مبانی نظری و پیشینه ساختار فضاي سبز در توسعه پايدار شهری

مبانی نظری و پیشینه ساختار فضاي سبز در توسعه پايدار شهری (docx) 51 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 51 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

مقدمه .................................................................................................................................................................................... 17 2-1 ادبیات تحقیق (مفاهیم و تعاریف موضوع) ................................................................................................................... 18 2-1-1 شهر ............................................................................................................................... .......................................... 19 2-1-2 فضای سبز ................................................................................................................................................................ 20 3-1-3 فضای سبز شهری ..................................................................................................................................................... 22 2-2 سابقه توجه به کاربری فضای سبز ................................................................................................................................. 24 2-3 دیدگاه هاو نظریه های مرتبط با فضای سبز شهری ....................................................................................................... 25 2-4 تاریخچه فضای سبز در ایران ........................................................................................................................................ 28 2-5 استانداردهای فضای سبز ............................................................................................................................................... 29 2-6 استانداردهای و سرانه های فضای سبز در ایران ........................................................................................................... 31 2-7 اهداف احداث فضای سبز شهری ................................................................................................................................. 33 2-8 مدیریت فضاي سبز شهری ........................................................................................................................................... 37 2-9 نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهر......................................................................................................................39 2-10 ضرورت فضای سبز .................................................................................................................................................. 40 2-11 آثار فضای سبز بر بیوکلیمای شهری....................................................................................................................... 40 2-12 اهمیت و نقش فضای سبز در شهرسازی................................................................................................................ 41 2-13 نحوه تاثیرگذاری فضای سبز بر اقلیم شهری.......................................................................................................... 41 2-14 عملکردهای فضای سبز.......................................................................................................................................... 41 2-15نقش های عموعی فضای سبز................................................................................................................................. 42 2-16 اهمیت و اثرات فضای سبز و پارک........................................................................................................................ 43 2-17 فضای سبز و رابطه آن با محیط زیست.................................................................................................................. 43 2-18 اثرات توسعه فضای سبز و رابطه آن با محیط شهری............................................................................................. 44 2-19 نقش فضای سبز در کنترل و کاهش آلودگی هوا از آلاینده ها .............................................................................. 44 2-20 اثرات روحی روانی با توجه به رنگ سبز............................................................................................................... 45 2-21 ارتباط فضای سبز در گذراندن اوقات فراغت......................................................................................................... 45 2-22 جایگاه فضای سبز در رویکرد توسعه پایدار.......................................................................................................... 45 2-23 تاریخچه و مفهوم توسعه پایدار............................................................................................................................. 46 2-24 شهر و توسعه پایدار............................................................................................................................................... 51 2-25 شهر پایدار ............................................................................................................................................................ 52 2-26 شاخصهای توسعه پایدار........................................................................................................................................ 53 2-27 توسعه پایدار شهری .............................................................................................................................................. 54 2-28 نتیجه گیری............................................................................................................................................................ 55 مقدمه شهرها در آغاز قرن بيست ويکم ،تقريبا"دو درصد از مساحت کره زمين را اشغال کرده و حدود نيمي از جمعيت جهان را در خود جاي داده اند . جمعيت شهري دنيا هر سال 55 ميليون نفر افزايش مي يابد و پيش بيني مي شود که در سال 2020 ،جمعيت به 75 درصد کل جمعيت برسد .شهرها در حال گسترش اند و به اين ترتيب ،دست اندازي شهرها به منابع طبيعي نيز رو به افزايش است . تأثير تراکم و تمرکز جغرافيايي فعاليت هاي انساني و فن آوري ،وراي مرزهاي اداري و کالبدي شهرها و تأثيرات آن بر مردم و محيط زيست روبه فزوني است . شهرها مراکز تجارت ،فرهنگ ،اقتدار ،هيجان و در عين حال مکان تنش و مخاطرات اند (ارجمند نيا،1379،ص12 ). امروزه شهر نشيني در کشورهاي پيشرفته ي صنعتي و نيز در ممالک توسعه نيافته ،بارزترين نمود تکامل جوامع انساني به شمار مي رود . با گسترش شهرها ،به ويژه شهرهاي بزرگ ،جوامع انساني با مشکلات متعددي مواجه شده اند که از مشخص ترين آنها ،مشکل مسکن ،کمبود امکانات و ظرفيت هاي زيست محيطي و آلودگي هاي مرتبط با آن مي باشد . گسترش جامعه شهري کنوني در کشورها با همه مشکلاتش ،حاصل شهرنشيني معاصر و در واقع رشد جمعيت ،تحرک و جابجايي آن است (عزيزي،1380،ص32). لذا امروزه اهميت شهر و شهرسازي از ديدگاه سالم سازي محيط زيست درچارچوب يک ((شهر سالم))بيش از هر زمان مورد توجه قرار گرفته و به عنوان يکي از ضروريات توسعه ي پايدار مطرح است.شهرها پيوسته رو به گسترش اند و هر روز بر تعداد ساکنان شهر هاي بزرگ افزوده ميشود.و اين گستردگي روز افزون تخريب محيط زيست و افزايش آلودگي هاي زيست محيطي را براي شهروندان به همراه دارد.اين در حالي است که طبق اصل 50 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران حفظ محيط زيست که نسل امروز و نسلهاي بعدي بايستي در ان حيات اجتماعي رو به رشدي داشته باشند،وظيفه عمومي تلقي مي شوند.اينک با توجه به اين مهم،يکي از وظايف عمده شهر داريها حل مسائل زيست محيطي و تعديل محيط شهري و محيطي سالم و قابل زيست براي ساکنان آن است،از اين روست که ايجاد و توسعه فضاي سبز همواره جزء فعاليتهاي اصلي شهرداريهاي کشور بوده و مي باشد.توجه به فضاي سبز شهري يا به عبارت دقيقتر توجه به سطو حي از کاربريهاي از شهري با پوشش گياهي انسان ساخت به منظور توليد اکسيژن،تعديل دماي محيط،جذب برخي آلا ينده ها،تثبيت برخي سطوح شيب دار،افزايش رطوبت و نهايتا بازدهي اکولوژيک باعث ارتقاي کيفيت محيط زيست شهري مي شودو برقراري تعاملات اجتماعي و مهمتر از آن نياز به گذران اوقات فراغت و تفريح و استراحت شهروندان را فراهم مي سازد.هر چند قانون حفظ گسترش فضاي سبز مصوب 1359 و آيين نامه ي اجرايي آن فعاليتهاي مرتبط با توسعه فضاي سبز را مشخص ساخته است، اما با نگاهي اجمالي به وضعيت فضاي سبز شهري موجود،لزوم توجه بيش از پيش در اين زمينه به وضوح مشخص مي گردد(سعيد نيا،1379،پيشگفتار) استانداردهاي جهاني فضاي سبز،چيزي در حدود 25-20 متر مربع براي هر شهروند مي باشد،اين در حالي است که طبق آمارهاي غير رسمي سرانه ي فضاي سبز در کشور ما حدود9-8 متر پيشنهاد شده است(تواهن،1383،ياداشت سردبير) واقعيت اين است که جامعه ي شهري با سرعتي وصف ناشدني در حال عبور از شيوه زندگي سنتي به صنعتي است و نيازهاي چنين جامعه اي نيز با سرعت متحول مي شود . بنابراين شيوه هاي شهر سازي نيز بايد متناسب با نيازهاي جديد جامعه متحول گردد . شهرهاي موجود به شدت نيازمند تنش زدايي هستند و در شهرهاي جديد مي بايد تا حد امکان از زمينه سازي براي بروز فشارهاي روحي و جسمي جلوگيري کرد . در چنين شرايطي ايجاد فضاهاي آزاد و سبز در پاسخگويي به بخشي از نيازهاي اجتماعي و رواني شهروندان مي تواند بسيار مؤثر باشد . نقش فضاهاي باز و سبز شهري در پاسخگويي به اين نيازها از اهميتي ويژه برخوردار است ،چرا که اين فضا هاي شهري با نيازهاي جامعه ي مطرح شده و در زمره ي زير ساخت هاي اجتماعي به شمار مي آيد.فضاي سبز شهري به عنوان فضاي جاندار ساخت کالبدي شهر موجب ايجاد نوعي تعادل در ساخت کالبدي شهر است و نه تنها بايد پاسخگوي خواسته هاي زيباشناختي شهرنشينان باشد ،بلکه بايد در جهت ارضاي انتظارات و خواسته هاي بهداشتي ،زيست محيطي ،رواني و اجتماعي جامعه ي شهري شکل بگيرد (جستارهاي شهر سازي،1385،ص23 ). 2-1 ادبيات تحقيق(مفاهيم و تعاريف موضوع) بي شک هيچ تحقيق علمي که هدفش کشف واقعيت و استفاده از اين کشفيات جهت حل مشکلات و معضلات اجتماعي اقتصادي و در کل ياري رساندن به جامعه بشري باشد؛ بدون آگاهي و استفاده از مباني تئوريکي و نظريات معتبري که راهگشاي مسير تحقيقاند امکان پذير نيست. درواقع بدون اين تئوريها و نظريات انجام کار تحقيقي پيمودن مسيري بيسرانجام است و تيري خواهد بود در تاريکي. هدف از مباني تئوريکي ارتباط نظريه ها، الگوها و مدل ها با موضوع مورد بحث است.