مقاله كاربرد روانشناسي اجتماعي در جامعه 35 ص (docx) 33 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 33 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
1913890-860425دانشگاه علامه طباطبايي
دانشكده علوم تربيتي – روانشناسي
موضوع :
كاربرد روانشناسي اجتماعي در جامعه
فهرست مطالب
پيشگفتار
روانشناسي اجتماعي
نگرش و بهينه سازي مصرف انرژي
روان شناسي حفظ محيط
باور، نگرش و رفتار مصرف كنندگان انرژي
يادگيري مشاهده‌اي در الگوهاي مصرفي افراد
زمينه (چه كسي) يا شنونده پيام
روانشناسي در ارسال پيام
سچوراند، تغيير نگرش و رفتار مصرف كنندگان انرژي
10- برخي از ابزارهاي سچوراند
11- محركهاي پولي (تقويت‌هاي پولي) و تغيير نگرش و رفتار و مصرف انرژي
12- طراحي محيط، تغيير نگرش و رفتار مصرف انرژي
13- رويكرد شناختي در تغيير نگرش و رفتار مصرف كنندگان انرژي
14- نقش آموزش آگاهي دادن و اطلاع رساني و رفتار مصرف انرژي
15- نقش آموزش آگاهي دادن و اطلاع رساني و رفتار مصرف انرژي
16- تعهد فردي، گروهي و تغيير نگرش و رفتار مصرف انرژي
17- منابع
پيشگفتار
آيا توانسته‌ايد برخي از كاربردهاي روان شناسي اجتماعي را در جامعه در ذهن خود تصوير كنيد، يا احتمالاً روان شناسي اجتماعي را در زمينه‌اي عملي به كار بريد؟ در اين تحقيق كوشش شده تا جنبه‌ي كاربردي روان شناسي اجتماعي تا نمونه‌هاي عيني و روشن از اين كاربردها عرضه شود. البته اين احتمال نيرو وجود دارد كه شما با خواندن اين نمونه‌‌ها متوجه شويد كه مشابه آنها را در زندگي خود شاهد بوده‌ايد اما نمي‌دانسته‌ايد كه اين كاربرد روان شناسي اجتماعي بوده است. هدف از ارائه‌ي اين تحقيق آموزش كلي اين گفتار «آشناي با بعضي جنبه‌هاي كاربرد روان شناسي اجتماعي» است (كريمي، 1384)
تاريخچه تحقيقات روان شناسي اجتماعي
نخستين تحقيقات در حوزه روان شناسي اجتماعي، از قبيل آزمايشهاي تريپلت، عمدتاً شامل وقايع آزمايشگاهي بود. هر چند مسائل غالباً الهام گرفته از رويدادهاي واقعي اجتماعي (مثلاً در مورد تريپلت، مسابقات دوچرخه سواري) بود اغلب اين تحقيقات درك و شناخت اصول بنيادي بود تا حل مسائل واقعي. در طول چهل سال اول قرن حاضر اگر چه در تحقيق، كارهاي آزمايشگاهي همچنان پيشتاز بودند اما تدريجاً بخش قابل توجهي از تحقيقات متوجه زمينه‌هاي واقعي يابد عبارتي تحقيقات ميداني شدند. به اين ترتيب مسائل مربوط به روان شناسي اجتماعي با ديد واقع نگرانه‌اي مطرح و تعريف شد. از اين جمله كارهاي فلويد آلپورت در مورد فرايندهاي گروهي و كارهاي اوليه ليكرت، مارفي، و شريف در مورد قالبهاي فكري و پيشداوري را مي‌توان برشمرد.
در جريان جنگ جهاني دوم روان شناسي اجتماعي جنبه كاربردي قوي و گسترده‌اي پيدا كرد. بخش عمده تحقيقات مربوط به تغيير نگرش كه به وسيله گروه روان شناسان اجتماعي دانشگاه ييل انجام مي‌گرفت متوجه حل مسائل واقعي بود. مثلا اينكه چگونه در جريان جنگ روحيه بالا و عملكرد خوب را در سربازان حفظ كنند. در همين دوره بود كه كورت لوين كمكهاي اساسي و موثر خود را به روان شناسي اجتماعي انجام داد و برنامه او به نام (عمل پژوهي) آشكارا در جهت تلفيق تحقيقات بنيادي و كاربردي در يك زمينه بود. اما عليرغم كوشش‌هاي لوين، بسياري از پيروان او بيش از پيش به كارهاي آزمايشگاهي جذب شدند.
