسلاید
دسته بندی : پاورپوینت
نوع فایل : PowerPoint (.pptx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد اسلاید: 11 اسلاید
قسمتی از متن PowerPoint (.pptx) :
تاکنون آموخته ایم که هر بیت دو پاره یا مصراع دارد که چونان کفه های ترازو با یدیگر برابرند و به طور دقیق نشانه های هجایی و وزن آن دو همگونی و برابری دارند.
نیما برای رهایی از تنگناهای عروضی مبتنی بر تساوی و نظم هجاهای هر مصراع شکل جدیدی از وزن را ایجاد کرد.
وزن در شعر نیمایی
درس یازدهم
به این صورت که قید تساوی هجاهای دو مصراع را برداشت و دست شاعر را در سرودن شعر باز گذاشت بی آنکه از زیبایی موسیقایی وزن قدیم بکاهد.
برای نمونه شعر زیر:
می تراود مهتاب
می درخشد شب تاب
نیست یک دم شکند خواب به چشم کس و لیک
غم این خفته چند
خواب در چشم ترم می شکند.
می تراود
مهتاب پایه های آوایی می تً را وًد / مًه تاب
وزن فاعلاتن فع لن
نشانه های هجایی
می درخشد پایه های آوایی می دٍ رَخ شَد / شَب تاب
شب تاب وزن فاعلاتن فع لن
نشانه های هجایی
نیست یک دم شکند پایه های آوایی نی ست یٍک دَم / شٍ کَ نَد خا / ب بٍ چُش مٍ َ
کَ سُ لیک
خواب وزن
به چشم کس ولیک نشانه های هجایی
_ _ / _ _ U _
_ U U / _ _ U U / _ _ U U / _ _ U _
فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
غم این خفته پایه های آوایی غَ مٍ این خٌف / تٍ ی چند
چند وزن فعلاتن فعلن
نشانه های هجایی
_ U U / _ _ U U
خواب در پایه های آوایی خا ب دَر چَش/مٍ تَ رَم می/شٍ کَ نَد
چشم ترم وزن فاعلاتن فعلاتن فعلن
می شکند نشانه های هجایی
_ U U / _ _ U U / _ _ U _
چنان که می بینیم شعر نیمایی وزن عروضی دارد اما کوتاهی و بلندی مصراع ها و نیز تعداد هجاها برابر نیست به بیان دقیق تر اگر یک مصراع با وزن واژه فاعلاتن سروده شد
بقیه مصراع ها نیز به همین شکل سروده خواهد شد اما ممکن است مصراعی یک یا چند هجا یا پایه بیشتر از مصراع دیگر داشته باشد یعنی لازم نیست که تعداد وزن واژه های هر بخش آن یکسان باشد مثلا در یک مصراع می توان یک فاعلاتن آورد و در مصراع دیگر دو یا سه یا چهار یا حتی می توان نیمی از یک وزن واژه را در یک مصراع قرار داد.
به نمونه بنگرید:
تورا من چشم در راهم شبا هنگام
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
که می گیرند در شاخ تلاجن سایه ها رنگ سیاهی
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعی
وز آن دل خستگانت راست اندوهی فراهم
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعی
تو را من چشم در راهم
مفاعیلن مفاعیلن
نیما یوشیج
بدان سان که می بینیم در این گونه شعر مصراع ها کوتاه و بلند هستند و غالبا نعداد نشانه های هجایی و وزن واژه های یک مصراع با مصراع دیگر برابر نیست.
الته کوتاهی و بلندی مصراع های شعر در برخی از قالب های شعر کهن نیز پیشینه داشته است برای نمونه به شعر زیر که در «قالب مستزاد»سروده شده توجه کنید:
هر لحظه به شکلی بت عیار بر آمد دل برد و نهان شد
هر دم لباسی دگر آن یار بر آمد گه پیر و جوان شد
به نمونه ای دیگر از شعر نیمایی توجه کنید:
نفسم را پر پرواز از توست
به دماوند تو سوگند که گر بگشایند
بندم از بند ببینند که :
آواز از توست
همه اجزایم با مهر تو آمیخته است
همه ذراتم با جان تو آمیخته باد
خون پاکم که در آن عشق تو می جوشد و بس
تا تو آزاد بمانی
به زمین ریخته باد
نام گذاری وزن ها
آنچه تا کنون آموخته ایم برای شناخت و درک وزن شعر فارسی و کاربرد آن کافی است اما در عروض سنتی برای هر یک از وزن ها اسمی نهاده اند مثلا وزن حاصل از تکرار ارکان زیر را چنین می نامند :
مفاعیلن: هزج_ فاعلاتن : رمل _ مستفعلن : رجز و فعولن : متقارب.
اگر چه واحد وزن شعر فارسی مصراع است برای نام گذاری وزن ها به شیوه عروض عرب_ بیت مبنای محاسبه قرار گرقته است که در عروض سنتی آن را «بحر» نامیده اند. کوتاه ترین مصراع شعر سنتی فارسی دو رکن و طولانی ترین آن چهار رکن دارد که در مجموع بیت های شعر فارسی چهار شش یا هشت پایه خواهند داشت مثلا در وزن فاعلاتن که نام آن «رمل» است اگر هر مصراع
دارای چهار «فاعلاتن» باشد مجموع پایه های دو مصراع هشت « فاعلاتن» خواهد بود که نام آن را بحر « رمل مثمن» می نامند و اگر تعداد پایه ها شش تا باشد «رمل مسدس» و اگر تعداد پایه چهار باشد « مربع» می گویند.
چنانچه پایه آخر کامل باشد «سالم» و اگر یک هجا از رکن پایانی حذف شود «محذوف» نامیده می شود به طور مثال بیت زیر دارای هشت رکن کامل فاعلاتن است که بحر آن « رمل مثمن سالم» است.
هرکه چیزی دوست دارد جان و دل بر وی گمارد
هر که محرابش تو باشی سرزخلوت بر نیارد
سعدی
بلبلی برگ گلی خوش رنگ در منقار داشت
و اندر آن برگ و نوا خوش ناله های زار داشت
حافظ
می بینید که بیت دارای هشت رکن «فاعلاتن» است اما رکن پایانی کامل نیست و یک هجا از آخر آن حذف شده است بنابراین بحر این بیت« رمل مثمن محذوف » است.