در همين رابطه مفاهيم زير را تعريف مي کنيم: 2-1-1 شهر1 امروزه تعريف جامعي از شهر که بتواند شامل کلية شهرهاي جهان باشد مشکل ست، چرا که شهرها به سيستم‌هاي اقتصادي و اجتماعي همسان وابسته نبوده و نکات مشترکي بين آنها وجود ندارد. بنابراين هر يک از جغرافيدانان بنا به ادراک و برداشت خود تعريفي از شهر کرده اند (فريد، 1382،ص1). تعريف شهر از يک منطقه يا کشور به منطقه يا کشور ديگر متفاوت است. در کشورهاي مختلف براي تعيين نقاط شهري حدي از جمعيت را در نظر ميگيرند که اين حد معمولا بين دو تا ده هزار نفر (به عنوان حد پايه) در نوسان است (سعيدي، 1386،ص 124). در واقع شهر زيستگاهي است انسان ساخت و در زير يک قدرت سياسي مشخص که تمرکز جمعيتي نسبتاً پايداري را در درون خود جاي مي‌دهد، فضاهاي ويژه بر اساس تخصص‌هاي حرفه‌اي به وجود مي‌آورد؛ تفکيکي کمابيش مشخص ميان بافت‌هاي مسکوني و کاري ايجاد مي‌کند و فرهنگي خاص را به مثابه حاصلي از روابط دروني خويش پديد مي‌آورد که درون خود خرده فرهنگ‌هاي بيشماري را حمل مي‌کند( فکوهي، 1383،ص29). سادهترين تعريفي که از شهر ارائه شده است؛ شهر را محل دائمي حداقل 10000 نفر جمعيت ميداند. در ايران از نظر مرکز آمار ايران نقاطي که جمعيت آن بيش از 10000 نفر باشد شهر محسوب ميشود. بسياري از محققان شهر را مترادف با نوعي جامعه تخصصي و غير کشاورزي ميدانندو فعاليت اقتصادي را مهمترين ضابطه در تميز شهر از روستا تشخيص دادهاند (مومني، 1386، ص185). در کشور ايران هنوز هم رقم جمعيتي ملاک تفکيک شهر از روستاست و در حال حاضر اين رقم 10000 نفر است (فشارکي، 1384، ص43). از نظر يک مهندس معمار، شهر عبارت است از مکاني قابل زيست که از تعدادي ساختمان، خيابان، سيستمهاي لولهکشي آب و گاز و تسهيلات ديگر تشکيل شده است. به عبارت ديگر جنبههاي فيزيکي شهر است که بيشتر مورد توجه وي قرار ميگيرد. از سوي ديگر، شهر يک تقسيمبندي سياسي است، که تعريف و تعيين حدود آن در کشورهاي مختلف، متفاوت است. براي مثال در ايران در سرشماري آبان 1335 کليه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعيت آنها) و نقاطي که جمعيت آنها بيشتر از پنج هزار نفر بود، شهر به حساب آمده است (درکوش، 1385،ص 6). با اينهمه شهر اجتماعي است با تعداد و تراکم معين و متناسب جمعيت، با بافت و ساختار کالبدي يکپارچه و بهم پيوسته اعم از محلات، کوي‌ها، و يا مناطق مسکوني، فضاهاي فرهنگي، بازرگاني، توليدي، اداري، ارتباطي، کشاورزي و نظاير آنها که اکثريت ساکنان شاغل دائمي آن در مشاغل غير کشاورزي بکار اشتغال داشته و بر اثر تمرکز توليد و خدمات فرامحلي، کانون سياسي-اجتماعي، فرهنگي، اداري، مواصلاتي، و مرکز مبادلات اقتصادي و تأمين نيازهاي حوزة جذب و نفوذ فضاي پيرامون خود نيز مي‌باشد (نظريان، 1383،صص 1-4). و يا از ديدگاه سازمان ملل متحد، شهر كالبدي است بـراي فعاليتهـاي اجتماعي سازمـان يافته كه سه اصل مهم كالبدي طـرح، ساختمان، حصار و خيابان فعاليتهاي اجتماعي و سازمان فرهنگي و روابط بين اين سه را با هم بيان ميكند. شهر كانون جمعيتي با اهميتي است كه با هدف يك زندگي، آمايش يافته باشد و اين آمايش مبناي گرايش شهرنشيني را تشكيل ميدهد و بخش قابل ملاحظه اي از جمعيت آن از طريق فعاليتهاي غير كشاورزي به حيات خود ادامه دهند. فردريك فن ريشتفن شهر را اجتماعي از انسانها در مكان معيني ميداند كه حيات عادي آنان از فعاليتهاي غير زراعي به ويژه از راه بازرگاني و صنعت تأمين ميگردد (فريد، 1373، ص1). تعريف ديگر شهر اين است که شهر به مثابه بخشي از سلسله مراتب سيستم فضايي و تقسيمات سياسي جغرافيايي هر کشور است که بر اساس شاخصههاي مختلفي مانند نوع حکومت، مديريت، سطح آگاهي،علاقهمندي اجتماعي و مشارکت مردم در نطام تصميمگيري و غيره شکل ميگيرد (زاهديفر، 1373،ص 10). و يا اينکه شهر يک سيستم فضايي است که عناصر آن نسبت به همديگر در ارتباط مي‌باشند و به دليل ماهيت سيستمي آن، روابط متقابل پيچيده بين ]سيستم‌هاي شهري[ و محيط اقتصادي، اجتماعي و کالبدي آن وجود دارد. همچنين شرايط داخلي شهرها متأثر از ارزش‌هاي اجتماعي و اقتصادي نظام حاکم در کشورهاست، و اينها به نوبه خود، کيفيت کاربري زمين و سياست‌هاي برنامه‌ريزي شهري را تعيين مي‌کنند. شهر و تغييرات فضاي ساختمان شده با کالبد فيزيکي شهر، از عواملي هستند که شهر و منظر سيماي خود را طي زمان در ارتباط با آنها بدست مي‌آورد (شالين، 1372،ص 9). در آخر ميتوان گفت که شهر به جايي اطلاق ميشود که اغلب ساکنين آن از طريق فعاليتهاي صنعتي و يا خدمات، امرار معاش ميکنند (رضواني، 1383، ص108). 2-1-2. فضاي سبز فضای سبز یکی از مهمترین عوامل موثر برای حفاظت از بافت کالبدی شهرها و فضاهای شهری در برابر عواملی چون:انواع بادها،تابش شدید آفتابآکاهش مصرف آب و سوخت و.... می باشد.همچنین توزیع فضاهای سبز در سطح شهر مخصوصا درون بافت کالبدی شهرها می تواند شرایط مطلوبی را برای ساکنین شهر ایجاد نماید.پس توجه به سرانه فضای سبز شهری می تواند شاخص مهمی جهت نیل به توسعه پایدار باشد.(نصیری نسب،1382: ص51) فضاي سبز از ديدگاه شهر سازي در برگيرنده بخشي از سيماي شهري است که از انواع پوشش گياهي تشکيل شده است و به عنوان يک عامل زنده و حياتي در کنار کالبد بي جان شهر تعيين کننده ساخت مورفولوژيک شهر است (مجنونيان،1374،ص53). توجه به فضاي سبز شهري به صورت تفرجگاهها و باغهاي عمومي وخصوصي يک ابداع جديد نيست،باغهاي زينتي توسط مصريان ويونانيان در دوره هاي باستان ایجاد و نگهداري مي شده است.باغهاي معلق بابل در 600 سال قبل از ميلاد مسيح ايجاد شده و به عنوان يکي از عجايب هفتگانه عالم مشهور گرديده است.(حسن زاده دلير،1374،ص12) فضاهاي سبز به عنوان تلطيف کننده ي هوا هميشه در طول تاريخ اهميت داشته اند، نمونه ي آنها باغهاي ايراني اند که همواره به عنوان فضاهاي تفرجگاهي مورد توجه قرار داشته اند.با توسعه وگسترش بدون برنامه شهرها ،باغ ها به تدريج مورد هجوم ساخت وسازهاي شهري قرار گرفته وتخريب گرديدند. باگسترش شهرنشيني تغيير الگوهاي زندگي تخريب باغ ها وتفرجگاهاي سنتي،کاهش سطوح وفضاي مسکوني،نياز مردم به فضاهاي سبز عمومي وتفرجگاهي احساس گرديد.به منظور پاسخ گويي به اين نياز شهري پارکها و فضاهاي سبز از قرن19 وارد شهرها شده اند. درايران از دوران پهلوي موضوع پارک وفضاي سبز مطرح گرديد واولين فضاي سبز عمومي به شکل امروزي شهر است که به جاي محله ي قديمي سنگلج طراحي و ساخته شده است.(باروقي،1384،ص17). فضاي سبز شهري وپارکهاي موجود در شهر نه تنها ارزش تفريحي داشته ومحل مناسبي براي سپري کردن اوقات فراغت مردم به شمار مي آيد،بلکه اين فضاها در موارد بسياري از توسعه بي قواره ونسنجيده شهرها نيز جلوگيري مي کنند.امروزه با توجه به سرطان زايي محيط شهري بر اعتبار واهميت فضاهاي سبز وپارک هاي شهري افزوده شده است.در رابطه با اهميت وجود برخي درختان در طبيعت،محققين دريافته اند که درختاني مانند درخت گردو،کاج،بلوط،فندق،افرا وبيد از ماده اي به نام فليونسيلور در هوا پخش مي کنند که باعث از بين رفتن بسياري از باکتريها وقارچهاي تک سلولي وبرخي حشرات مضر در هوا مي شوند(مهدي نژاد،1372،ص29 ). فضای سبز عبارتي است تازه و نو که جديدا" به مدت کمتر از نيم قرن در ادبيات شهرسازي جهان به کار برده مي شود . عبارت فضاي سبز معاني و مفاهيم متعدد و وسيعي را در بر مي گيرد . به طور کلي مي توان گفت : فضاي سبز شامل آن بخش از مناطقي مي شود که گياهان و هرگونه سبزينگي اعم از درختان ،درختچه ها ،گل ها و چمن ها را داشته باشد . البته فضاي سبز وقتي که در کالبد شهري قرار مي گيرد مراتب شهري در بين سرزمين هاي گوناگون و در فرهنگ هاي مختلف ابعاد متغيري از هنجارها و استانداردها را به دست مي دهد (سازمان پارک ها و فضاي سبز شهر تهران،1371،ص12). 2-1-3. فضاي سبز شهري منظور از فضاهای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت می باشد که واجد بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی هستند.در این میان باغ های میوه در شهر هم می توانند واجد بازدهی اکولوژیکی و اقتصادی باشند،اما به علت عدم امکان بهره برداری عمومی،فضای خصوصی تلقی شده و نمی توانند واجد بازدهی اجتماعی باشند.(بهرام سلطانی،1371،ص 12) مهمترین تاثیر فضای سبز در شهرها و تعدیل دما،افزایش رطوبت نسبی،لطافت هوا و جذب ذرات گرد و غبار می باشد،بنابراین وجود فضاهای سبز شهری و تاثیر آن در شهرها اجتناب ناپذیر است،به طوری که بدون آن ممکن نیست شهرها پایدار بمانند.(سعیدنیا،1379،ص 35) فضاي سبز شهري شامل پارکها و ميدان ها و مناطق درختکاري شده کنار خيابانها ميباشد. اين مناطق به دليل وجود درختان به آساني قابل تشخيص هستند. در روي عکسهاي هوايي با مقياس بزرگ ميتوان تعداد و نوع درختان را مشخص کرد. در قسمتهاي قديمي شهر فضاي سبز کمتر است. اما در بخشهاي تازه ساخت علاوه بر پار کها و کنار خيابانها، وسط خيابانها نيز درختکاري شده است و به اصطلاح بلوارها به وجود آوردهاند. فضاي سبز براي تبديل هواي شهر و تصفيه آلودگيهاي آن لازم است. در شهرهايي که فضاي سبز داخل تکافوي نيازهاي حياتي آن را نميکند، دور شهر هم منطقهاي به نام کمربند سبز زير کشت درختان رفته است (رضواني، 1383،ص 116). از نظر زیست محیطی فضای سبز شهری عبارت است از فضای متشکل از گیاهان با ساخت شبه جنگلی و برخوردار از بازدهی اکولوژیک زیست محیطی معین متناسب با شرایط زیست محیطی حاکم بر محیط زیست شهر(بیژن زاده1369،ص36) منظور از فضاي سبز شهري نوعي از سطوح کاربري زمين شهري با پوشش گياهي انسان ساخت مي باشد که هم واجد بازدهي اجتماعي و هم واجد بازدهي اکولوژيکي هستند . فضاهاي سبز شهري ،بخشي از فضاهاي باز شهري است که عرصه هاي طبيعي يا اغلب مصنوعي آن زير پوشش درختان ،درختچه ها ،بوته هاي گل ،چمن و ساير گياهاني است که بر اساس نظارت و مديريت انسان با در نظر گرفتن ضوابط ،قوانين و تخصص هاي مرتبط با آن براي بهبود شرايط زيستي و رفاهي شهروندان و مراکز جمعيتي شهري احداث ،حفظ و نگهداري مي شوند (اسماعيلي،1381،ص24). اين گونه فضاي سبز را مي توان به صورت زير تقسيم بندي کرد : الف ) باغ ها : شامل شکل هايي از درختان ،درختچه ها و گياهان مثمر و غير مثمر و زينتي که با نظم هندسي ويژه اي در مکاني محصور و مجزا احداث شده و داراي باغچه ،راهرو و آب نماست که به دليل ابعاد محدود آن به صورت پياده از يک سو به سوي ديگر آن مي توان رفت . ب ) پارک ها : شامل پارک بين المللي ، ملي (شامل يادبود ،آثار تاريخي نظامي و ذخاير ) ، جنگلي (شامل طبيعي و مصنوعي ) ،گياه شناسي ،تجاري ،صنعتي ، تفريحي ، ورزشي ( شامل پارک در مقياس محله ، ناحيه و منطقه ) ،کمربندهاي سبز ، معابر (شامل دسترسي کند رو ،تند رو ، خيلي تند رو )، فضاي سبز ميادين و فضاهاي سبزرفوژها . اصولا" پارک هاي شهر جزء فضاهاي سبز عمومي به شمار مي آيند با توجه به اين مسئله و جهت تبيين هر چه بيشتر قضيه به تعاريفي در اين مورد پرداخته مي شود. فضاي سبز عمومي(پارک) ؛ منطقه اي است با درخت زارهاي پراکنده با فضاي باز و کف پوش که به صورت مصنوعي ايجاد شده و يا به صورت طبيعي وجود داشته و تنها به دستکاري و آرايش آن اکتفا شده است اين نوع فضاسازي در شهرها براي تفريح عامه ، جا افتاده ترين مکان براي احداث تفرجگاهها به شمار مي آيند(مجنونيان،1374،ص61). اينگونه فضاها واجد بازدهي اجتماعي مي باشند . وجود نيمکت ، روشنايي ، آبخوري ، سرويس هاي بهداشتي ، کف سازي معابر از مؤلفه هاي فضاسازي سبز عمومي به شمار مي روند.از اينگونه فضاهاي سبز به عنوان پارک نام برده مي شود(سعيدنيا،1382،ص43). فضاهاي سبز نيمه عمومي ؛ فضاهاي سبز ي که بازدهي اکولوژيکي دارند ليکن استفاده کنندگان آنها نسبت به فضاهاي عمومي محدودتر هستند بنابراين واجد بازدهي اجتماعي نمي باشند مانند محوطه هاي باز بيمارستان ها ، پادگان ها،ادارات دولتي ، کارخانجات و... در اين دسته قرار مي گيرند(همان کتاب،ص43). فضاهاي سبز خصوصي ؛ فضاهاي سبزي که بازدهي اکولوژيکي شهر را افزايش داده اما فاقد بازدهي اجتماعي مي باشند مثل فضاهاي سبز داخلي واحدهاي مسکوني(باغچه منازل)(سعیدنیا،همان کتاب،ص44) 2-2. سابقه توجه به کاربري فضاي سبز قديمي ترين شواهد باغ سازي از 2200 سال قبل از ميلاد مسيح در مصر به دست آمده است . در آن زمان نيز مصريان گياهان مثمر و گياهان زينتي را با هم به کار مي بردند . انسان در طول تاريخ سعي در شناسايي و ارزيابي محيط خود کرده است بر همين معيار تلاش نموده به نحوي با طبيعت ارتباط صحيح و مناسبي برقرار نمايد . يکي از عجايب هنر باغ سازي در جهان کهن ، باغ هاي معلق به بابل مي باشد که در سال 600 ق.م و همزمان با شروع سلسله پادشاهي پارسي احداث شده است . اين باغ يکي از عجايب هفتگانه جهان به شمار مي رفت و بين سال هاي 600 ق.م تا شروع دوران مسيحيت ، يوناني ها خدمات ارزنده اي به هنر باغ سازي جهان عرضه نموده اند . اولين پارک عمومي و باغ نيز در يونان قديم احداث شده بود که اغلب محل تجمع فلاسفه ،متفکرين و دانش آموختگان بوده است . بوستان سازي مانند بسياري از هنرها در دوره رنسانس به اوج خود رسيده در اين دوره نه تنها سبک هاي کهن و کلاسيک رومي و يوناني دوباره زنده شد بلکه سبک هاي خاص پارک سازي که تأثير بسياري بر طراحي پارک هاي مدرن امروزي داشته نيز آشکار شده و تکامل پارک هاي مدرن جهان از اين دوران آغاز گرديده است (روحاني،1385،ص34). هنر پارک و باغ سازي از اوائل قرن سيزدهم به تدريج رو به تکامل نهاده است و آثار آن به صورت تابلوهاي نقاشي در حوزه هاي انگلستان و فرانسه ديده مي شد . در اواخر قرن شانزدهم و اوائل قرن هفدهم که دوران جهش هاي بزرگ علوم طبيعي و فلسفه است سبک ها و روش هاي باغ سازي اختصاصي در بعضي از ممالک مشخص گرديد و در همين قرن فضاي سبز و طرح ايجاد مکان هايي زيبا جهت زيبا سازي محيط براي اقشار مردم مفهوم يافت . بنابراين ساختن قصرهايي در ميان انبوهي از درختان جنگلي که متداول بوده و به مرور زمان منسوخ گشته و تلاش بر آن نموده اند که اطراف ساختمان فضاي باز وگسترده اي همراه با گل هاي گوناگون و دائمي تزئين نمايند. باغ سازي به سبک جديد و در فرم باغ ها و فضاهاي سبز هندسي از حدود دو قرن پيش معمول شده و امروزه به صورت بخشي از فعاليت هاي برنامه ريزي و طراحي در آمده است (حسين زاده دلير،1371،ص34). دو دلیل عمده که باعث توجه به فضای سبز شهری در وضعیت کنونی شهرهای ما شده است: اول اینکه افزایش بی رویه جمعیت شهری و توسعه شهرهاو سکونت بیش از 68 درصد کل جمعیت کشور در شهرها موجب مکانیابی فضای سبز به منظور گذران اوقات فراغت شهروندان برای برنامه ریزان و کارشناسان شهری به شدت مورد توجه قرار گیرد.