تحقيقات دهه‌هاي 1950 و 1960 عمدتاً بر ايجاد الگوهاي نظري پيچيده در آزمايشگاه و كنار گذاشتن توجه به كاربردهاي روان شناسي اجتماعي در زندگي واقعي متمركز بود. اين تغيير جهت دلايل متعدد داشت از جمله : بعضي از روان شناسان اجتماعي معتقد بودند كه با انجام آزمايشهاي دقيقاً كنترل شده در محيط آزمايشگاه به صحت و دقت و اعتبار اين علم افزوده خواهد شد. به عبارت ديگر، هر چه تحقيق ناب تر باشد، طرفداران آن بيشتر مي‌توانند ادعاي علمي بودن آن را داشته باشند. دليل ديگر اين بود كه دانشگاه‌ها در اين دوره به متخصصان به كارهاي آزمايشگاهي كه زودتر به نتيجه مي‌رسيدند گرايش داشتند در حالي كه كارها و تحقيقات عملي مستلزم اختلاط رشته‌هاي مختلف و صرف زمان طولاني براي به نتيجه رسيده‌اند. در اين دوره روان شناسان كاربردي غالبا در صنايع يا سازمان‌هاي دولتي كار مي‌كردند در حالي كه روان شناسان نظري غالبا همكاري با دانشگاه‌ها را انتخاب كرده بودند و ارتباط بين اين دو گروه بسيار محدود بود. خوشبختانه دهه هفتاد تغييرات قابل توجهي در توجه و تمركز روان شناسان اجتماعي را شاهد بوده است. بسياري از روان شناسان اجتماعي تغيير جهت داده و توجه را به مسائل واقعي اجتماعي و يافتن راه حل آنها معطوف و ميراث لوين را دوباره زنده كردند. (كريمي، 1384)
(روانشناسي اجتماعي)
روانشناسي اجتماعي عبارت است از بررسي چگونگي ادراك، تفكر، و احساس آدميان درباره‌ي جهان اجتماعي خودرو چگونگي تعامل و تاثير گذاري آنها بر يكديگر. بر اساس اين مقدمه كه رفتار انسان تابعي است از: هم شخص و هم موقعيت هرو، روانشناسان اجتماعي بر نقش موقعيت، و اهميت تعبير و تفسير شخص از موقعيت در تعيين رفتار اجتماعي تاكيد مي‌ورزند. (هليگارد، 1383)
نگرش و بهينه سازي مصرف انرژي
استفاده صحيح و منطقي از انرژي و فرآورده‌هاي آن مسئله‌اي است كه با رفتار انسان ارتباط مي‌يابد. اگر چه راه حل‌هاي مختلفي از سوي متخصصان از جمله طراحي محيط، اجراي قوانين و اعمال قدرت از سوي منابع قدرت بيروني، تهديد يا اجبار، استفاده از فن آوري‌هاي جديد و غيره ارائه شده است، اما بسياري از صاحبنظران شيوه‌هاي صرفه جويي داوطلبانه را رويكرد بهتري مي‌دانند. لذا بخش عمده‌اي از كار متخصصان علوم رفتاري و روان شناسي اجتماعي در اين حوزه بر يافتن راه‌هاي تشويق افراد به كاهش مصرف انرژي متمركز بوده است. بر اين اساس صرفه جويي انرژي را مي‌توان به عنوان يك رفتار انساني در نظر گرفت.
روان شناسي حفظ محيط
توسعه اين روش‌ها طي سال‌هاي ابتداي هزاره اخير منجر به توسعه يك مدل روان شناسي به نام روانشناسي نگهداري يا حفاظت شده است. روان شناسي حفظ محيط بعنوان يك رويكرد پژوهشي براي درك اينكه چگونه مردم به محيط زيست و منابع طبيعي، آسيب مي‌رسانند يا از آن حفاظت مي‌كنند تعريف شده است. (آرونسون، 1383)
باور، نگرش و رفتار مصرف كنندگان انرژي
باورها نشان دهنده شناخت و استنباطهايي است كه يك مصرف كننده در مورد پديده‌ها و ويژگي‌هاي آنها و منافع حاصل از آنها دارد.
باورهاي ما جنبه شناختي رفتار ما را دربر دارند. ولي هميشه اين باورها با واقعيت منطبق نيستند. مثلا خوب ديدن يك محصول يا صادق ديدن يك همكار. توليدات مرغوبي به بازار عرضه نموده است، اما با توجه به اينكه اخيرا در كشور ما رتبه بندي انرژي دستگاه‌هاي انرژي بر خانگي متداول گرديده محصولات اين كارخانه فاقد رتبه بندي مناسب توليد از نظر انرژي مي‌باشد، لذا خريد از اين توليد كننده قديمي يك خطاي هاله‌اي است. بنابراين باورها طرحواره‌هاي ذهني ما در مورد يك كالا يا محصول يا نام و مارك يك كارخانه مي‌باشد. شايد ادراك مصرف كنندگان انرژي از گراني آن يك علت مهم صرفه جويي باشد. بنابراين باورهاي ما شناخت يا دانش ما را نسبت يك مسئله، موقعيت يا جهان نشان مي‌دهد اگر چه ممكن است ناكامل يا ناصحيح باشد. (همان، 1383)
يادگيري مشاهده‌اي در الگوهاي مصرفي افراد
يادگيري مشاهده‌اي ممكن است شامل تقليد باشد يا نباشد./
از نظريادگيري مشاهده‌اي سه ايده مهم پديدار مي‌گردد. (الف) نظريه پردازان يادگيري مشاهده‌اي مردم را بعنوان موجوداتي نمادين مي‌نگرند كه مي‌توانند نتايج احتمالي رفتارشان را پيش بيني كنند. مردم آينده را حدس زده، رفتارشان را متناسب با آن تغيير مي‌دهند. (ب) مردم توانايي تنظيم رفتار خود را دارند و از طريق فرايند خود تنظيمي افراد به وسيله احساس انتقاد از خود يا رضايت از خود، خودشان را تنبيه يا تشويق دروني مي‌نمايند. (ج) مردم با مشاهده اعمال ديگران و پيامدهاي اين اعمال، به يادگيري دست مي‌زنند. به ويژه نظريه پردازان يادگيري اجتماعي، بر اهميت مدلها در انتقال اطلاعات از طريق يادگيري مشاهده‌اي تاكيد دارند.
يك الگو، فردي است كه شخص ديگر سعي مي‌كند رفتارش را سرمشق خود قرار دهد. نشان داده شده است كه اثربخش بودن يك مدل از طريق موارد زير افزايش مي‌يابد.
مدل از لحاظ جسمي جذاب باشد.
مدل معتبر باشد.
مدل موفق باشد.
مدل با مشاهده كننده شباهت داشته باشد.
مدل غلبه كننده بر مشكلات و سپس موفق نشان داده شده باشد. (همان، 1383)
توانايي مدلها در سوق دادن مصرف كننده به بروز رفتارهاي تازه حائز اهميت مي‌باشد. از روشهاي يادگيري مشاهده‌اي مي‌توان در صرفه جويي مصرف انرژي بسيار سود جست.
بر اساس يادگيري مشاهده‌اي مردم به الگوهايي توجه مي‌نمايند كه از نظر آنها معتبر، موفق و جذاب باشند. بنابراين مردم اطلاعاتيكه از دوستان يا اقوام مي‌گيرند بيشتر معتبر مي‌دانند تا اطلاعاتي را كه از منابع ديگر مي‌گيرند. آنچه آنها در يك ميهماني شام مي‌شنوند غالباً با ارزش‌تر است تا خلاصه يك گزارش، هنگاميكه قصد خريد يك خودرو را داريد، اتومبيل پر دردسر برادر شما بيشتر به شما اطلاعات مي‌دهد تا بروشور مورد نياز مصرف كننده يك مطالعه نشان داد عليرغم اطلاعات ارائه شده توسط وزارت كشاورزي آمريكا كشاورزانيكه به استفاده از يك بذر ذرت جديد دورگه تمايل نداشاند، تنها زماني از اين بذرها استفاده كردند كه اطلاعات را از همسايگان خود مبني بر خوب بودن اين نوع بذر كسب كردند.
آگهي‌هاي تجاري نيز اصول يادگيري اجتماعي را در تبليغات خود فراوان بكار مي‌برند مثلاً استفاده از يك شخصيت معروف ورزشي، هنري و يا علمي براي تبليغ كالاي خاص در جهان تبليغات تجاري بسيار مرسوم است. در اينجا كوشش براي استفاده از مقبول بودن، مورد اعتماد بودن و يا جذابيت منبع پيام براي متقاعد كننده‌تر كردن پيام عرضه شده است. (كريمي، 1382).
زمينه (چه كسي) يا شنونده پيام (روانشناسي اجتماعي در تبليغات)
محتوا و سبك پيام بايد متناسب با افرادي باشد كه پيام براي آنها ارسال مي‌شود. روان شناسان اجتماعي معمولا تلاش مي‌نمايند انواع هويت‌ها را كه بيشتر يا كمتر داوطلب ترغيب شدن هستند، تفكيك نمايند.
طي يك مطالعه در سال 2001 در ايالت كاليفرنياي آمريكا كه به منظور تبليغات و اقدامات آگاهسازي با استفاده از تبليغات رسانه‌اي و شهري انجام شده، نشان داده شد كه آمريكايي‌هاي آسيايي تبار هدر رفتن انرژي را چندان احساس نمي‌كنند و كمتر به آگهي‌ها توجه دارند مگر اينكه مستقيماً تحت تاثير قرار گيرند. در حاليكه فعاليت‌هاي آگاهسازي براي همه ساكنين ايالت كاليفرنيا تدارك ديده شده بود، ولي اين مطالعه نشان داده سياه پوستان آمريكايي‌در سنين 25 تا 45 سال و آمريكايي‌هاي اسپانيايي تبار سنين 18 تا 49 سال از سنين ديگر پاسخگوتر هستند. بنابراين پيام‌هاي صرفه جويي مصرف انرژي بايد با توجه به گروه سني آن منطقه در نظر گرفته شود. نتايج اين مطالعه نشان داد كه پيام رسانه‌اي تاثير زيادي بر نگرش و عملكرد مصرف كنندگان داشته است. (كريمي، 1384)
سن نيز از ويژگي‌هاي مخاطبان است. غالباً گفته مي‌شود مردم عقايدشان در سنين بزرگسالي ثابت خواهد ماند.