دوم اینکه گسترش شهرنشینی باعث ایجاد اثرات مخرب زیست محیطی گوناگونی گردیده که مهمترین آنها آلودگی هوا و صدا می باشد.برای کاهش اثرات منفی زیست محیطی ایجاد شده توسعه فضاهای سبز شهری یکی از بهترین و مهمترین عوامل موثر می باشد(محمدی،اسکندری،1385،ص64) 2-3. ديدگاه ها و نظر يه هاي مرتبط با فضاي سبز شهري اهميت و جايگاه فضاي سبز در زندگي بشر و نقش آن در تآمين نيازهاي روحي ورواني انسان به حدي است كه توجه به اين مهم را در شهرسازي و برنامه ريزي هاي شهري ضروري مي سازد .با آغاز انقلاب صنعتي و ماشيني شدن زندگي ،انسان ها از طبيعت فاصله گرفته و آگاهانه يا غير آگاهانه اقدام به تخريب آن نموده اند . از جمله نظريات ارائه شده در باره ي اهميت فضاي سبز وكاربرد آن در زندگي بشر به شرح زير مي باشد : کاميلوسيته و رفرم شهرها ؛ در سال 1889 کاميلو سيته شهر ساز اتريشي در کتاب خود به نام " شهرسازي " چاره کار را در بازگشت به شيوه هاي هنري قرون وسطي پيشنهاد نمود . رشد طبيعي شهرهاي قرون وسطي توجه سيته را به خود جلب نموده بود و آن را وسيله اي براي رهايي شهرهاي معاصر از معايب موجود مي دانست . براي سيته قوانين شهرسازي در يک جمله خلاصه مي شد و آن اينکه"شهرها بايد حافظ منافع و ضامن خوشبختي ساکنين خود باشد ." او با آگاهي از نقايص شهر به ارائه پيشنهادات زير پرداخت : گشودن مرکز ميادين شهرها يا انتقال مجسمه ها و برج هاي يادگار به يک گوشه ميدان ،ايجاد باغچه در حياط آپارتمان هاي مسکوني به جاي مراکز شلوغ شهر ،بر پا داشتن ديوارهاي بلند در اطراف پارک هاي عمومي براي حفاظت آنها در مقابل سروصداي خيابان (شيعه،1379،ص32). ابنزرهاواردو شهر هاي باغ مانند؛در اواخر قرن نوزدهم از جمله راه حل هايي که براي بسياري از مسائل سکونت در شهر پيشنهاد شد ،فکر ايجاد شهرهاي باغ مانند بود . اين فکر از جانب ابنزر هاوارد انگليسي پيشنهاد شد. هاوارد نظريه ي خود را در کتاب " فردا راهي مسالمت آميز براي رفرمي حقيقي " در سال 1898 منتشر کرد . توجه او بيشتر به رهايي از جنبه هاي مضر انقلاب صنعتي و از ميان بردن محلات فقير نشين و پر جمعيت بود . شهر پيشنهادي هاوارد داراي وسعتي حدود 2400 هکتار است که 6/1 آن به ساکنين اختصاص مي يابد و بقيه آن جهت فضاي سبز ،جنگل و کشاورزي کنار گذاشته شده بود . طرح ها وارد در حقيقت پيوندي بين شهر وروستا بود (همان کتاب،ص39). کلرنس اشتاينو ناحيه اي براي زندگي؛اين طرح در زمينه زندگي جمعيت ساکن در يک محله مسکوني به قرار زير است : 1- محدوده مدرسه و پارک ها بايد حدود نيم مايل از هم فاصله داشته باشند . 2- وجود فضاي سبز لازم به تبعيت از واحدهاي همسايگي (شیعه،همان کتاب،ص48). طرح رادبرن –سازماني عمومي ؛ هنري رايت و کلرنس اشتاين در طرحشان براي يکي از از نواحي حومه اي رادبرن در نيوجرسي پيشنهاد يک نظام برنامه ريزي براي نواحي مسکوني را عنوان نمودند . در طرح رادبرن پارک ها در مرکز بلوک هاي بزرگ و به عنوان برترين نقطه محله در نظر گرفته مي شود . در اين طرح خانه ها به صورت گروهي ساخته مي شوند و پارک ها و فضاي سبز در اطراف آنها قرارمي گيرد . به طور کلي هدف از طرح رادبرن ايجاد باغ شهرهايي در جوامع متروپليتن (مادر شهر ) بوده است . در طرح رادبرن سعي شده است که مردم به طبيعت نزديک تر شوند تا آسايش و آرامش بيشتري به دست بياورند . در اين طرح ،فضاي سبز اهميت زيادي دارد و هدف از آن تشکيل يک جامعه شهري سا لم است (همان کتاب،ص51). طرح لوکوربوزيه؛ با توجه به عصر ماشين و در نظر گرفتن نيازهاي جوامع شهري در دوران پس از انقلاب صنعتي ، "لوکوربوزيه " طرحي را در رابطه با ساخت شهرها در سال 1922 ارائه داد . در طرح لوکوربوزيه بخش مرکزي شهر پاسخگوي مناسبي جهت تراکم ترافيک شهر به شمار مي رود و در آن به فضاي سبز و فضاي باز اهميت زيادي داده مي شود . شهر يک مرکز تجاري محسوب مي شود و بايستي نقش هاي خود را در فضاي فشرده و متراکم ايفا کند.در اين طرح به سبب نياز فراوان به هواي تازه،فضاي باز به ميزان کافي تعبيه شده و توسعه ي عمودي شهر نيز در قسمتي از آن داراي اهميت خاصي است . در اين طرح يک سيستم خط آهن نيز جهت شهر در نظر گرفته شده و همه ي خطوط آهن نيز به ايستگاه مرکزي در قلب شهر منتهي مي شود .در اطراف ايستگاه در يک پارک بزرگ ، ساختمان هاي اداري چند طبقه قرار گرفته است و فروشگاه ها و مغازه ها نيز در همين محل فعاليت دارند . در مجاورت اين منطقه ساختمان هاي عمومي و ادارات دولتي قرار دارند. پس از آن پارک ديگري استقرار مي يابد که جهت توسعه هاي بعدي مرکز شهر در نظر گرفته شده است ، و بيشتر به صورت مساکن چند طبقه است . منطقه ي صنعتي شهر و ايستگاه کالاها به وسيله ي فضاهاي سبز و زمين هاي باز از شهر جدا مي شوند . در طرح لوکوربوزيه ، تراکم جمعيت در قسمت هاي مسکوني فقط 5/0 از سطح کل زمين ناحيه اي را که در ميان فضاي باز طراحي شده،اشغال مي نمايد(شیعه،همان کتاب ،ص54). اتوواگنر و ايجاد فضاهاي باز در محلات؛اتو واگنر(1918-1841) به نسلي تعلق داشت که سخت به صنعت خوشبين بود. واگنر عقايد خود را هنگامي ابراز داشت که تأثيرات عقايد سيته به منتهاي خود رسيده بود و فکر ايجاد نواحي سرسبز و خرم در قسمت هاي مسکوني شهر ، يکي از راه هاي رهايي از زشتي موجود در اين قسمت ها به نظر مي رسيد واگنر از آغاز متوجه شد که اين راه حل کافي نيست و مدت ها بعد ،واقعيات صحت نظر اورا ثابت کرد . بصيرت و نيرويفعال واگنر ، که در بسياري از کارهاي معماري او هويدا است ، در عرصه ي شهرسازي انگار به نوعي فلج دچار مي شود . واگنر براي محله اي مسکوني در وين به منظور پيش گيري از رشد آشفته ي اين محلات نقشه اي را طرح کرد . در اين طرح ، واگنر فضايي باز و نسبتا" وسيع را در مرکز محله پيش بيني نموده بود که خود آن را مرکز "تنفس محله " مي ناميد . واگنر از جمله اولين کساني بود که دريافت شهر مدرن بايد بر اساس احتياجات ساکنين آن طرح شود . احتياجاتي که بر حسب انواع مختلف مردم تفاوت دارد(شیعه،همان کتاب ،ص33). کلرنس پري و واحدهاي خوديار؛در سال 1929 کلرنس پري تئوري واحدهاي خوديار خود را مطرح ساخت که داراي ويژگي زير بود : - واحدهاي خوديار بهتر است که به مرکزيت يک مدرسه ابتدائي که در ميان فضاي سبز قرار گرفته به وجود آيد . - فضاي سبز و زمين هاي بازي 10/0 وسعت هر واحد خوديار را مي پوشانند(شیعه،همان کتاب ،ص45). نظريه مک هارگ؛در سال 1916 ، طراح معروف چشم انداز ، يان مک هارگ ، با ارائه نظريات خويش ( طراحي با طبيعت) تحولي اساسي در برنامه ريزي تقاضاي تفرجگاهي در محيط زيست ايجاد کرد . در همان ايام براي نخستين بار در کانادا بر اساس نظريات وي استفاده از ابزاري متداول شد که اساس آن لايه بندي عوارض تشکيل دهنده محيط و تحليل آن بر اساس قوانين تعريف شده بود.اين ابزار از آنجا که ارتباط مستقيم با داده هاي زمين مرجع و جغرافيايي داشت و از انجا که نقشه هاي سيستمي در محيط هاي رقومي کامپيوتري جزء لاينفک آنها بوده اند معروف به سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي شدند.طبق نظر الکساندر ( 1986) ، حد مطلوب احداث پارک هاي محلي سکونت بايستي 3 دقيقه باشدو وي معتقد است که زمان 3دقيقه مدت مطلوبي است که هر کدام از ساکنين منزل براي دستيابي به پارک و مرتفع ساختن نياز تفريحي خويش طي مي کنند. 2–4 تاريخچه فضاي سبز در ايران در تاريخ و تمدن فرهنگ شهري ايران باغ و فضاي سبز جايگاه ويژه اي داشته است.در كتب قديمي از پرديس هاي باستاني خوزستان (بهشت هاي جاوداني)صحبت به ميان آمده است و به نظر مي رسد كه چه قبل از هخامنشيان و چه در زمان آنها هنر باغ سازي در تخت جمشيد و شوش به منتهي درجه زيبايي خود رسيده باشد.به طوري كه از نوشته هاي مورخان يوناني برمي آيد نزديك به سه هزار سال پيش ،پيرامون خانه هاي بيشتر ايرانيان را باغ ها احاطه كرده بوده و واژه پرديس به همان باغ هاي پيرامون خانه ها گفته مي شده است . از آنجا كه ايران كشوري كشاورزي بوده ،غرس نهال و كاشت درختان و نباتات در آن متداول بود.همچنين به علت اقليم نيمه خشك و هواي گرم و فواصل دور شهرها و روستاها ايجاد باغ و درختان سايه گستر براي گريز از هواي گرم شهرها يا بيابان ها مورد توجه بوده است.سابقه حفر كاريز به قرن ششم قبل از ميلاد و سابقه ايجاد باغ به 4500 سال قبل از ميلاد مي رسد.باغ كوروش در ماد قديمي ترين باغ شناخته شده ايران بوده.زرتشت نيز بر غرس درختان تأكيد بسيار مي نمود.از زمان زرتشت نشانه هايي از باغ هاي بزرگ در نجف آباد و اصفهان بدست آمده و مادها كاخ هاي خود را نزديك باغ ها و رودخانه ها ايجاد مي كردند.در زمان خشايار شاه ايجاد باغ هايي به نام پرديس مرسوم بوده و درخت كاري سنتي اهورايي به شمار مي آمده(رحیم پور،1374،ص 68). آريايي ها معتقد بودند كه دنيا چهار قسمت است كه در وسط آن آبگيري است و اطراف آن درخت است و اين طرح از زمان ساسانيان به صورت طرح باغهايي به نام چهار باغ در آمد. در دوره اسلامي ايجاد باغ ها وارد مرحله جديدي شد ،كلمه پرديس در عربي به صورت فردوس در آمد كه به معناي بهشت است.دستورات اسلامي و رويه پيشوايان دين همچون حضرت علي (ع) كه شخصا" به احداث نخلستان مي پرداختند در توسعه باغ ها سهم مهمي داشت. در دوران مغول هرچند همه چيز از بين رفت اما با آرامشي كه پس از دوران چنگيز در سايه درايت بزرگاني چون خواجه نصير طوسي وزير هلاكو خان ايجاد شد،هنر پوياي باغ سازي دوباره احيا شد و در اين دوره چاه هايي به عمق 70 متر جهت آبياري حفر شدند.خيابان كشي مشجر و ايجاد معابر عمومي به صورت منظم (كه اولين آنها چهار باغ بود)از زمان صفويه شروع شد. تعدادي از اين باغ ها ،امروزه نيز داراي شكوه و جلال بوده و مشتاقان بسياريرا به خود جلب مي نمايد.از اين ميان مي توان به باغ هاي ارم و تخت جمشيد در شيراز ،باغ ائل گلي (شاه گلي )در تبريز،باغ فين كاشان و باغ شاهزاده در ماهان كرمان و باغ گلشن در طبس اشاره كرد.(همان کتاب،ص 69) در دوره قاجار براي اولين بار باغ هايي به سبك اروپاييان در تهران بنا شد و باغ سازي غربي در باغ سازي سنتي تداخل پيدا كرد.در ناحيه ييلاق شميرانات كه تفرجگاه عمومي بود كاخ ها و سفارتخانه ها ساخته شد.نخستين باغ به سبك ايراني-اروپايي باغي بود كه كاخ دوشان تپه در آن بنا گرديد.باغ سعد آباد نيز نمونه ديگري است.بعد ها با احداث خيابان هاي ماشين رو و سنگفرش آنها ،دو طرف خيابان ها را درخت كاري نمودند كه اين شيوه تا امروز نيز ادامه دارد برنامه توسعه فضای سبز شهری دردستور برنامه دوم توسعه اقتصادی-اجتماعی کشور قرار گرفت و در برنامه سوم توسعه نیز ادامه پیدا کرد به طوری که سیاست های استراتژیک،خط مشی ها و شاخص های کمی در احداث و گسترش فضای سبز تدوین گردید و یکی از مسائل اصلی در این زمینه که استفاده از آب خام و یا جداسازی شبکه آبیاری فضای سبز از شبکه آب آشامیدنی بود مطرح گردید.بنابر آمارهای ارائه شده،میزان سرانه فضای سبز در برخی شهرهای کشور تا کمتر از 5/2 متر هم می رسد.این در حالی است که رقم استاندارد جهانی آن 15 تا 50 می باشد،اما با توجه به آمار و ارقام گرفته شده از شهرهای مختلف کشور می توان گفت فضای سبز شهری در کشور ما در وضعیت مناسبی قرار نداشته و متناسب با جمعیت و سرانه های فضای سبز شهری استاندارد نیست و باید به آن توجه ویژه ای مبذول کرد.(سهمگین،1384،ص 75)همان طور که می دانیم توسعه پایدار،توسعه ای متناسب و سازگار با طبیعت،صرف جویی در منابع،استفاده از مواد و مصالح بوم آورد،ابداع روش های مناسب برای ادامه حیات،استفاده هنرمندانه از آب و گیاه به منظور تلطیف محیط ایجاد مناظر مطبوع،ایجاد باغ و باغچه،حفاظت از منابع آب و فضاهای عمومی درون و پیرامون شهرها می باشد.پس باید برای رسیدن به شهری(سالم)پایدار نسبت به شاخص های فضای سبز شهری دقت بیشتری لحاظ گردد. 2-5.استانداردهاي فضاي سبز آن چه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری مطرح است میزان مضای سبز عمومی برای شهروندان است در همین جا بحث نسبتا پیچیده سرانه ها مطرح می شودکه در تعیین آنها عوامل زیادی از جمله وسعت و حجم فضای سبز موجود،فضای سبز مورد نیاز،نباز اکولوژیکی به فضای سبز،نیاز محیط اجتماعی و آلودگی محیط اشاره کرد(شکویی،1385،ص7) امروزه برنامه ريزي و طراحي فضاي سبز شهري به ظن صاحب نظران بدون توجه به مسائل و معيارها و استانداردهاي بهينه در بهسازي ،توسعه و طراحي هاي شهري غير ممکن است . به عبارت ديگر ، برنامه ريزي و طراحي فضاي سبز شهري يکي از موارد مهم دخالت در زندگي و سازمان شهري است که بر اساس شناخت و تجزيه و تحليل نيازهاي جامعه شهري از يک طرف و امکانات ومحدوديت ها و نياز هاي محيطي از طرف ديگر ، سازمان داده مي شود . بنابراين ، معيارها و ضوابط استانداردهاي مربوط از اهميت فوق العاده اي برخوردار است . تا کنون به طور معمول در برنامه ريزي فضاهاي باز و سبز ، چه در سطح محله و چه در مقياس شهري ،از استانداردهاي کشورهاي ديگر بدون تعديل و تطبيق استفاده شده است .