در يك مطالعه توسط دوان آلوين (1989) بر روي بررسي نگرش‌هاي سياسي جمع آوري شده از 2500 آمريكايي در سه زمان مختلف، هر پيامي براي موثر واقع شدن بايد مورد دقت واقع شود و مورد پذيرش قرار گيرد. بنابراين در مورد افراد تحصيلكرده و كساني كه توانايي ذهني بالاتري دارند و قدرت فهمشان نيز بسيار قوي است، پيام بايد خيلي قانع كننده باشد. افراد باهوش به آساني زير بار هر حرفي نمي‌روند. (آرونسون، 1995)
(روانشناسي در ارسال پيام‌ها)
يعني نوع رسانه‌اي كه از طريق آن پيام ارسال خواهد شد. واقعيت اين است كه بسياري از پژوهشگران دربارة قدرت واقعي رسانه‌هاي ارتباط جمعي شك دارند. ظاهراً بسياري از افراد در حالت حواس پرتي به رسانه‌ها توجه دارند. طبق مطالعات 30 تا 40 درصد اطلاعات موجود در پيام‌هاي تلويزيوني درك مي‌شوند به نظر برخي متخصصان، پيام‌هاي تلويزيوني هر اندازه بيشتر جزء ارتباطات سرگرم كننده بحساب آيند و نه اطلاعات آگاه كننده به همان اندازه كمتر درك خواهند شد.
روان شناسان معتقدند كه مردم اهميت زيادي به اطلاعات واضح و عيني مشخص شده مي‌دهند. بعبارت ديگر ارائه يك جدول غير شخصي از كيلو وات ساعت مصرفي و كيلو وات ساعت صرفه جويي شده كسي را متقاعد به اجراي عايق بندي نمي‌كند. اما اطلاعات مربوط به صرفه جويي شخصي مصرف كننده با شانس بيشتري براي متقاعد كردن همراه است. همچنين به نظر مصرف كنندگان خانگي، پي بردن به ميزان زيان فصلي خانواده مهم تر و موثرتر از ميزان سود حاصل از صرفه جويي در آينده مهم است.
بنابراين اگر هدف ارسال پيام تعديل كردن ميزان مصرف انرژي در وسايل خانگي گرمازا باشد، پيام تلويزيون نبايد فقط اين باشد كه در مصرف گاز يا برق صرفه جويي كنيد، بلكه به شيوه‌اي مشخص‌تر و با وارد كردن عناصر زماني و مكاني چنين بيان شود. «امشب قبل از رفتن به رختخواب درجه بخاري خود را در فلان درجه قرار دهيد، يا خواهشمند است قبل از ديدن اين برنامة تلويزيوني چراغ‌هاي اضافي را در محل خانه‌تان خاموش نماييد». (آرونسون، 1995)
پسخوراند، تغيير نگرش و رفتار مصرف كنندگان انرژي
پسخوراند يكي از شيوه‌هاي موثر تغيير رفتار مصرف كنندگان است كه در مجموعه رويكردهاي رفتاري تغيير رفتار و نگرش قرار مي‌گيرد. پسخوراند يك شيوه ناظر بر ارائه اطلاعات به فرد پس از انجام رفتار مورد نظر مي‌باشد تا در آينده اين اطلاعات به اجراي مجدد آن رفتار منجر شود. گفته مي‌شود پسخوراند مي‌تواند به تنهايي نيز نقش تقويتي ايفا كند. انواع متفاوت پسخوراند مي‌تواند اثرات متفاوتي داشته باشند و به همان اندازه اين روش امروز موثر است كه ثرندايك در 1927 تاكيد نموده است. پسخوراندهاي اختصاصي سهم مهمي در تغيير رفتار اعمال مي‌نمايند. اكثر مطالعات در زمينه كاربرد پسخوراند براي كاهش مصرف انرژي نتايج تركيبي را در برداشته است. در يك مطالعه افراديكه روزانه در زمينه مصرف برق خود پسخوراند دريافت مي‌كردند 5/10 درصد كاهش مصرف برق داشتند.
برخي از ابزارهاي پسخوراند
نمايشگرهاي مستقيم كنتورهاي با قرائت اتوماتيك هوشمند
دو شاخه‌هاي قيمت سنج داراي نمايشگر
قبض‌هاي متفاوت انرژي به همراه گزارش‌هاي فصلي يا ماهانه با پيشنهاد مميزي انرژي كنتورهاي چند تعرفه
قبض‌هاي متفاوت انرژي كه در آن پيشنهاد مصرف بالا يا كم در مقايسه با ساير مالكان را مي‌دهد.
مميزي انرژي در ساختمان‌ها و صنايع توسط مشاور
سيستم هوشمند كنترل موتورخانه
سنسورهاي نمايشگر
كنتورهاي پيش پرداخته كه قابل شارژ مي‌باشد
استفاده از ترموستات‌ها و لوازم سرمايش و گرمايش
استفاده از سيستم هوشمند مديريت انرژي ساختمان
محركهاي پولي (تقويت‌هاي پولي) و تغيير نگرش و رفتار مصرف انرژي
اين روش بر اساس ارائه تقويت‌هاي مثبت و منفي ديدگاه شرطي كنش گر شكل گرفته است. اساس اين روش بر اين فرض است كه تعرفه‌ها، پاداش‌ها، جريمه‌هاي پولي و تخصيص وام در زمينه مديريت مصرف انرژي مي‌تواند به صرفه جويي منتهي شود. اعطاي وام بدون بهره به مالكين منازل و صنايع براي دو جداره كردن پنجره‌ها و عايق بندي و تغيير و اصلاح ساختار مصرف انرژي در صنعت خود از جمله اين محركهاست. افزايش قيمت انرژي منجر به كاهش مصرف انرژي مي‌شود و پاداش‌ها يا مجازاتهايي كه به اين منظور در نظر گرفته مي‌شود تا حدودي به تغيير رفتار مصرف كنندگان منتهي مي‌شود. بر همين اساس در كشور ما نيز آيين نامه‌هاي تشويقي استفاده از تعرفه‌هاي تخصيص برق در ساعات پيك مصرف برق تدوين گرديده است و بسياري از صنايع با آگاهي از اين تعرفه‌ها هزينه‌هاي خود را كاهش داده‌اند برنامه سوم توسعه اقتصادي اجتماعي ج.ا.ا. نيز پيش بيني گرديد صنايعي كه بالاتر از استانداردهاي تدوين شده براي توليد كالاي خود انرژي مصرف مي‌نمايند تا 20 درصد جريمه خواهند گرديد. اگر چه لزوم اين قوانين كه بر اساس مفاهيم روان شناختي و جامعه شناختي شكل گرفته است بسيار ضروري است، اما ضمانت اجرايي و پي گيري اجراي اين قوانين نيز فعاليت ديگريست كه مي‌بايستي توسط مجريان جدي گرفته شود. اگر چه بخش تنبيهي اين شيوه‌ها معمولاً توسط دولت‌ها براي بهينه سازي مصرف انرژي در نظر گرفته مي‌شود اما با استفاده از محركهاي پولي و تقويت مثبت نيز مي‌توان به تغيير رفتار مصرف كنندگان پرداخت. مثلاً شيوه‌هاي ذيل مواردي است كه سياستگزاران مي‌توانند از آنها بهره جويند.
پرداخت مبلغي مشخص براي گردآوري و تحويل كاغذهاي باطله به مراكز بازيافت در ميدان‌هاي شهري و شهرداري.
تشويق براي جمع آوري و تحويل ظروف يكبار مصرف و پرداخت مبلغي به عنوان پاداش يا دريافت ظروف نو.
بازپرداخت مبلغي به عنوان حق صرفه جويي در انرژي به خانواده‌ها
دريافت يك وسيله اضافي تشويقي براي خريدار يك يخچال كم مصرف با برچسب استاندارد مصرف انرژي.
شركت در اردوي رايگان تابستاني براي كودكان و نوجواناني كه از اتوبوس‌هاي عمومي براي رفتن به مدرسه استفاده مي‌نمايند.
تنظيم رايگان موتور خودرو براي راننده‌اي كه 10% كاهش سرعت بزرگراه داشته است.
اهداء جوايز نقدي به عنوان شهروند نمونه به خانواده‌هاي كم مصرف.
معرفي صنايع و مؤسسات برتر در زمينه صرفه جويي انرژي و اهداء پاداش‌هاي نقدي. (صفاري نيا)
طراحي محيط ، تغيير نگرش ورفتار مصرف انرژي
طراحي محيط يكي از شيوه‌هاي تغيير رفتار است كه طي سال‌هاي اخير از ديدگاه‌هاي روان شناسي اجتماعي و روان شناسي محيط تاثير پذيرفته است. اين تاثيرات بويژه در زمينه برنامه ريزي شهري، ساخت شهرهاي جديد، كنترل ترافيك، كاهش آلودگي هوا و حفاظت از انرژي چشمگير بوده است. رويكرد طراحي محيط بازنماي پيوندي كاربردي و مفهومي بين تغييررفتار و روان شناسي محيط و بوم شناختي است. اين رويكرد مستلزم آن است كه به مردم آموزش دهند تا محيطي را كه در آن كار مي‌كنند به گونه‌اي ادراك نمايند تا بتوانند اصول مربوط به طراحي محيط را بكار بندند.