در برخي از موارد تنها از ضوابط کمي ساير طرح هاي شهري استفاده گرديده است و در اکثر طرح هاي شهري ، استاندارد مشخصي درباره فضاي سبز ارائه نشده است . استاندارد ، بيانگر وضعيتي بهينه است که در نظريه ها و سليقه هاي گوناگون دخالت دارد . استاندارد فضاهاي باز وسبز ، داراي بعد اجتماعي ، رفاهي و تکنيکي است که با توجه به مکان و موقعيت اقليمي و فرهنگ خاص ساکنان محل مورد نظر ، همچنين نيازها و ارزش هاي آنان ، فراهم مي شود و ابعاد خاص خود را مي طلبد (سعيدنيا،1382،ص52). تعيين استانداردهاي قابل قبول و قابل تعميم به همه کشورها و مناطق وجود ندارد ؛ حتي در گستره يک کشور نيز نمي توان استاندارد يکساني ارائه داد . ليکن اطلاع از استانداردهاي فضاي سبز را مي توانيم به منظور يک سطح هدايتگر و خط مشي ها به شمار آوريم . در همين راستا ، "بر اساس مطالعات و بررسي هاي وزارت مسکن و شهر سازي ، سرانه متعارف و قابل قبول فضاهاي سبز شهري در شهرهاي ايران 12-7 متر مربع است که در مقايسه با شاخص تعيين شده از سوي محيط زيست سازمان ملل متحد 50-25 متر مربع براي هر نفر رقم کمتري است . با وجود اين ، در شهرهاي مختلف کشور نيز اين رقم ، با توجه به ويژگي هاي متفاوت جغرافيايي و اقليمي آنها ، با اختلافاتي همراه است که ميزان آن را طرح هاي مصوب هر يک از شهرها تعيين مي نمايد.. "(مهندسين مشاور آمايش محيط،1372 ) . "مفهوم سرانه فضاي سبز تنها مي تواند در مورد فضاي سبزي به کار رود که براي گذران اوقات فراغت ، بازي و تفريح تدارک شده است "(بهرام سلطاني،1384،ص62 ) . به تعبير بهتر ، مفهوم سرانه فضاي سبز بايد صرفا" مساحت کليه فضاهاي سبز اجتماعي (فضاهاي سبز عمومي ) را شامل شود و در صورت ضرورت هاي مطالعاتي ، مساحت ساير انواع سطوح فضاهاي سبز اعم از فضاهاي سبز نيمه عمومي و خصوصي به صورت متمايز حساب و اعلام گردد . اين امر کمک شاياني به اتخاذ سياست گذاري هاي درست و واقع بينانه از سوي مديران و برنامه ريزان شهري خواهد کرد . 2-6.استاندارد ها و سرانه هاي فضاي سبز در ايران سرانه عبارت است از مساحت ٬ تقسیم بر جمعیت. در واقع سرانه عبارت است از مقدار زمینی که به طور متوسط از هر کدام از کاربری های شهری به هر نفر جمعیت شهر می رسد. در تعیین سرانه عواملی از قبیل قیمت زمین ٬ نوع درآمد مردم ٬ امکانات گسترش شهر ٬ موقعیت اقلیمی و طبیعی شهر ٬ مسائل اجتماعی ٬ آداب و رسوم ٬ نیازهای جمعیت به تاسیسات رفاهی ٬ تکنولوژی ساختمان و غیره موثر است. معمولا تعیین سرانه ها در ارتباط با نوع تراکم های پیشنهادی قرار دارد. جمعیت مهمترین عامل در تعیین میزان توسعه شهری در آینده است. تعیین سرانه مسکونی از اولویت اساسی برخوردار است(زیاری ٬ 1381 ٬ص 69 ). سرانه فضاي سبز توصيه شده توسط سازمان ملل 25-20 متر مي باشد.اين شاخص در فرانسه 18 متر در آمريكاي لاتين 15متر و در انگلستان 10 متر مي باشد. براي شهرهاي ايران با توجه به تنوع عوامل طبيعي و اقليمي مساحت زير تا سطح 20000 نفر جمعيت شهري پيشنهاد مي گردد: واحدسرانه(متر مربع)پارك و فضاي سبز در سطح محله كوچك و محيط بازي كودكان5پارکهاي محلهاي1/2پارکهاي ناحيهاي وشهري4/5پاركها و باغهاي حاشيه شهري(حداقل)1/8جمع7/19 مأخذ: پورمحمدی، 1382، 34 چنين مساحاتي در نقاط كم آب ،مي تواند از انواع مختلف گياهان بومي به وجود آيد.با اينكه در ايران تعاريف به عمل آمده از فضاي سبز بسيار گوناگون است ليكن در مجموع مي توان گفت تقسيم بندي زير را جهت تعريف فضاهاي سبز به كار گرفت: باغ خصوصي،باغ هايي كه استفاده خانوادگي دارد فضاها و خيابان هاي درختكاري شده ميادين درختكاري شده خيابان هاي با حاشيه باغچه كناره رودخانه وكانال مسيرهاي عابرين باغچه ميان ميادين ميدان عمومي فضاي باز باغ محله باغ و زمين بازي پارك با ساختمان پارك شهري پارك تفريحي باغ گياه شناسي باغ وحش گورستان شهري باغ آموزشي تجهيزات ورزشي متنوع باغ كارگران جنگل هاي خصوصي قابل استفاده براي عموم باغچه و پارك مرتبط با بناهاي تاريخي فضاي روباز و استراحت جنگل طبيعي كناره رودخانه ها ،كانال ها،استخرهاي مصنوعي با در نظر گرفتن مقدار ضروري فضاي سبز براي هر نفر و با توجه به نياز سنين مختلف،سهم متوسط هر نفر از هريك از گروه هاي سني حدود 10مترمربع پيش بيني مي گردد.ارقام زير به اين روش به دست آمده و نشانگر ميزان مطلوب فضاي سبز در اطراف هر محله هستند. باغ كودكان، مخصوص كودكان كمتر از 4 سال: 2 مترمربع براي هر كودك (سرانه0/20 مترمربع) باغ كودكان، مخصوص كودكان 4 تا 10 سال : 8 مترمربع براي هر كودك (سرانه0/8 مترمربع) باغ كودكان، مخصوص كودكان بالاي 10 سال و نوجوانان تا 20 سال: 20 مترمربع براي هر يك از استفادهكنندگان (سرانه 4 مترمربع) گردشگاه و استراحتگاه مخصوص مادران: 0/50 مترمربع براي هر استفادهكننده گردشگاه مخصوص بزرگسالان و سالخوردگان: 4مترمربع براي هر استفادهكننده فضاهاي ماسه اي براي بازي هاي آزاد: 0/50مترمربع براي هر استفاده كننده فضاهاي ماسه اي براي بازي هاي آزاد: 0/50مترمربع براي هر استفاده كننده بنابراين ميتوان گفت تنها جهت احداث وآمايش پاركها و باغهاي عمومي- به استثناي فضاهايي با درختان رديفي، زمينهاي ورزش، باغهاي خصوصي مثل باغ وحش و جنگل هاي شهري- بايد براي هريك از ساكنين تقريبا 10 متر مربع فضا پيشبيني كرد. اين عمل فقط در مورد فضاهاي سبز شهري و فضا هاي اطراف بناها صورت ميگيرد. در مورد فضاهاي تفريحي با در نظر داشتن جنگلهاي شهري و فضاهاي جنگلي و پر درخت حاشيه شهر فضايي معادل 25 متر مربع پيشنهاد ميگردد (پورمحمدی، 1382،ص 37). 2-7.اهداف احداث فضاي سبز شهري فضاي سبز به علت دارا بودن آثار روحي _ رواني و اجتماعي در جامعه در ايجاد آن اهدافي چند به شرح زير وجود دارد: حفظ ارتباط انسان با محيط طبيعي؛ هدف اصلي در طراحي فضاي سبز(پارک هاي شهري، جزيره هاي سبزمحلي و مانند آن ها)،دستيابي به آثار اجتماعي ورواني آن در هر چه نزديک تر کردن انسان و طبيعت به يکديگر است.هر چند از کار کرد زيست محيطي آن نيز مي توان انتظار بازدهي اجتماعي و رواني داشت. انسان در هر شرايطي،روزانه به چند ساعت سکوت و آرامش نياز دارد.اين نياز با فشردگي جمعيت در محل مسکوني و زندگي آپارتمان نشيني در آينده بيشتر هم خواهد شد؛بنابراين، از اين ديدگاه نيز ايجاد و توسعه ي فضاهاي سبز شهري که انسان بتواند دست کم روزانه ساعتي را در آرامش ودور از هياهو بگذراند،به ضرورت واقعي خود نمايي مي کند. امروزه جامعه شناسان، روانشناسان وپزشکان بر اين باورند که فضاي سبز افزون بر تأمين بهداشت جو و محيط مکان- هاي مسکوني،نقش مثبتي در سلامتي شهروندان به عهده دارند. افرادي که به طور افزون بايد در فضاهاي مکانيزه و محدود (از قبيل خانه، محل کار و رفت وآمد وسايل حمل و نقل )زندگي مي کنند، بيش از پيش به استراحت در محيطي طبيعي نياز دارند.اين مسأله به ويژه در جوانان و افراد سالخورده صدق مي کند.فضا هاي سبز در آن واحد، محيطي است براي استراحت،آشنايي با طبيعت،انجام فعاليت هايي که در شهر امکان پذير است و همچنين تأثير زيادي در بهداشت و سلامت محيط دارد. از آن جمله مي توان به اهميت آن ها در جذب پرتوهاي خورشيدي و همچنين در توليد اکسيژن و جذب گاز کربنيک هوا اشاره کرد.آرامشي که انسان در سايه يک درخت احساس مي کند تا حدي به جذب پرتوهاي مادون قرمز خورشيد توسط درخت و مقداري نيز به جذب پرتوهاي ماوراء بنفش مربوط مي شود. از ديگر عملکردهاي اجتماعي –رواني فضاي سبز مي توان به توليد "فيتو نسيد " اشاره کرد. دزختاني مانند گردو ،کاج ،بلوط ،فندق ،بيد ،اکاليپتوس و زبان گنجشک از خود ماده اي به نام "فيتونسيد" در فضا رها مي کنند که اين مواد روي انسان اثر فرح بخشي دارد؛به گونه اي که اين ماده مي تواند تعادل بين دو نيمکره مغزرا به خوبي برقرار سازد و حالت طبيعي و آرامش بخشي را به انسان ارزاني کند . بنابراين نقش آرام بخشي درختان و فضاي سبز به خوبي نمايان مي گردد. تقليل صدا توسط گياهان در به وجود آوردن محيطي آرام تر مي تواند مؤثر باشد؛ به اين ترتيب که، ارتعاش امواج صوتي به وسيله برگ ها و شاخه هاي درختان جذب مي شود . عواملي نظير نور ،ديواره جدا از هم و انعطاف پذيري در جذب صدا مؤثرند، به همين دليل است که درختاني در جذب صداهاي ناخوشايند با داشتن ويژگي هاي بالا تأثير مي گذارند. انبوهي درختان ،چرمي بودن برگ ها و خمش پذيري شاخه ها اجازه مي دهد که صداهاي ناهنجار و تراکم و عرض درخت کاري در تقليل صدا مؤثر هستند. منظرسازي و ارتقاء کيفيت محيط شهري؛بيش از هر اقدامي درطراحي و معماري فضاي سبز بايد معيارهاي عمل را به درستي مشخص کرد و ارايه داد."... گياهان به خاطر اندازه ،رنگ و تغييرات فصلي از مهم ترين عوامل مرئي زنده و طبيعي بافت شهرها به شمار مي آيند که نقش حياتي آنها در فضا سازي و معماري شهرها غير قابل ترديد است ..."(روحاني،1385،ص68). منظر سازي:يا به عبارت بهتر "زمين آرايي" عبارت است از کاربرد گياهان در طراحي به نحو وصورتي که موجبات ارتقاي جلوه هاي ديداري محيط گردد. از اين ديدگاه برخي از مهمترين معيارهاي زمين آرايي در عرصه هاي شهري را به شرح زير معرفي مي نماييم : انسجام فضايي : ساماندهي موزون محيط ،از راه زمين آرايي با پوشش هاي گياهي ،يکي از مناسب ترين شيوه هاي ايجاد "انسجام فضايي" تعبير مي شود. "... آشفتگي ديداري گيج کننده در اغلب شهرها ...به صورت بخش هاي جدا افتاده ، شامل فضاهاي باز تکه تکه شده ، نياز به ساماندهي دوباره دارد . رديف هاي درختان خزان پذير سايه وار مي تواند اين انسجام را از راه برقراري نظم مداوم با فضاسازي تنه ها و بافت شاخه ها به وجود آورند . درختان ،شاخص ترين عنصر طراحي هستند که قادرند تمام بخش هاي يک شهر را به هم پيوسته سازند"(همان کتاب،1385،ص68) . فضاسازي؛وقتي ما در طراحي منظر از فضا صحبت مي کنيم ، منظورمان دو گونه مختلف فضاهاي باز و بسته است. کاربرد درست اين دو نوع فضا در منظرسازي اهميت دارد؛چرا که ،"...اين دو نوع مختلف فضا از نظر طرح منظر وظايف متفاوتي دارند : فضاي باز نشاط بخش است ، به ويژه اگر بلافاصله از ميان يک زمين باريک باز بشود ... (روحانی،همان کتاب،ص68) .فضاي بسته براي روحيه هاي مختلف است . خلوتگاهي است براي پناه بردن در تنهايي، براي اين که [شخص] در آن جا رهايي پيدا کند و يا معمولي تر آن که به راحتي از باد فرار کند. در چنين فضاهاي بسته اي ، هيجاناتي مثل کمي گياهان ،ترکيب و کمي حرکت برگ ها در درختان تشديد مي شود . گرچه اين مسأله مهم است که مشخص کنيم، چه نوع فضاهايي مورد نظر ماست و همچنين (بدون هيچ منظوري و ساده تر از آنکه به نظر بيايد) طرح ما از جه نوعي توليد مي شود. نظم و تنوع ؛نظم و تنوع (شباهت ها و بي شباهتي ها ) هر دو کنار هم ،معرف يک تعادل ظريف و ترکيب متناسب در طراحي محسوب مي شوند. درطراحي منظر نيز لازم است که به منظور تجلي زيبايي بصري آن ، توجه به نظم و تنوع در حالت تعادل خود معطوف گردد. تکرار؛تکرار در طراحي ، به عنصر "نظم و تنوع " معني و مقصود مي بخشد و بين المان ها و فضاهاي مختلف ايجاد وحدت مي کند . در طرح پارک ها نيز تکرار برخي از المان هاي طبيعي يا مصنوعي و فضاها ، مي تواند به ايجاد چنين وحدتي منجر شود واز نظر جنبه هاي بصري ، زيبايي طرح را فزوني بخشد . سازگاري؛منظر سازي در مکاني که انجام مي گيرد ، بايد با شرايط اقليمي و جغرافيايي آن نقطه سازگاري داشته باشد همچنين سازگاري با کاربري هاي مجاور نيز موجبات افزايش کيفيت هاي ديداري مي گردد. مردم داري ؛منظور ، پرهيز از منظر سازي هاي وسيع دکوراتيو و کاربردي کردن و تلفيق کارکردهاي عمومي در طراحي هاست . به عنوان نمونه ، پاسخگويي به نيازهاي مثبت انساني براي گروه هاي مختلف استفاده کننده در طراحي پارک ، يکي از اهداف و اصول بنيادي است. هر چند اين هدف به طور کلي در مضمون هر طرحي وجود دارد،ليکن به موارد حساس آن بايد توجه داشت . حداقل دخالت و تجاوز به شرايط طبيعي ؛ هر نوع فعاليت طراحان بايد "... با شرايط توپوگرافي ، هيدور گرافي ، پوشش گياهي و اقليم محل در انطباق کامل بوده و با آن هماهنگ باشد ..." (روحاني،1385،ص69). راحتي دسترسي و حرکت؛ضمن اين که طراحي فضاهاي سبز عمومي بايد به شيوه اي عملي گردد که دسترسي به آن به راحتي صورت گيرد، در داخل محوطه هانيز"... حرکت آزاد ، رفتار راحت ، نشستن و برخاستن آزاد ، انتخاب آزاد فضاها و مسيرها ، نيازمند فضاهايي است که با طراحي آزاد برآورده مي شود . طرح هاي هندسي و سيمتريکمغاير با حس آزادي است . پيروي از خطوط زمين و جريان طبيعي آب اين حس را ارضا مي کنند ... (همان کتاب،1385،ص69). اصول زيباشناسي؛به رغم آنکه به زحمت مي توان زيبايي را تعريف کرد ، ولي قطعاً ترکيب هنرمندانه عناصر طراحي ( خط ، فرم، بافت و رنگ )براي نيل به زيبايي در منظر ، نقش غير قابل انکاري دارد . تلطيف هوا؛در طي روز،برگ درختان ودرختچه ها ،موجب تبخير بخار آب هواي مجاور خودمي شود.