به منظور استفادة بهينه انرژي و يا صرفه جويي در مصرف مي‌توان به طراحي ساختمان‌ها و نحوه صحيح شهرسازي با استفاده بهينه از نور خورشيد و يا جريان باد جهت استفاده حداكثر از نور و گرماي خورشيد در فصول سرد و جريان باد در فصول گرم و كنترل نور به تناسب هوا اشاره كرد. بويژه با وجود طراحي متفاوت و تنوع و گوناگوني ساختمان در كشور ما به نظر مي‌رسد كه شيوه‌هاي طراحي محيط با هدف صرفه جويي مصرف انرژي مي‌تواند بسيار موثر واقع گردد. اگر در طراحي ساختمان‌ها استفاده از عايق‌هاي مناسب، در و پنجره‌هاي دو جداره، كليدهاي تايمردار، سيستم‌هاي گرمايش و سرمايش و روشنايي مطلوب مورد استفاده قرار گيرد، رفتار مصرف كننده طبيعتاً منتهي به صرفه جويي خواهد شد. تا زمانيكه پمپ‌هاي بنزين فاقد سنسور بر روي شلنگ بنزين باشند، مصرف كننده قادر به كنترل خطاهاي انساني نيست و ممكن است ده‌ها هزار ليتر بنزين از باك خودروها سرازير شوند و يا تا زمانيكه در شهرها كمبود وسايط نقليه عمومي به چشم مي‌خورد و يك شهروند براي رفتن به محل كار خود با مشكل تاخير رو به روست، استفاده از وسيله نقليه شخصي كاهش نمي يابد.
اخيراً در بسياري از كشورها، جاده‌ها، شاهراهها و بزرگراهها با ظرفيت كامل مورد استفاده قرار مي‌گيرند. رويكردي كه اخيراً براي جلوگيري از اين ازدحام و كاهش مصرف سوخت مورد استفاده قرار گرفته است، طراحي محيط مي‌باشد. استفاده از علائم، خط كشي، خط سير، خط ويژه، دور برگردان و كيفيت طراحي حاشيه بزرگراهها از مواردي است كه در كاهش ترافيك و بويژه كاهش مصرف سوخت نقش دارد.
اجراي رويكرد طراحي محيط ممكن است با موانعي چون هزينه‌هاي زياد، در دسترس نبودن فن آوري و فقدان قوانين يا وجود قوانين گمراه كننده همراه باشد. لذا دولت‌ها مي بايستي تلاش نمايند در برنامه ريزي‌هاي خود زمينه مساعد را براي اجراي رويكرد طراحي محيط در بهينه سازي مصرف انرژي فراهم نمايند. تعدادي از شيوه‌هايي كه با استفاده از طراحي محيط مي‌توان به صرفه جويي انرژي دست يافت، به شرح زير مي‌باشد.
استفاده از مصالح و مواد ساختماني استاندارد در ساخت ساختمان‌ها
استفاده از عايق‌هاي مناسب در ساخت ساختمان
عايقكاري لوله‌هاي ساختمان
استفاده از پنجره‌هاي دو جداره در ساختمان‌هاي عمومي، تجاري و مسكوني
استفاده از سيستم تهويه مطبوع مناسب با اقليم آب و هوايي در ساختمان‌ها
نورپردازي منازل، فروشگاه‌ها و هتل‌ها
استفاده از سيستم روشنايي كم مصرف
استفاده از كليدهاي تايمردار و قابل تنظيم نور
استفاده از شيرهاي الكترونيكي و كم مصرف بويژه در ادارات و مكان‌هاي عمومي
استفاده از كنتورهاي دو يا سه تعرفه در بخش خانگي و تجاري
استفاده از سنسورهاي قطع بنزين در پمپ هاي بنزين
توليد خودروهاي كم مصرف و فروش آن با تخفيف به مصرف كنندگان
نظارت بر توليد و توزيع لوازم خانگي با برچسب انرژي
بازديد، تعمير و سرويس اجباري دوره‌اي سيستم‌هاي گرمايش و سرمايش
نصب سنسورها و ترموستات مناسب در محل ساختمان‌هاي اداري، خانگي و تجاري
استفاده از سيستم كنترل هوشمند مديريت انرژي در ساختمان
جلو و عقب بردن ساعت با هدف صرفه جويي مصرف انرژي يك يا دو بار در سال
ممنوعيت تردد خودروهاي شخصي تك سرنشين در سطح شهر
گسترش خودروهاي گاز سوز بويژه در حمل و نقل عمومي
گسترش استفاده از سيستم قطار شهري و متروي مناسب
تنظيم ساعت كار اصناف، سازمان‌ها و ارگان‌ها مطابق با ساعات پيك در شهرها و همچنين متناسب با وضعيت اقليم
استفاده از چراغ‌هاي راهنمايي تايمردار
در دسترس و ارزان بودن موتورهاي الكتريكي با كيفيت بالا و كم مصرف و استفاده در تجهيزات انرژي بر و لوازم خانگي منازل
استفاده از چيلرهايي جذبي در ساختمان‌ها
استفاده از رنگ‌هاي روشن در رنگ آميزي ساختمان
استفاده از آبگرمكن‌هاي خورشيدي براي تهيه آب گرم
براي كاربرد ابزار پيش گفته بايد به اين نكته اشاره كرد كه طراحي محيط بايد به شكلي اجرا شود كه نيازها و خواسته‌هاي انسان در آن اولويت داشته باشد. اگر قرار باشد يك شهروند با سيستمي از حمل و نقل عمومي عازم محل كار شود كه متشكل تهويه، ازدحام و تاخير داشته باشد، استفاده ازوسيله شخصي در ارجحيت خواهد بود (تورنر، 2004) (صفاري نيا)
رويكرد شناختي در تغيير نگرش و رفتار مصرف كنندگان انرژي
از رويكرد شناختي نيز مي‌توان براي تغيير نگرش و رفتار مصرف انرژي استفاده نمود. معمولا در اين رويكرد به فرايندهاي استدلال ، تصميم گيري، حافظه و توجه تاكيد مي‌شود. در اين فرايند، تغيير هنگامي ايجاد مي‌شود كه مصرف كننده، پيام يا اطلاعاتي را دريافت مي‌دارد. پس از دريافت پيام مصرف كننده شروع به پردازش آن مي‌نمايد (گروس، 1992). سپس سلسله مراتب درگيري ذهني و پاسخ‌هاي شناختي از جمله انديشه‌هاي مطلوب يا نامطلوب در مورد يك پيام در ادراك آن اثرگذار خواهد بود. هنگاميكه تغيير نگرش و رفتار مصرف كننده از طريق مسير مركزي و شناختي اتفاق مي‌افتد، اثرات آن نسبتاً پايدار و پيش بيني كننده رفتار هستند.
در صفحات بعدي تعدادي از روشهاي شناختي تغيير نگرش و رفتار مصرف انرژي مانند آموزش، آگاهي دادن، تعهد، هماهنگي شناختي و شيوه‌هاي تاثير رفتاري توضيع خواهد شد. (آرونون، 1995)
نقش آموزش آگاهي دادن و اطلاع رساني و رفتار مصرف انرژي
آگاهي دادن و اطلاع رساني به اعضاي جامعه در خصوص محدوديت منابع انرژي، آلودگي محيط زيست، وضعيت مصرف انرژي ايران در مقايسه با جهان، ارائه اطلاعاتي در خصوص راهكارهاي كاهش مصرف انرژي مديريت و مميزي انرژي و اطلاع رساني دربارة بحران و كمبودهاي احتمالي بخش مهمي از فرايند تغيير نگرش و رفتار مصرف كنندگان را در برمي‌گيرد. اگر چه به نظر مي‌رسد ارائه اطلاعات به تنهايي كافي نيستند ولي ارائه اطلاعات نگرش مخاطبان را تغيير مي‌دهد و غير مستقيم رفتار آنان را تغيير مي‌دهد. اطلاعات بايد به وسيله افراد دريافت شوند. يك پيام جذاب بايد توجه شنونده را به خود جلب نمايد. به نظر قوي ترين عامل در اقدام به صرفه جويي انرژي، ادراك افراد از پيامدهاي بحران انرژي مي‌باشد» بنابراين اطلاعات بايد دقيق و كامل باشد. لذا ارائه اطلاعات با شيوه‌هاي مختلف از جمله آموزش بصورت مستقيم مانند آموزش كلاسي، چهره به چهره و آموزش غير مستقيم با استفاده از پوستر، CD، بروشورها و جزوات آموزشي و يا تركيب اين دو روش در مديريت مصرف انرژي مشروط بر واضح، روشن و ملموس بودن بسيار موثر خواهد بود. نتايج تحقيقات زيادي در ايران و ساير كشورها نشان داده است با آموزش‌هاي مديريت مصرف انرژي مي‌توان با كمترين هزينه بالاترين ارقام صرفه جويي را بدست آورد.
تعهد فردي، گروهي و تغيير نگرش و رفتار مصرف انرژي
تعهد فردي يكي از روشهاي كاهش مصرف انرژي است. تعهد فردي منجر به افزايش طرفداري و انگيزه حفظ آن موضوع مي‌گردد. افرغاد هنگاميكه حتي تعهدي غير عقلاني مي‌دهند بدنبال انجام آن هستند. حتي اگر اين تعهد با عقيده‌شان متعارض باشد سعي در اجراي آن دارند. تعهد حكم مي‌كند كه آنها به زمينه مورد تعهد عمل كنند.