اين امر سبب افزايش رطوبت نسبي هوا شده و از سوي ديگر ،باعث خنک شدن هواي اطراف فضاي سبز مي شود.براي تبديل آب به بخار آب بين 600-580 کالري حرارت نياز است،که از انرژي خورشيدي کسب مي گردد.به همين دليل به هنگام تابش آفتاب،هواي اطراف فضاي درخت کاري شده، خنک تر از فضاي بدون درخت است.از مقداري انرژيي که جذب وتبديل به گرما مي شود،60 تا 75 درصد صرف عمل تراسپيراسيون مي گردد. بدين ترتيب، مي توان مطمئن بود، در منطقه اي که فاقد پوشش گياهي است و سطح خاک پوشيده از انواع ساختمان هاست، بخش وسيعي از انرژي تابشي خورشيد انعکاس مي يابد و به طرق مختلف موجبات گرماي محيط را فراهم مي آورد. تفريحي و گذران اوقات فراغت؛محيط زيست عمد تاً به موضوع گذران اوقا ت فراغت درفضا هايآزاد وچگونگي برنا مه ريزي وسازماندهي فضاي مناسب براي گذران اوقات فراغت به نحوي سازنده ، مي پردازد.در محيط هاي شهري اين فضاها عبارتند از پارک ها ، ورزشگاه هاي عمومي، باغ هاي گياه شناسي و جانورشناسي و مانند آن.گذران اوقات فراغت در فضاهاي آزاد و سبز، افزون بر جنبه هاي مثبت رواني که ممکن است نزد افراد مختلف متفاوت باشد، آثارمثبت فيزيولوژيک نيز دارد؛بهره گيري از اشعه ماوراء بنفش خورشيد، جذب اکسيژن هوا و افزايش مقاومت بدن در برابر شرايط اقليمي از اين جمله اند. مضاف بر آن، انسان در فضاهاي آزاد و سبز- بر خلاف محيط هاي ساخته –با آسودگي و آرامش حرکت مي کند،عضلات خود را منبسط و به اين وسيله بهبود عملکرد دستگاه گردش خون خود را ممکن مي سازد. همين امر مي تواند انسان را در مقابل ابتلاء به بيماري هاي قلبي و گردش خون حفاظت کند. دقيقا" در همين جاست که اهميت عملکردهاي اجتماعي –رواني فضاي سبز (اعم از دورن شهري يا برون شهري) آشکار مي شود. 2-8.مديريت فضاي سبز شهري قبل از شروع تعریف و مفهوم مدیریت فضای سبز شهری به تعریف مدیریت شهری می پردازیم. مدیریت شهری یک مفهوم فراگیر است و هدف از آن تقویت سازمان های دولتی و غیردولتی برای شناسایی برنامه ها و سیاست های گوناگون و پیاده سازی آنها با نتایج بهینه است. بنابراین واکنش کارآمد در برابر با مشکلات و موضوعات شهرها به منظور فعال کردن، چالشی است که مدیریت شهری با آن مواجه است. ایجاد ساختار مالی و مدیریت مالی،ارائه سرپناه، خدمات شهری اصلی و امکانات اصلی، ایجاد سیستم های شهری، تقویت نقش بخش غیررسمی در شهرها، و تقویت توان نهادی شهرها شامل کارکرد شهرداری ها رایج ترین موضوعات در شهرها است (شابیر چیما ، 1379 ،ص11). امروزه ساز و کار مديريت فضاهاي سبز شهري امري بسيار ظريف ، مهم و حياتي است . لازمه حفظ و توسعه ي مطلوب فضاهاي سبز شهري ، داشتن برنامه ها و خط مشي هاي صحيح است . فرايند حفظ و نگهداري درختان در شهر بايد به گونه اي مستمر باشد و مشارکت همه شهروندان را مي طلبد . استمرار اين مهم حتي در طول زمستان نيز گسسته نمي شود ؛ زيرا، "... فصل زمستان مشکلات گوناگوني براي درختان ودرختچه ها به وجود مي آورد . اغلب تصور مي کنند که گياهان در فصل زمستان به رسيدگي نياز ندارند ، در صورتي که پيشگيري و مبارزه با آسيب هاي زمستاني کاري دقيق و دشوار است..." (روحاني ،1385،ص73) . لزوم استمرار حفاظت و اهميت آن ، سبب مي گردد که تأکيد شود ،"... ايجاد فضاي سبز در شهرها را نبايد در چارچوب مسئوليت هاي شهرداري و يا مديريت هاي شهري محدود کرد. مشارکت مردم و اقدامات انفرادي و جمعي آنها ، ضرروي و لازم است . مردم هر شهر در اين زمينه سهم بزرگي بر عهده دارند . آثاري که در نتيجه مشارکت مردم در زمينه ي ايجاد فضاي سبز به وجود مي آيد ، به مراتب مي تواند گسترده تر از اقدامات رسمي و دولتي باشد..." (همان کتاب،1385،ص70). درختان به عنوان بخش جاندار ساخت کالبدي شهر ، همواره نياز به مراقبت دائم دارند. عدم توجه ومراقبت موجب زيان هايي خواهد شد که جبران آنها مستلزم صرف هزينه و زمان خواهد بود. به طور کلي موفقيت سازو کار مديريت فضا هاي سبز شهري مستلزم رعايت اصول معيارهاي زير است: ارتقاي نقش مردم ارتقاي بهره وري اکولوژيکي فضاي سبز شهري ارتقاي بهره وري اجتماعي فضاهاي سبز ارتقاي نقش مردم ؛ مردم هر شهر،کاربران فضاهاي سبز عمومي آن شهر هستند.اساسا" هدف ازايجاد فضاهاي سبز عمومي،ارتقاي شرايط سلامت جسمي و روحي مردم است.بنا به اظهار نظر يکي از صاحب نظران و دست اندکاران مديريت زيست محيطي سازمان"يونپ،"...رشد و گسترش فضاي سبزبه طور مطلوب زماني به نحو چشم گيري ارتقا پيدا کند". بنابراين،مديران شهري بايد به منظور حفظ دستاوردها از دو طريق نقش مردم را ارتقا دهد: الف-ارائه آموزش هاي غير رسمي به کاربران فضاي سبز بر حسب شرايط خاص هر يک از گروه هاي جنسي و سني در خصوص اهميت فضاي سبز و توقعات مسئولين از مردم. ب- تقويت احساس مسئوليت در مردم، با مشارکت دادن گروه هاي مختلف مردم نظير:بازنشستگان،زنان خانه دار،دانش آموزان و...در حفظ و نگهداي فضاي سبز. ارتقاي بهره وري اکولوژيکي فضاي سبز شهري؛قبل از تبيين بهره وري اکولوژيکي فضاي سبز،ضروري است توضيحي پيرامون مفهوم بهره وري، در يک مفهوم ساده عبارت است از:نسبت ستاده به داده (ستاده به داده)،در واقع بهره وري،نوعي نگرش و فرهنگ برنامه ريزي ،سياست گذاري و اجراست که در آن حد اکثر استفاده از حداقل امکانات به عمل آيد. بنابراين، مديران و دست اندرکاران فضاي سبزشهري بايد به گونه اي برنامه ريزي کنند که با حداقل ستفاده از نيروي انساني، هزينه و...(داده)،حداکثر استفاده را در ايجاد بازدهي اکولوژيکي (ستاده)به وجودآورند. ارتقاي بهره وري اجتماعي فضاهاي سبز شهري ؛همان گونه که پيش از اين مطرح شد،اساساً"...آنچه که از ديدگاه محيط اجتماعي در ارتباط با فضاي سبز شهري اهميت دارد،ميزان فضاي سبز عمومي (فضاي سبز اجتماعي)است؛يعني فضاي سبزي که رفت و آمد عموم در آنها بدون مانع باشد...." (روحاني ،1385،ص71). بنابراين ، هر چه فضاي سبز عموي در جذب جمعيت و خدمات رساني به مردم موفق تر باشد، بهره وري اجتماعي فضاهاي سبز نيز ارتقاء بيشتري خواهد يافتودر صوتي که مديران و فضاهاي سبز شهري،بتوانند از طريق اتخاذ تمهيدات مختلف، اطمينان مردم را براي گذراندن اوقات فراغت در پارک ها جلب نمايند ومردم را در ساعات مختلف روز براي فعاليت هاي مختلف اجتماعي،نظير ورزش،مصاحبت و معاشرت دوستان و خانواده،امور فرهنگي و... به محوطه فضاهاي سبز عمومي جذب نمايند، بهره وري اجتماعي فضاهاي سبز شهري ارتقا مي يابد. براي اين منظور ضروري است اين مکان ها،واجد شرايط و معيارهاي مديريت پارک ها باشند. 2-9.نقش و اهميت فضاي سبز در زندگي شهري رشد صنعت و افزايش جمعيت در شهرها ، به ساخت و سازهاي سوداگرايا نه منجر شده است . اين ساخت و سازها به مسائل بهداشتي و تأمين حداقل نور و هوا در مناطق متراکم شهري توجهي نداشته است . از سوي ديگر ،ضرورت ايجاد کاربري هاي جديد شهري ، براي پاسخگويي به نيازهاي روز افزون و اسکان جمعيت به تدريج باعث کاهش سهم فضاهاي سبز و باغ هاي شهري گرديده است و در نتيجه موجب آلودگي محيط زيست شده است . شايان ذکر است که با افزايش روند انهدام طبيعت ،توجه انسان به منابع طبيعي نيز فزوني يافته ، بهره وري از آن جايگزين احترام به طبيعت گرديده است وتخريب طبيعت تا آنجا گسترش يافت که حجم فضاي ساخته شده در مقايسه با فضاي آزاد در شهرهاي اين دوره افزايش چشمگيري داشته است(بهبهاني،1379،ص46 ). آنچه که در اين باره مي تواند مطرح شود ،همان مفهوم فضاي سبز يعني ، رعايت تراکم هاي ساختماني در قطعات مختلف زمين هاي شهري است . تشويق مردم به درختکاري –هر چند در محوطه هاي کوچک فضاي خانه ها –کاشتن نهال در کناره ي خيابان ها ، استفاده از فضاهاي آزاد براي توسعه پارک هاي کوچک از جمله اقدامات مؤثر در توسعه فضاهاي سبز است . "در اهميت فضاي سبز شهري مي توان گفت که امروزه اقليم شهري تحت تأثير فرايندهاي تراکم و تمرکز فعاليت ها در شهرها ، آنچنان دگرگون شده است که در مطالعات ناحيه اي شهرها ، به صورت مشخص و جداي از اقليم ناحيه اي بررسي مي شود . آثاري که از طريق کاهش فضاي سبز شهري بر اکولوژي به ويژه در اقليم ، هوا ، خاک ، آب هاي زيرزميني و جامعه ي حيواني گذاشته مي شود ، آنچنان شديد است که عناصر سارنده آن را در محيط شهري به کلي دگرگون مي کند(روحاني،1385،ص54). در برسي روند تاريخي ضرورت يافتن فضاي سبز در شهرها ، به طور قطع قرن نوزدهم –که با آشکار شدن آثار سوء انقلاب صنعتي ، ضرورت تلاش براي شهرها را محسوس ساخت –نقطه عطفي به شمار مي رود ، به طور کلي ، " استفاده از گياهان در فضاهاي شهري که نتيجه مستقيم بازسازي هاي شهري بود در نيمه قرن نوزدهم افزايش يافت . در قرن بيستم بر خلاف باغ هاي تفريحي هجدهم و نوزدهم ، "باغ هاي کاربردي " يا فضاهاي سبز ايجاد شدند اين باغ ها تا حدي به احتياجات جديد شهروندان ، ناشي از کثرت شهرنشيني ، پاسخ مي دادند(مجموعه مقالات علمي تخصصي فضاي سبز،1381 ). 2-10-. ضرورت فضاي سبز مهم ترين اثر فضاي سبز در شهرها ، کارکردهاي زيست محيطي آن هاست که شهرها را به عنوان محيط زيست جامعه انساني معني دار کرده است و با آثار سوء گسترش صنعت و کاربردي نادرست تکنولوژي مقابله نموده ، سبب افزايش کيفيت زيستي شهرها مي شوند . مؤلفه هاي آثار توسعه ي شهري مي توانند نظام زيستي شهرها را به شيوه هاي گوناگون مختل کنند . فضاي سبز مناسب در شهرها يکي از عوامل مؤثر در کاهش اين اثرها هستند و به ويژه در ارتباط با گردو غبار و آلودگي هاي هوا ، فضاي سبز در شهرها تعديل دما ، افزايش رطوبت نسبي ، لطافت هوا و جذب گردو غبار است . ديگر تأثيرات فضاي سبز در شهرها نقش نسبي دارند . به طور کلي وجود فضاهاي سبز و تأثير آنها در شهرها اجتناب ناپذير است ؛که بدون آن ممکن نيست شهرها پايدار باقي بمانند. بنابراين ، اگر فضاي سبز به عنوان جزئي از بافت شهر ها و نيز بخشي از خدمات شهري ضرورت يافته باشد ، نمي تواند جدا از نيازهاي جامعه شهري باشد ؛ از اين رو ، فضاي سبز بايد از نظر کمي و کيفي متناسب با حجم فيزيکي شهر (ساختمان ها ، خيابان ها و جاده ها ) و نيازهاي جامعه ( از لحاظ رواني ، گذران اوقات فراغت و نياز هاي بهداشتي ) با توجه به شرايط اکولوژيکي شهر و روند گسترش آتي آن ساخته شود ، تا بتواند به عنوان فضاي سبز فعال ، بازدهي زيست محيطي مستمري داشته باشد(مجنونيان،1374،ص37). 2-11. آثار فضاي سبز بربيوکليماي و میکروکلیمای شهري اين آثار را به دو گروه کلي مي توان تقسيم کرد : الف ) اثراتي که صرفا" ناشي از وجود گياه است ؛ مانند غبارگيري و پالايش هوا . ب ) اثراتي که ناشي از فعاليت هاي حياتي گياه است و محيط از حاصل اين فعاليت ها منتفع مي شود . گياهان –در اين مورد خاص درختان و درختچه ها –از دو طريق يکي کاهش آلودگي هوا و ديگري لطافت هواي شهر موجبات بهبود بيوکليماي شهر را فراهم مي آورند (بهرام سلطاني،1384،ص56). 2-12 . اهميت و نقش فضاي سبز در شهرسازي کيفيت محيط زيست شهري با امکانات و تأسيسات فضاي سبز ارتباط مستقيم دارد . امروزه فضاي سبز و اصولا" معماري و طراحي فضاي سبز ،به عنوان بخشي از شهرسازي مطرح است . از همين ديدگاه ، اين گونه فضاها جاي خود را در طراحي بزرگراه ها و تفکيک کاربري ها و ساير موارد طراحي شهري باز کرده است . شهر ، سيستم زنده ي پويايي است که پارک ها جزئي از آن هستند و به جهت نقش مؤثر آنها در کاهش تراکم شهري ، ايجاد مسير هاي هدايتي ، تکميل و بهبود کارکرد تأسيسات آموزشي ، فرهنگي ، مسکوني و ذخيره زمين براي گسترش آينده ي شهر با ارزش هستند(لقايي،محمد زاده،1378،ص15). 2-13.نحوه ي تأثير گذاري فضاي سبز بر اقليم شهري در طي روز ، برگ درختان و درختچه ها ، موجب تبخير بخار آب هواي مجاور خود مي شود . اين امر سبب افزايش رطوبت نسبي هوا شده واز سوي ديگر ، باعث خنک شدن هواي اطراف فضاي سبز مي شود . براي تبديل آب به بخار بين 600 – 580 کالري حرارت نياز است ، که از انرژي خورشيد کسب مي گردد . به همين دليل به هنگام تابش آفتاب ، هواي اطراف فضاي درختکاري شده ، خنک تر از فضاي بدون درخت است . از مقدار انرژيي که جذب و تبديل به گرما مي شود ، 60 تا 75 درصد صرف عمل تراسپيراسيون مي گردد . بدين ترتيب ، مي توان مطمئن بود ، در منطقه اي که فاقد پوشش گياهي است و سطح خاک پوشيده از انواع ساختمان هاست ، بخش وسيعي از انرژي تابشي خورشيد انعکاس مي يابد و به طرق مختلف موجبات گرماي محيط را فراهم مي آورد (بهرام سلطاني،1384،ص52). 2-14.عملکردهاي فضاي سبز فضاهاي سبز شهري ،افزون بر عملکردهاي زيبا شناختي و اجتماعي ، داراي عملکردهاي اساسي تري به شرح زير هستند (مجموعه مباحث وروش هاي شهرسازي) عملکردهاي فضاي سبز در ساخت کالبدي شهر: از اين ديدگاه ، فضاي سبز شهري به عنوان بخش جاندار ساختکالبدي شهري تلقي مي شود و در هماهنگي با بخش بي جان کالبد شهر ، ساختار يا بافت و سيماي شهر را تشکيل مي دهد .