پلاك و همكاران1992 (به نقل از گلنتيز و همكاران، 1999) طي پژوهش‌هايي اهميت «تعهد» را نشان داده‌اند. بدين معني كه اگر فرد نظر، تصميم يا تعهد خود مبني بر صرفه جويي انرژي را در برابر ديگران اظهار نمايد، عملاً در مقايسه با بقيه افراد كه چنين تعهدي را مطرح نكرده‌اند، گاز، آب و برق كمتري را مصرف خواهند نمود. پژوهشگران ديگر نظير كاتزو و ونگ، 1994 نيز نقش مهم تعهد در تغيير و تداوم رفتارهاي افراد، در رابطه با محيط زيست و حفظ منابع طبيعي را در بررسي‌هاي آزمايشگاهي و در محيط واقعي زندگي نشان دادند. قرار داد وابستگي يك نوع شيوه تغيير رفتار بر اساس ديدگاه شرطي كنش گر مي‌باشد كه معمولا براي درمان چاقي، اعتياد و .... استفاده گرديده است. (كلاين برگ، 1353) قرار داد وابستگي نيز يك نوع تعهد فردي است كه مي‌تواند در غالب صرفه جويي انرژي مورد استفاده قرار گيرد. يعني فرد قرار دادي را امضاء نمايد كه در آن بايد مثلاً ده درصد از هزينه‌هاي انرژي مصرفي خود را كاهش دهد. شركت‌ها، سازمان‌ها و كارخانجات نيز مي‌توانند از اين قرار دادها براي كاهش مصرف انرژي استفاده نمايند.
تعهد گروهي نيز از روشهاي كاهش مصرف انرژي است. اين شيوه معمولاً مي‌تواند توسط سازمان هاي ملي، غير دولتي و موسسات بكار رود. افراد بصورت گروهي متعهد مي‌شوند و براي كاهش مصرف انرژي پيمان مي‌بندند. در اين تعهد فعاليت‌هايي چون آموزش، بحث، مبادله اطلاعات، ارائه پسخوراند، سرمشق دهي و الگو پذيري، انگيزنده‌ها و قرار داد وابستگي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. كمك و حمايت از سازمان‌هاي غير دولتي با چنين اهدافي بسيار موثر مي‌باشد.
استراتژي‌هاي آموزش و آگاهسازي نيز بهتر است با نظارت و حمايت كميته‌اي كه متعهد به امر صرفه جويي شده‌اند پي گيري شود. تعهد افزايش احساس كنترل در افراد را موجب مي‌شود. براي مثال افراد متعهد بيشتر بدنبال نصب ترموستات اتوماتيك در منزل خود براي كنترل سرمايش در طي شبانه روز مي‌باشند تا ساير افراد. مطالعات كنزو و جانسون در مورد صرفه جويي انرژي نشان مي‌دهد اثرات مثبتي با استفاده از شيوه تعهد و مسئوليت اجتماعي بدست آمده است. براي مثال در يك مطالعه، 74 درصد افراد، مصرف انرژي خانگي‌شان را زير خط مبدأ كاهش دادند در حالي كه فقط 31 درصد از افراد با محركهاي پولي و تقويت مثبت، مصرف خود را كاهش داده بودند. در مطالعه ديگر در دانشگاه تورنتو كانادا اعضاء هيئت علمي دانشگاه با استفاده از شيوه تعهد اجتماعي، به صرفه جويي مصرف انرژي در محيط دانشگاه ترغيب شدند. ضمناً آنها يادداشت‌هاي ماهانه‌اي را دريافت مي‌كردند كه ميزان صرفه جويي دپارتمان يا آزمايشگاه محل كار خود را نمايش مي‌داد.
اثرات تعهد
رفتار صرفه جويي انرژي افراد داراي ثبات خواهد بود.
افراد نسبتاً تمايل به انجام آن را خواهند داشت.
تعهد آزادانه انجام مي‌شود.
شخص مي‌تواند آنچه به آن متعهد شده است را براي انجام دادن انتخاب نمايد.
پيمان مورد نظر كتبي يا شفاهي است.
برخي از شيوه‌هاي رفتاري همچون «پادرآستانه» و «درب در صورت» تا حدودي از شيوه تعهد اثر پذيرفته است. (صفاري نيا)
منابع
آرونسون، اليوت. روان شناسي اجتماعي. ترجمه دكتر حسين شكركن ويراست هشتم، چاپ شانزدهم، انتشارات رشد 1383 (تاريخ انتشار اثر اصلي، 1999)
كلاين برگ، اتو روان شناسي اجتماعي، ترجمه علي محمد كاردان (2 جلد) (چاپ هفتم) نشر انديشه 1353.
اتكينسون، رتيا. ل. اتكينسون، ريچارد، س. و هيلگاردف ارنست، د. زمينه روانشناسي (جلد دوم)، انتشارات رشد، 1383 (تاريخ انتشار اثر اصلي 1996)
آرونسون، اليوت، حيوان اجتماعي، ترجمه دكتر حسين شكر كن، چاپ هفتم، 1995، انتشارات رشد.
دكتر صفاري نيا، پايان نامه.
كريمي، يوسف، روان شناسي اجتماعي، (1384) ويراستار علمي: علي اكبر سيف، تهران: دانشگاه پيام نور.