در اين حالت فضاي سبز مي تواند نقش لبه ي شهر تفکيک فضاهاي شهري و آرايش شبکه ي راه ها را به عهده گيرد . عملکردهاي زيست محيطي :اين نوع عملکردها عمدتا" به بهبود شرايط اکولوژيکي و کاهش ميزان بار آلودگي آن کمک مي کنند . " به طوري که مي توان گفت ايجاد فضاي سبز يکي از راه هايي است که به شکلي مؤثر آلودگي هاي محيط زيست ، اعم از آلودگي هاي گازي ، ذره اي ، صوتي ، تشعشي ، بوهاي نامطبوع و ديگر آلاينده هاي موجود در هوا و آب و هوا وخاک را کنترل کرده ، محيط سالم تري براي انسان فراهم مي کند " (ايماني،1373). و از اين روست که پوشش هاي گياهي محسوب مي شوند .افزون بر اين عملکردهاي زيست محيطي فضاي سبز ، دامنه ي متنوع دارد و محدود به مقابله آلودگي هاي زيست محيطي نمي گردد . به طور کلي "از ديدگاه زيست محيطي ، فضاي سبز شهري ، بايد ارائه دهنده ي بازده هاي اکولوژيک زيست محيط زير باشد : 1- بهبود شرايط بيوکليماتيک در شهر 2- کاهش آلودگي هوا 3- تأثير مثبت بر چرخه ي آب در محيط زيست شهري و افزايش کيفيت آب هاي زيرزميني 4- افزايش نفوذ پذيري خاک ، کاهش سطح ايستايي 5- کاهش آلودگي صوتي "(بهرام سلطاني،1384،ص68). از آنچه گفته شد ، به نقش و اهميت گياهان در فضاي شهر مي توان پي برد . به عنوان نمونه ، فضاهاي سبز داخل شهر مي تواند درجه حرارت را کاهش دهند . اين پديده حتي براي فضاهاي سبز کوچک قابل اندازه گيري است ؛ بنابراين در محيط شهري هر يک از فضاهاي سبز نمايان گر يک فضاي خنک و بهترين شيوه برخورد با جزاير حرارتي در شهرها هستند . اين فضاها خود نشانگر وجود جريان هوا در سطح زمين است که با خنک شدن محيط توسط برگ درختان پديد مي آيد و ميان جريان نزولي و صعودي هواي مناطق مسکوني نوعي تعادل به وجود مي آورد . همچنين اگر تعداد فضاهاي سبز زياد باشد از سرعت تشکيل کلاهک آلودگي بر روي شهر کاسته خواهد شد . اين امر يکي از کاربردهاي مهم فضاي سبز شهري است (رضايي،1374،ص32) 2-15.نقش هاي عمومي فضاي سبز افزايش رطوبت نسبي؛ فضاي سبز در شکل درختي به علت گسترش سطح برگي خود نسبت به ساير اشکال گياهي ، مي تواند از طريق تعريق ، سبب افزايش رطوبت و لطافت هوا شود . عمل تعريق درختان با جذب کالري همراه است . بدين سان نواري از گياهان به پهناي 50 تا 100 متر گرما را 3 تا 4 درجه نسبت به مرکز شهر کاهش مي دهد . در عين حال 50 درصد بر رطوبت هوا مي افزايد . تفاوت دمايي که از اين راه حاصل مي شود ، موجب کاهش اندکي در فشار هوا مي شود . کاهش در فشار هوا ، با دهايي به سرعت 12 کيلومتردر ساعت را پديد مي آورد و همين بادها کافي است تا هواي يک شهر بزرگ را در ظرف يک ساعت به طور کامل عوض و پاکيزه سازند(مجنونيان،1374،ص46). مقابله با جزاير گرما؛ هم اکنون پژوهشگران ، نواحي شهري را جزاير گرما به شمار مي آورند ؛ زيرا سطوح تيره زمين در شهرها 3 تا 5 درجه سانتي گراد بيش از زمين هاي مجاور ، گرما ي خورشيد را روزانه جذب مي کنند و از اين راه در 30 درصداز آلودگي هاي هوا سهيم مي باشند.( همان کتاب،ص48) 2-16-اهمیت و اثرات فضای سبز و پارک انسان محور اصلی توسعه پایدار و شایسته برخورداری از زندگی سالم،پربار و هماهنگ با طبیعت است،اهمیت و حفظ و احیاء منابع طبیعی، توسعه وگسترش فضای سبز کشور باید به عنوان یک ضرورت حیاتی و انکار نشدنی در قالب اخلاق محیط زیست انجام شود. فضای سبز در داخل یک شهر نه تنها ارزش تفریحی و روحی و روانی دارد بلکه محل شایسته ای برای گذراندن اوقات فراغت مردم به شمار می آید. فضاهای سبز از بهترین عوامل اکسیژن سازی هستند،که با عمل کربن گیری یا فتوسنتز خود به وسیله کلروفیل در هر هکتار فضای سبز از بهترین عوامل اکسیژن سازی هستند،تنها راه جبران اکسیژن و مواد مورد لزوم تنفس بشر،حیوانات گیاهان و اشتغال مواد سوختی و جلوگیری از آلودگی هوا،ایجاد فضای سبز وپارک ها و جنگل ها و درختکاری می باشد.(سازمان پارکهاو فضای سبز شهر تهران،1371،ص14) 2-17-فضای سبز و رابطه آن با محیط زیست امروزه فضای سبز شهری به عنوان ابزاری توانمند در جهت بهسازی محیط زیست مطرح است.پیشرفت روزافزون تکنولوژی و صنایع بشری و رشد سریع و بی رویه شهرها و توسعه حاشیه نشینی و حومه سازی موجب از بین رفتن و تخریب فضای سبز گردیده،اکنون بیشتر جمعیت کشور ما در داخل شهرها زندگی می کنند که این امر باعث از بین رفتن فضاهای سبز گردیده است.هر اندازه که انسان بر آگاهی حیاتی او افزوده شد و زندگی اجتماعی را درک نمود و از دامن طبیعت دور افتاد برای جبران کمبودهای خویش به دامن طبیعت دست اندازی نمود این تهاجم و تجاوز موجب گردید که طبیعت و تعادل آن به هم ریخته شود و این اولین گام در به هم زدن اکوسیستم با فضای سبز شروع شد و پتانسیل طبیعت در طی قرون کاهش و با افزایش جمعیت درصد این تخریب به شدت فزونی یافت و حاصل آن بروز بیابان های لم یزرع و طبیعت مرده ای است که بر پیکره این هرم، همانند زخمی خودنمایی می کند.از این رو می توان به نقش اساسی و مهم فضای سبز در رابطه با محیط زیست انسان ها پی برد که گیاهان سبز نقش کلیدی در فیلتر کردن هوا از آلاینده ها دارند.(رحیم پور،1374،ص68) 2-18-اثرات توسعه فضای سبز و رابطه آن با محیط شهری دگرگونی هایی که انسان در محیط شهرها بوجود می آورد باعث می گردد که بتدریج فضاهای سبز اطراف شهر بلعیده شده و بر عکس کارخانجات،ساختمان هاو فضاهای پرتراکم جمعیتی و مسکونی جانشین درختان گردد که این روند تاثیر بسزایی به طور مستقیم در آب و هوای شهرها دارد.افزایش منابع گرمازایی تراکم ابنیه،کاهش رطوبت هوا،تراکم منابع بیش از حد،اکسیژن و غیره از جمله ویژگی های آب و هوایی بشمار می رود.نقش فضای سبز بویژه درختان در تعدیل این شرایط نامناسب و همچنین در کاهش آلودگیها بسیار موثر است و فقدان آن به معنی عدم سلامت و تندرستی در شهرها محسوب می شود.ولی بایستی اذعان داشت که کلیه آلودگی ها شیمیایی هوا در اغلب شهرهای صنعتی به دلیل کمبود فضای سبز آن می باشد(سازمان پارک ها وفضای سبز شهر تهران،1371،ص16) 2-19-نقش فضای سبز در کنترل و کاهش آلودگی هوا از آلاینده ها آمارهای متعدد در سطح جهانی،نشانگر این واقعیت هستند که وجود فضای سبز بیشتر در کنترل آلودگی هوا از آلاینده ها موثر می باشند.فضای سبز با کاربردهای گوناگون خود،نقش آن در کنترل آلودگی هوا و پاکیزه سازی و رفع آلودگی هوا از طریق جذب کربنیک آلوده کننده هوا و مضر بحال انسان و آزادسازی اکسیژن ضروری برای حیات انسان بمثابه یک دستگاه اکسیژن ساز باعث اکسیژنه کردن و رقیق نمودن هوا و کنترل آلودگی آن می شود و با تزریق هوای تمیز به داخل هوای آلوده از سنگینی آن می کاهد و اهمیت و نقش فضای سبز را بیشتر اذعان می نماید.فضای سبز در شهرها می تواند از جهت گرد و غبار دودخاکستر مثل صافی عمل کنند.در این رابطه عده ای از محقین دست به آزمایشاتی زده اند که ثابت شده یک جنگل متراکم سرو و کاج قادر است تراکم گرد و آلودگی را تا 80% کاهش دهد،در نتیجه احداث فضای سبز از جمله کمربند سبز،پارک ها و بوستان و پارک های جنگلی هر چه بیشتر توسعه پیدا کند می تواند در کنترل مواد آلوده کننده رشد چشمگیری داشته باشد و به عنوان اهرمی متناسب برای مقابله با این بحران آلودگی قرن بیستم مبارزه نماید(برکاتی،1379،ص17). 2-20-اثرات روحی روانی با توجه به رنگ سبز فضای سبز یکی از بهترین عواملی است که بر تمرکزهای روحی و روانی بصورت غیر مستقیم در تولید و افزایش عملکرد هر موجود زنده تاثیر بسزایی خواهد داشت،فضای سبز یک مجموعه ای است از نباتات که سعی می شود در بستر مورد نظر قرار بگیرد و اثرات مثبت و مفید خود را از نظر بهداشتی و روحی و روانی بر انسان غالب نماید.رنگ سبز بر انسان اثری آرام بخش دارد(مجنونیان،1374،ص48)زمانی که انسان به درختان نگاه می کند احساسات معنوی خود جزء زیادی از وجود انسان را غرق در تفکرات عالم می نماید و احساس آرامش روحی و روانی به او دست می دهد.وقتی که انسان خود را به دامان طبیعت می سپرد خود به خود مسائل روحی و روانی او حل خواهد شد و این رابطه بین انسان و محیط زیست او یعنی احترام به طبیعت.(روزنامه جام جم،1379،ص12) 2-21-ارتباط فضای سبز در گذراندن اوقات فراغت اوقات فراغت مطلوب ترین بخش از زندگی انسان است که هر کس فارغ از رنج و کار و فعالیت های روزمره می تواند وقت خود را آن طور که خود می خواهد سپری سازد اوقات فراغت اگر بدرستی مورد استفاده قرار گیرد خواهد توانست از ضایع شدن لحظه های دلپذیر عمر آدمی جلوگیری و آن را به سودمندترین لحظات تبدیل نماید.پارک ها برای بسیاری از مردم که در شهر زندگی می کنند یا روزانه وارد شهر می شوند مکانی برای گردش،تفرج و هواخوری و در نتیجه تجدید انرژی و روحیه است.بسیاری از خانواده های ایرانی درآمد محدودی دارند و قادر نیستند که وسایل و امکانات تفریحی لازم را فراهم نمایند.و بسیاری دیگر علاقه مند هستند که اوقات فراغت خود را در داخل شهر بگذرانند نه در بیرون شهر.آیا توزیع جغرافیایی پارک ها در سطح شهر بطوری است که بتوانند اکثریت مردم با صرف وقت کم و هزینه ای اندک به مناطق تفریحی دسترسی داشته باشد(عطاریان،آذرنیا،1379،ص118) 2-22.جايگاه فضاي سبز در رويكرد توسعه پايدار توسعه پايدار داراي سه بعد اصلي اقتصادي ، اجتماعي و اکولوژيکي است که در حال حاضر حفاظت از محيط زيست به عنوان هدف بنيادي توسعه پايدار مورد توجه قرار دارد. فضاي سبز جهت دستيابي به توسعه پايدار داراي کارکردهاي حفظ ارتباط انسان با محيط طبيعي ، منظر سازي و ارتقاء کيفيت محيط شهري و تلطيف هوا ، تفريح و گذران اوقات فراغت مي باشد .هدف اصلي در طراحي فضاي سبز دستيابي به آثار اجتماعي آن در هرچه نزديک تر کردن انسان و طبيعت به يکديگر است.شاخص هاي فضاي سبز در توسعه پايدار به صورت تراکم و سرانه مي باشد. 2-23 .تاريخچه و مفهوم توسعه پايدار واژة توسعة پايدار براي اولين بار به طور رسمي توسط «برانت لند» در سال 1987 در گزارش «آينده مشترک ما» مطرح شد (زياري، 1382،ص 16). به سخن ديگر، در گزارش براتلند در مفهوم توسعة پايدار آمده است: اين نوع از توسعه، نيازهاي نسل فعلي را بدون آسيب‌رساندن به ظرفيت‌هاي آينده که به نسل آتي متعلق است پاسخگو است. اين نوع تعريف شامل سه عنصر کليدي توسعه، نيازها و نسل آينده است (حسين زادة دلير، 1380،ص 93). توسعه پايدار بخشي از مطالعات توسعه است كه با علوم اقتصادي، سياسي و جامعه‌شناسي ارتباط دارد. در مباحث تئوري و عملي بايد سياست‌هاي اقتصادي، توسعه پايدار از جنبه‌هاي مختلف اقتصادي، سياسي و زيست محيطي بايد مورد تلفيق و توازن قرار گيرد. در مباني تاريخي و سياسي اقتصاد باز (تجارت آزاد) كه بعد از 1987 شكل گرفته است خط‌مشي‌هاي زيست محيطي غالباً به شكل چارچوب‌هايي ارائه مي‌شود كه در آن شرايط قانوني، اقتصادي و مدني براي دستيابي و حفظ زمينه‌هاي مختلف پايداري ذكر شده است.. از بين اهداف مختلف اجتماعي – سياسي مانند كاهش فقر و دستيابي به رشد اقتصادي، آزادسازي اقتصادي تحت تأثير اصلاحات زيست محيطي و مسائل مربوط به آن قرار مي‌گيرد. يعني بر خلاف سال‌هاي اول دهه 1980 كه روابط دولت – تجارت تحت‌الشعاع طرفداران آزادي بي‌قيد و شرط تجارت (و تفكراتي مانند نئوليبراليسم) قرار مي‌گرفت، در اواسط دهه 1990 آزادسازي تجارت شكل منطقي‌تري به خود گرفت و سعي بر اين بود كه نقش و رابطه دولت، تجارت، جامعه و خانواده مورد نظر قرار گيرد. در اين شرايط بود كه بعضي خط‌مشي‌هاي مربوط به محيط زيست شهري (مانند اصلاح شرايط زندگي حاشيه‌نشينان) توسط نهادهاي دولتي، مؤسسات بازرگاني، بخش‌هاي فعال داوطلب و تشكيلات اجتماعي كوچك به صورت هماهنگ به اجرا درآمد. به تناسب موقعيت‌هاي خاص هر شهر، هر يك از اين اجزاي ذكر شده تشريح شده و به صورت دقيق بررسي مي‌شود و گاهي روابط بسيار پيچيده مدني را شكل مي‌دهد. در تعريفي که سازمان ملل از توسعة پايدار ارائه داد نيز چنين آمده است: توسعة پايدار آن گونه توسعه‌اي است که از نظر اقتصادي پويا و پربازده، از نظر زيست محيطي غير مخرب، از نظر اجتماعي عادلانه و قابل قبول و از نظر فن‌آوري متناسب و مطلوب باشد. اين نظريه فرا نسل و مدافع محيط زيست است، اين ديدگاه نه تنها به حفاظت محيط، بلکه به مشارکت مردم در اين امر نيز بها مي‌دهد، طرفدار عدالت اجتماعي است و رشد اقتصادي را لازمة رشد پايدار مي‌داند (امين زاده، 1378،ص 93). انديشه توسعه پايدار در اواسط دهه 1990 بدين ترتيب شكل گرفت كه رشد اقتصادي و توسعه اجتماعي به گونه‌اي صورت گرفت كه سرمايه‌هاي زيست محيطي و نيازهاي توسعه را براي نسل‌هاي بعد دچار نقصان نسازد. تا اواخر دهه 1990 مشخص شد كه براي شناسايي بهتر توسعه پايدار لازم است مباحث اقتصادي، اجتماعي، سياسي و زيست محيطي به طور همزمان مورد توجه قرار گيرد. اگر از بعد تاريخي به اين مسئله نگاه كنيم توسعه پايدار جريان ثابتي است كه منجر به چالش هميشگي بين مباحث اقتصادي، اجتماعي، سياسي و زيست محيطي بوده است. شايد بررسي سير تكاملي و تاريخي توسعه پايدار ضرورتي نداشته باشد و تغييرات اجتماعي – سياسي منجر به ايجاد ساختار تئوري و عملي اين بحث مي‌گردد. البته مباحث عقلي نيز كاربرد زيادي در متقاعد كردن افكار عمومي و تدوين خط‌مشي‌ها دارد. بديهي است در تدوين و اجراي خط‌مشي‌هاي توسعه حتماً بايد بين مسائل اقتصادي، اجتماعي، سياسي و زيست محيطي تعادل مناسبي برقرار شود. اما استفاده از مباحث عقلي و منطقي تعاريف مربوط به توسعه پايدار را اصلاح كرده و تحت تأثير قرار مي‌دهد. هميشه سؤالاتي درباره شرايطي كه منجر به موفقيت يا شكست در تحقيقات يا مطالعات موردي مي‌شود وجود دارد. وقتي شكست در تحقيقات خيلي بزرگ و اساسي باشد سئوال اين است كه آيا بايد يك تئوري نو ايجاد كرد؟ در توسعه پايدار مسئله اين نيست كه تنها به حفاظت از محيط زيست اهميت داده شود بلكه تلاش بر اين است كه محيط زيست حفظ شود در عين اينكه مانعي در برابر رشد و توسعه ايجاد نشود يا به عبارت ديگر اجازه دهيم فرايندهاي رشد اقتصادي روال خود را داشته باشند و در عين حال به دقت و با استفاده از روش‌هاي تخصصي مراقب باشيم تا از تخريب سرمايه‌هاي زيست محيطي تا حد ممكن جلوگيري شود. با توجه به تعاريف مذکور اگر بخواهيم يک تعريف کامل و جامع از توسعة پايدار ارائه دهيم بايد گفت: توسعة پايدار يعني ايجاد فضاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي که تضمين کنندة کيفيت مطلوب زيستي باشد و بتواند مسائلي مانند محيط زيست، منابع طبيعي، توسعة اقتصادي و رفاه انساني را به صورت پايدار و ماندگار حفظ کند(حسين زادة دلير، 1380،ص 93). بر همين اساس اصطلاح کاربري زمين از ديدگاه توسعة پايدار شامل تمام فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي است که انسان بر روي زمين انجام مي‌دهد. در واقع توسعه و عمران زمين وقتي مي‌تواند پايدار باشد که بتواند هم به نيازهاي اقتصادي و هم به نيازهاي اجتماعي، فرهنگي و رواني مردم در حال و آينده پاسخ گويد (شرايني، 1382، 86). از نقطه نظر اين ديدگاه زمين داراي خواص و ويژگي‌هايي است که نقشي عميق‌تر و گسترده‌تر از يک کالاي اقتصادي درحيات عمومي شهرو زندگي شهروندان به عهده دارد (مهديزاده، 1379،ص 77). توسعه پايدار يعني اين كه مصرف منابع در حال حاضر نبايد فرصت استفاده از منابع را از نسل آينده بگيرد و شرايط زندگي آنها را نيز ارج نهد. البته اهميت سرمايه‌هاي زيست محيطي تنها در فرايندهاي اجتماعي – اقتصادي نيست، اين عوامل با هم تعامل داشته و بعضي اوقات تحت تأثير سرمايه‌هايي از نوع ديگر نيز قرار مي‌گيرند. البته، فرايندهاي اقتصادي و اجتماعي در تخريب محيط زيست و كاهش كيفيت زندگي اجتماعي نيز تأثير دارند. منابع انساني يكي از سرمايه‌هاي ديگري است كه با سرمايه‌هاي زيست محيطي در تعامل است: دانش، اطلاعات و مديريت بشر به شكل حمايت از محيط زيست بروز پيدا مي‌كند. همچنين با توجه به اينكه توسعه پايدار از ابعاد اجتماعي- سياسي نيز برخوردار است دو سرمايه ديگر نيز وجود دارد كه مي‌تواند داراي اهميت باشد. سرمايه اجتماعي كه بر فرايندهاي اجتماعي، كيفيت فرايندهاي سياسي و مشخصات بخش خصوصي تأثير مي‌گذارد. تأثير مثبت سرمايه اجتماعي اين است كه عموم را به سمت پايداري هدايت مي‌كند. اما مي‌تواند تأثير منفي نيز داشته باشد و آن در صورتي است كه اين سرمايه به شكلي توزيع شود كه باعث كاهش فرصت‌هاي اجتماعي – اقتصادي شده و سرمايه اقتصادي و اجتماعي محيط زيست را تهديد كند. اگر توسعه پایدارراحرکت به جلو برای رسیدن به شرایط بهتر زندگی تعریف کنیم و پایداری را توانایی دوام یا تنها، انجام کاری به طور دایم بدانیم، می توانیم در یک جمله پایدار را حرکت به جلوی مداوم و مستمر برای رسیدن به شرایط ایده آل تعریف کنیم (عزیزی ، 1381 ،ص19). مفهوم پايداري در توسعه يعني مداومت و استمرار بخشيدن به تجديد و توليد منابع و چيزهاي مصرف شدني براي نسل فعلي و نسل‌هاي آتي، بدون وارد آوردن خسارت به محيط زيست. اينكه چنين وضعيتي مي‌تواند در مورد هر سكونتگاهي صدق كند يا نه، بستگي به مقدار زمين و تعداد جمعيت ساكن در آن و نيز ساير منابعي دارد كه براي تأمين شهروندان و جذب مواد زائد آنها مورد نياز است؛ كه اين مورد نيز به نوبه خود به شيوه زيست و مصرف ساكنان بستگي مي‌يابد. در تعريف توسعه پايدار بسيار نوشته‌اند ليكن شايد جامع‌ترين و علمي‌ترين آنها تعريف كميسيون برنت لند است؛ در اين كميسيون جهاني بيش از هشتاد تعريف متفاوت از توسعه پايدار ارائه گرديد كه شكل‌نهاي آنها قطعنامه بدين قرار است: «توسعه‌اي كه در جهت رفع نيازهاي نسل كنوني باشد بدون اينكه توانايي‌هاي نسل آينده را در رفع نيازهاي‌شان كاهش دهد»(رحيمي مقدم،1385،ص74). از اين تعريف، گزينش راهبردهايي از توسعه به دست مي‌آيد كه مستلزم حفاظت از كاركردهاي محيط زيست و همچنين جوامع سنتي و كوچك است. بنابراين، توسعه پايدار در بردارنده تغيير روابط بين انسان‌ها، و بين انسان و طبيعت، در زمان كنوني و در طول زمان است. براي توسعه پايدار تعاريف متعددي آورده است و معمولاً تعاريف ارائه شده با يكديگر متفاوتند، زيرا ايدئولوژي ها و آراء گوناگون زيست محيطي مرتبط هستند. از ديدگاه اقتصاد محوري اكولوژيست هاي بسيار متعصب با سياست هاي توسعه كه براساس استفاده ناپايدار از مواهب طبيعت باشد مخالفند، از ديد آنها تنها استراتژيي كه با حداقل همراه باشد از لحاظ اخلاقي قابل حمايت است» (همان کتاب،ص76). از ديدگاه جهاني، حفظ استراتژي هاي رشد پايدار اقتصادي در درازمدمت فقط بستگي به صرف هزينه كافي دارد. سرمايه‌گذاري بر روي منابع طبيعي، امر نامربوطي نيست، منتها از اهميت فوق‌العاده‌اي نيز برخوردار نمي‌باشد. «فرضيه ي عمده‌اي كه در اين مورد مطرح است، آن است كه درجه ي بسيار بالايي از پايداري بين تمامي شكل هاي سرمايه (فيزيكي، انساني و طبيعي) همچنان وجود خواهد داشت». بر مبناي تعاريف توسعه پايدار و كميسيون جهاني محيط زيست و توسعه توسعه‌اي پايدار است كه هر جامعه بتواند به آن برسد. عدالت بين نسل ها و درون نسل ها تأمين شده باشد. توسعه اقتصادي – اجتماعي بايد به گونه‌اي تحقق پذيرد كه در هر زمان كه بر نسلهاي آينده هزينه‌هاي تحميل شود، اثرات اقتصادي را (بر ذخاير منابع و ظرفيت جذب ضايعات) به حداقل برساند. زماني كه فعاليت‌هاي حياتي و ضروري فعلي هزينه‌هايي را بر آيندگان تحميل نمايند، خسارات وارده به طور كامل بايد جبران گردد. در توسعه پايدار تأكيد خاص بر روي رفاه افراد فقير بايد باشد و امكان بهبود استانداردهاي زندگي مردم فراهم باشد در عين حال از وارد آمدن خسارات غيرقابل جبران بر آيندگان ممانعت به عمل آيد. در مقابل اين ديدگاه، ديدگاه ديگري وجود دارد كه براي توسعه پايدار در مباحث توسعه امروزي جايي كم قائل است «در ديدگاه فن محوري، ساير تحليل‌گران معتقدند كه مفهوم توسعه پايدار سهم اندكي در تئوري و خط ‌مشي‌اقتصاد فعلي دارد"(رحيمي مقدم، همان کتاب ،ص81 ). توسعه پايدار در يك ديد كلان يا مقياس جهاني مورد نظر مي‌باشد اما اين مقياس بزرگ خود متشكل از مقياس ها و سطحي كوچكتري در سطح كشور، مناطق و نواحي مي‌باشد. «از اواسط دهة 1980 ميلادي و به موازات واكنشهاي مخالفي كه در برابر تعبير و راهبردهاي متداول توسعه اوج مي‌گرفت، به تدريج فلسفه توسعه نويني تحت عنوان زيست منطقه‌گراي عمدتاً در آمريكاي شمالي شكل گرفت كه مفهوم توسعه در محدوده منطقه، نقشي محوري در آن داشت (شکويي،1385،ص40) . توسعه با مردم و نه با توليد، شروع مي‌شود، محتواي آن نه در استيلاي انسان بر طبيعت بلكه در هماهنگي، آنست. توسعه مي‌بايست حق انتخاب انسان ها را افزايش دهد و فرصتهاي برابر، كارآيي بيشتر، عدالت فراگير و محيطي پايدار بوجود آورد(رحيمي مقدم،1385،ص41). پانایوتو استاد دانشگاه هاوارد از توسعه پایدار به عنوان یک مفهوم بانکی یاد می کند،توسعه ای که مثل پس انداز می ماند و ارزش خالص آن مثبت است و موجب کامیابی در آینده می شود(میرآب زاده،1374،ص40)همچنین اصل یک اعلامیه ریو حاکی از این است که انسان محور توجه توسعه پایدار است و انسان ها مستحق و سزاوار یک زندگی سالم و مولد درهمسازی با طبیعت می باشند( Guidance،4،2001) توسعه پايدار يك دستور كار بسيار وسيع و همه جانبه نياز دارد به طوري كه تمام موارد، از جمله صدمات زيست محيطي، بهبود شرايط بهداشتي و افزايش قدرت مسئولين محلي كه معمولاً در تمام سطوح دولت، مردم، استان، شهرستان و منطقه متبوع خود درگير هستند را پوشش دهد. براي ارزيابي مقايسه شهر يا منطقه مورد نظر و سنجش ميزان كاهش صدمات زيست محيطي بايد مسائل فيزيكي، اجتماعي و اقتصادي و اثرات متقابل اين امور مورد بررس دقيق قرار گيرد. تمام اين موارد باعث پيچيده‌تر شدن وضعيت مي‌شود و در نيتجه رهيافت‌هاي عملي پايداري معمولاً به يك موضوع اختصاص ندارد و باعث مي‌شود برآوردي مقايسه‌اي بين موضوعات مختلف مانند بهداشت صورت گيرد يا تدوين شاخص‌هاي عمومي با توجه به فاكتورهايي مانند كيفيت هوا، دسترسي به خدمات زيرساختي و از اين قبيل انجام شود. توسعه پايدار در پنج بعد نمود مي‌يابد: 1) پايداري اقتصادي، كه به مفهوم برايند تخصيص بهتر و مديريت كارآمدتر منابع و جريان مستمر سرمايه‌گذاري خصوصي و دولتي است. 2 ) پايداري اجتماعي، يا ايجاد فرايند توسعه‌اي كه تداوم آن منوط به رشدي ديگر است و در اينجا هدف؛ خلق تمدني انساني با توزيع عادلانه دارايي‌ها و درآمدها به منظور كاهش فاصله بين اغنيا و فقراست. 3) پايداري بوم شناختي، كه مي‌توان آن را با استفاده از اهرم‌هاي زير تقويت كرد: - محدود كردن مصرف انواع سوخت و منابع سوختي تمام شدني؛ - كاهش حجم ضايعات و آلودگي‌ها و بازيافت منابع؛ - ترويج امساك در مصرف منابع؛ - تلاش براي يافتن فن‌آوري‌هايي كه ضايعات كمتري به بار مي‌آورند؛ - تعيين قوانين و دستگاه و نظام قانوني مناسب. 4) توسعه مكاني پايدار، كه با هدف نيل به تشكل روستايي – شهري متعادل‌تر و توزيع بهتر زمين‌ها از نظر اسكان انساني، به مواردي از اين دست تاكيد دارد, - كاهش تمركز بيش از حد در مناطق اقماري: - ممانعت از تخريب اكوسيستم‌هاي آسيب‌پذير ناشي از فرايندهاي مهاجرت و كوچ‌نشيني بي‌رويه؛ - ترويج روش‌هاي كشاورزي و جنگل‌داري جديد بين كشاورزان كوچك؛ - كشف و بهره‌برداري از توان (بالقوه) محيطي براي صنعتي شدن متمركز همراه با فن‌آوري‌هاي جديد و با تاكيد خاص بر صنايع زيست تودهو نقش آنها در ايجاد اشتغال روستايي غير كشاورزي؛ - ايجاد شبكه‌اي از قرق‌هاي طبيعي براي حفظ تنوع زيستي. 5) تداوم فرهنگي، شامل يافتن ريشه‌هاي دورن‌زاي الگوهاي نوسازي و نظام‌هاي زراعي و فرايندهايي كه در روند تداوم فرهنگي تغييراتي به وجود مي‌آورند. 2-24.شهر و توسعه پايدار شهرها در آغاز قرن بيست و يكم، تقريباً 2 درصد از مساحت كره زمين را اشغال كرده و حدود نيمي از جمعيت جهان را در خود جاي داده‌اند. جمعيت شهري دنيا در هر سال 55 ميليون نفر افزايش مي‌يابد و پيش ‌بيني مي‌شود كه در سال 2020، جمعيت شهري دنيا به 75 درصد كل جمعيت برسد. نرخ رشد سالانه جمعيت شهري كشورهاي در حال توسعه، با حدود 5 درصد، همچنان رو به افزايش است(ارجمندنيا،1374،ص64). شهرها در حال گسترش‌اند و به اين ترتيب، دست‌اندازي شهرها به منابع طبيعي نيز رو به افزايش است. تأثير تراكم و تمركز جغرافيايي فعاليت‌هاي انساني وفن‌آوري، وراي مرزهاي اداري و كالبدي شهرها، و تأثيرات آن بر مردم و محيط زيست رو به فزوني است. شهرها مراكز تجارت، فرهنگ، اقتدار، هيجان، و در عين حال، مكان تنش‌ها و مخاطرات‌اند. بر همين اساس، نگرش‌هاي ضد شهري، با ارائه تصويري منفي، شهرها را تهديدي جدي به طبيعت و توازن محيط زيست قلمداد كرده‌اند. شهرها، مصرف كنندگان اصلي منابع طبيعي (حدود سه چهارم منابع جهان)، و توليدكندگان و پخش‌كنندگان عمده آلودگي‌ها هستند و از اين رو نوعي بحران اجتماعي و زيست محيطي به شمار مي‌روند(همان کتاب،ص64). در حالي كه به شهرها به عنوان مكان مخاطرات بوم‌شناختي (اكولوژيك) نگاه مي‌شود، شهرها خود نيز در معرض مخاطرات و آسيب‌پذيري قرار دارند. شهرها نه تنها حكم آلوده كننده را دارند، بلكه خود نيز آلوده مي‌شوند. شهرها نه تنها الگوهاي نابرابري به وجود مي‌آورند، بلكه خود به عنوان مكان‌هاي نابرابري مشخص مي‌گردند. فكر اينكه شهرها مي‌توانند در شرايط معيني پايدار بمانند، جديد نيست. اگر چه توسعه پايدار مفهومي است كه از انديشه‌هاي قرن بيستم الهام گرفته است اما ايده‌هاي اساسي آن را مي‌توان در زمينه توسعه شهرهاي صنعتي قرن قبل جستجو كرد. 2-25.شهر پايدار شهري است که از نظر رشد وتوسعه اقتصادي ،در آمدزايي و اشتغال بتواند نيازهاي شهروندان را برآورده سازد و از لحاظ زيست محيطي به وضعيت بهداشتي وسلامت شهرنشينان توجه نموده و مسايل ومشکلاتي از نظر آلودگي هوا،آب و فضاهاي سبز و تفريحي و گذران اوقات فراغت و... نداشته باشد از سوي ديگر شهر پايدار شهري است که به جنبه هاي کالبدي شهر يعني توسعه بهينه آينده شهر به ويژه در بخش مسکن توجه داشته و از نظر کاربري هاي شهري هماهنگ و منسجم عمل نموده و مشارکت شهروندان را در حل تمامي مشکلات شهري دارا باشد و توسعه اي پايدار از پايين به بالا جهت امر برنامه ريزي و مديريت شهري در سطح نواحي و مناطق شهري داشته باشد و فرهنگ شهرنشيني و شهرگرايي (توليد ،توزيع و مصرف ) درسطح شهر به وضوح ديده مي شد ودر نهايت شهر پايدار بايد "شهري باشد براي همه شهروندان "که به موازات توجه به مسايل زيست محيطي ،مسايل اجتماعي و انساني نظير مسکن مناسب و زندگي حداقل نيز توجه مي شود (بحريني،1379،ص37). در عمل هدف از حرکت به سوي شهرپايدار بيشتر نيازمند قرار گرفتن در متن جامعه پايدار و سهمي که آن شهر در توسعه پايدار جهاني دارد (Leff،2001،23 ) . شهر پايدار فقط شهر تميز نيست ،بلکه همچنين شهري است که انسان مي تواند در آن درآمدي عادلانه به دست آورد ،سر پناه مناسب تهيه کند ،احساس راحتي کند و تلاش و وقت خود را وقف حفاظت از تصوير شهر نمايد. ساخت يک اقتصاد شهري قوي و شهري قابل زندگي از نظرزيست محيطي ،بايد با تلاش هايي با هدف حفظ گروه هاي اجتماعي موجود وارائه اشکال نوين اداره شهر و کنترل آن همگام شود و انسجام اجتماعي محفوظ بماند(olofsson،2000،25 ). در شهر پايدار، توجه عمدتاً معطوف به استفاده از زمين‌هايي است كه تحت پوشش توسعه شهري درآمده‌اند. بخش اعظم رشد آينده جمعيت و نياز به مسكن در منطقه يا شهر را مي‌توان از طريق پركردن بافت موجود شهر، افزايش متعادل تراكم، نوسازي و بازسازي مناطق متروك و فرسوده، و احياء و تغيير كاربردي بناهاي قديمي موجود برآورده ساخت. اهداف شهر پايدار با اقداماتي كه بايد در جهت بازسازي و نوسازي بافت‌هاي كهن و مناطق مركزي شهر صورت گيرد، كاملاً هماهنگ است و در حقيقت اينها مكمل و حامي يكديگرند. زيرا در شهر پايدار نيز هدف اين است كه قبل از مصرف و يا تخريب اراضي مهم طبيعي و يا اراضي باير در اطراف شهر، از زمين‌هاي موجود در داخل شهر استفاده به عمل آيد. تاكيد بر ايجاد فضاهايي بادوام و احياء و استفاده مجدد از بناها و ديگر عناصر موجود شهر – خصوصاً در كشور ما – وجه مشترك مفيدي را بين دو هدف پايداري و حفظ آثار تاريخي پديد مي‌آورد. از طرفی رعایت اصول توسعه پایدار نیازمند ابزاری فراتر از تهیه برنامه های توسعه و اجرای آن به وسیله نظام برنامه ریزی کشور است. این امر مستلزم شناخت و درک صحیح ا زمکانیسم های طبیعی، استفاده کارا ومؤثر از تمامی منابع محلی و در عین حال ظرفیت سازی برای آینده، انعطاف پذیری و حل مشکلات اجرایی در عمل از طریق اتخاذ سیاست های مناسب و هماهنگ، همراه با مذاکره با گروه های ذی نفع و جلب مشارکت آنهاست، که بیشتر جنبه مدیریتی دارد، تا صرفاً برنامه ریزی. به عبارت دیگر جوهرۀ مدیریت شهری احساس مسئولیت در پاسخگویی به نیازهای حال و آینده و تحقق اهداف تعیین شده آن است که تنها در پرتو توازن و هماهنگی در تحولات ساختاری جامعه محقق می گردد. و اینها همان فاکتورهایی هستند که توسعه پایدار، محورهای اصلی ان را تشکیل می دهند (اردشیری ، 1379 ،ص 7). 2-26. شاخص هاي توسعه پايدار به طور كلي، مفهوم توسعه ي پايدار كه در دهة 1980 ميلادي مطرح شد، افزون بر ريشه‌هاي زيست محيطي آن، بر پايه ي تجارب دها سال تلاش بي‌وقفه در زمينه ي توسعه نيز شكل گرفته بود. در خلال دو دهه ي 1950 و 1960 ميلادي، پيشرفت اقتصادي، بر رشد و افزايش آن تأكيد داشت كه بيشتر بر اساس مفاهيم كارايي اقتصادي استوار بود. تا اوايل دهه 1970 ميلادي توده ي وسيع و فزاينده ي فقرا در كشورهاي رو به رشد و عدم كفايت منافعي كه قطره قطره در اختيارشان قرار مي‌گرفت باعث شد تا تلاش هاي گسترده‌تري براي بهبود توزيع درآمد به عمل آيد. بدين ترتيب، الگوي توسعه، به سوي «توسعه ي برابر» گرايش يافت و اهداف توزيع اجتماعي، به گونه‌اي متمايز اما با همان اهميت كارايي اقتصادي مورد توجه قرار گرفت. اجراي توسعه پايدار نيازمند چهار ركن زير مي‌باشد: توان اكولوژيكي تكنولوژي منابع مالي نيروي انساني. در خلاصه مباحث مربوط به توسعه پايدار مي‌توان گفت كه اگر چه تعريف متعدد و گاهي متناقضي از مفهوم توسعه پايدار ذكر شده است، اما در هر حال اين تعاريف معني‌دار و داراي مفهوم هستند. «اشكال قوي و ضعيف توسعه پايدار قابل تشخيص بوده و مي‌توان معيارهاي ابتدايي را براي پايداري، مطرح و تنظيم نمود» (رحيمي مقدم،1384،ص43) اين كه اصول پايدار را تا چه مي‌توان با دقت و به طور دقيق و صحيح به مرحله اجرا درآورد، همچنان نامعلوم و نامشخص است. 2-27 . توسعه پايدار شهري فرآيندي است كه طي آن گردش انرژي در شهر در حداقل شرايط عملكردي ، حداكثر كارايي را داشته و توضيح يكساني را در به حركت درآوردن عناصر به عنوان يك مجموعه يكپارچه و مستقل ايجاد نمايد اين فضا ضمن اينكه خود به عنوان يك موتور محرك دروني در جهت به فعليت در آوردن قابليت‌هاي موجود در اجزا عمل مي‌كند به موازات آن به صورت يك محرك رشد بيروني نيز عمل كرده و جريانات نهفته و يا منزوي با اتصال به جريانات دروني خود به حركت در مي‌آورد. به علاوه حداقل اثرات زيانبار محيطي را در پيرامون خود دارد. يك شهر پايدار فضايي است كه اكثر قريب به اتفاق ساكنينش از سكونت در آن فضا احساس رضايت داشته باشند. شهر اكولوژيك پايدار شهري است كه از منابع منطقه طبيعي خود بهره‌برداري كرده و خودكفا باشد و شهري كه به زندگي ساكنينش معني مي‌بخشد. 2-28نتيجه گيري شهر به عنوان يکي از پيچيده ترين زيستگاه هاي انساني که در آن گستره اي از روابط شهروندان با محيط شکل مي گيرد ،ناگريز به پاسخگويي نيازهاي مادي و معنوي شهرنشينان است . نقش فضاهاي باز و سبز شهري در پاسخگويي به اين نيازها از اهميتي ويژه برخوردار است . فضاي سبز شهري نوعي از سطوح کاربري زمين شهري با پوشش گياهي انسان ساخت است که هم واجد بازدهي اجتماعي و هم واجد بازدهي اکولوژيکي هستند . به طور کلي فضاهاي سبز شهري واجد بازدهي اجتماعي مي باشند که براي عموم مردم در گذراندن اوقات فراغت ، تفريح و مصاحبت با دوستان و گردهمايي هاي اجتماعي و فرهنگي استفاده مي گردد. قديمي ترين شواهد باغ سازي مربوط به 2200 سال ق.م در مصر به دست آمده اما باغ سازي به سبک جديد و در فرم باغ ها و فضاهاي سبز هندسي از حدود دو قرن پيش معمول شده است . از جمله نظريه پردازان معروف در اين زمينه :کاميلوسيته و رفرم شهرها ، ابنزرهاوارد و شهرهاي باغ مانند ، کلرنس اشتاين و ناحيه اي براي زندگي ، طرح رادبرن و سازماني عمومي ، طرح لوکوربوزيه و ... قدمت باغ سازي در ايران بنا بر نوشته هاي مورخان يوناني نزديک به سه هزار سال پيش مي رسد. با ورود اسلام به ايران و مطابق دستورات اسلامي و رويه پيشوايان دين همچون حضرت علي (ع ) باغ سازي وارد مرحله جديدي مي شود . در دوران مغول هر چند همه چيز از بين رفت اما با آرامشي که پس از دوران چنگيز در سايه درايت بزرگاني چون خواجه نصير طوسي وزير هلاکوخان ايجاد شد،هنرپوياي باغ سازي دوباره احداث شد .از جمله باغ هاي باقيمانده از دوران صفويه که امروزه نيز داراي شکوه و جلال يوده مي توان به باغ ارم و تخت جمشيد در شيراز ، باغ ائل گلي ( شاه گلي ) در تبريز ، باغ فين کاشان ، باغ شاهزاده در ماهان کرمان و باغ گلشن در طبس اشاره کرد . فضاي سبز جهت دستيابي به توسعه پايدار داراي کارکردهاي حفظ ارتباط انسان با محيط طبيعي ، منظر سازي و ارتقاء کيفيت محيط شهري و تلطيف هوا مي باشد.شاخص هاي فضاي سبز در توسعه پايدار به صورت تراکم و سرانه مي باشد. در حال حاضر سرانه فضاي سبز شهري در ايران 12-7 متر مربع به ازاء هر نفر مي باشد و استاندارد جهاني آن 50-25 براي هر نفر مي باشد . انديشه توسعه پايدار که در اواسط دهه 1990 شکل گرفت تنها به حفاظت از محيط زيست اهميت داده نمي شود بلکه تلاش بر اين است که محيط زيست حفظ شود در عين اينکه مانعي در برابر رشد و توسعه ايجاد نشود . در شهر پايدار،توجه عمدتا" به استفاده از زمين هايي است که تحت پوشش توسعه شهري درآمده اند. شهر پايدار فضايي است که اکثر قريب به اتفاق ساکنينش از سکونت در آن فضا احساس رضايت داشته باشند منابع و مآخذ 1-آرایش، نصرالله،1384، روایت هجده ماه تلاش شهرداری مرودشت از اول فروردین تا آخر شهریور 1383، موسسه انتشاراتی پژوهان. 2-ارجمند نيا ، اصغر ، زمستان 1379، بوم شهر تبلورپايداري شهري ، فصلنامه پژوهشي – تحليلي – آموزشي ، مديريت وبر نامه ريزي شهري ، شماره 4 ، سال اول. 3-امين‌زاده، بهناز، نقش زمين در توسعة پايدار شهري، مجموعه مقالات همايش زمين و توسعة شهري، مركز تحقيقات و مطالعات شهرسازي و معماري ايران، 1378. 4-ا،سولیوان، 1387، مباحثی در اقتصاد شهری، ترجمه دکتر جعفر قادری و علی قادری، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشکده اقتصاد، انتشارات نور علم، چاپ دوم، جلد اول. 5-اسماعيلي ، اکبر ،1381،بررسي کاربري فضاي سبز از ديدگاه برنامه ريزي شهري ، پايان نامه کارشناسي ارشد ، دانشکده هنر، دانشگاه تربيت مدرس ، 6-اذانی، مهری، 1387،جزوه درس کارگاه برنامهریزی کاربری اراضی شهری،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد، 7-ارجمندنيا ، اصغر، زمستان 1379، بوم شهر تبلور پايداري شهري ، فصلنامه پژوهشي–تحليلي–آموزشي، مديريت وبر نامهريزي شهري، شماره 4، سال اول. 8-ایمانی جرجامی،حسین،شهردار یا مدیر شهرداری:تناقض در مدیریت شهرداری ایرانی،فصلنامه شهر،سال چهارم،شماره 25،سال 1382. 9-اردشیری،مهیار،توسعه پایدار و مدیریت شهری،فصلنامه مدیریت شهری،شماره 3،سال اول،1379، 10-استانداری کهگیلویه و بویراحمد : عملکرد استان کهگیلویه در زمینه آمار، یاسوج، بهمن ماه 1375. 11-اداره كل آب و هوا شناسي استان کهگیلویه و بویراحمد- 1385 . 12-اداره کل حفاظت محيط زيست استان استان کهگیلویه و بویراحمد ، 1387- 1388. 13-بدريچ،مولدان – سوزان بيلهارز،ترجمه نشاط حداد تهراني و دکتر ناصر محرم نژاد،1381،شاخص هاي توسعه پايدار،چاپ اول،انتشارات سازمان حفاظت محيط زيست. 14-برنادرز،ژان باستیه،1377،شهر،مترجم علی اشرافی،انتشارات دانشگاه هنر تهران. 15-بهرام سلطاني ، کامبيز ، 1384، مباني معماري فضاي سبز شهري ، وزارت مسکن و شهر سازي ، معاونت شهر سازي و معماري. 16-برکاتی،عبدالکریم،وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهر مشهد نشریه شماره 40،آذرماه 1379 17-بحريني ، سيد حسين ، شهر ، 1376 ،شهرسازي و محيط زيست ، مجله محيط شناسي ، سال 23 ، شماره 19. 18-بحريني ، سيد حسين ،1378 ، تجدد و فرا تجدد و پس از آن در شهرسازي ، چاپ اول ،انتشارات دانشگاه تهران. 19-باروقي، فريده، 1383، کاربري فضاي سبز شهري از برنامه تا واقعيت، مجله شهرداريها، سال پنجم. شماره 20 20-بيژن زاده، محمد رضا، 1369، بررسي فضاي سبز شهر تهران. دفتر مرکزي جهاد دانشگاهی. 21-بهبهاني ، هما ، 1379، سير تغيير تفسير مفهوم پارک هاي شهري از قرن 15 تا امروز در غرب ، فصلنامه علمي فضاي سبز ، شماره 5 و 6. 22-پور محمدي ، محمد رضا ،1382، برنامه ريزي کاربري اراضي شهري، انتشارات سمت . 23-تبرکي، ابراهيم، 1371، مباني طراحي در فضاي سبز، مجموعه مقالات سمينار سبز، سازمان پارکها و فضاي سبز شهر تهران،چاپ اول. 24-تقوي نعمت‌الله، مباني جمعيت شناسي، نشر دانيال، تبريز، 1378 25-تواهن،احمد،شهرداری ها و حکومت داری خوب،ماهنامه پژوهش،شماره 69،بهمن 1383. 26-جهانگیر،منصور،مجموعه قوانین و مقررات شهر و شهرداری،انتشارات شهرداری های کشور،چاپ اول،1381. 27-جستارهاي شهرسازي ، پاييز 1385 ، فصلنامه تحليلي – پژوهشي علوم اجتماعي ، سال پنجم ، شماره 17 و 18. 28-جغرافياي استان سازمان تاليف كتب درسي ،1387. 29-چکيده مقالات همايش توسعه ي محله اي چشم انداز توسعه پايدار شهر تهران،تهران، 1383. 30- حسين زاده دلير ، کريم ،1371 ،کاربري فضاي سبز شهري در طرح جامع و اصول طراحي پارک ها ، مجله رشد جغرافيا. 31-حسين زاده دلير ، کريم ، فضاي سبز شهري - منطقه اي ، نشريه دانشکده ادبيات و علو م انساني دانشگاه تبريز ، شماره 159-158. 32-حافظ نیا، محمدرضا، 1382،مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، انتشارات سمت. 33-حساميان، فرخ، اعتماد، کيتی، حائری، محمدرضا، 1363، شهرنشينی در ايران، آگاه 34-حکمتی،جمشید،1381،طراحی باغ و پارک،انتشارات فرهنگ جامع،چاپ پنجم 35-حکمت نيا،حسن و مير نجف موسوي،1385،کاربرد مدل در جغرافيا با تأکيد بر برنامه ريزي شهري و ناحيه اي،علم نوين 36-خالدی،شهریار،1384 اسفندماه،جغرافیای زیستی،تهران ،انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول آزمایشی. 37-خاكپور،علي،ولايتي،سعدالله،كيانژاد،قاسم،الگوي تغيير كاربري اراضي شهر باب طي سالهاي 1378-1362، فصلنامه جغرافيا و توسعه ناحيه‌اي دانشگاه زاهدان، جلد 65-64، 1386. 38-خليلي،جهانگير،نظري،خديجه،محمديان،خدامراد،جغرافياي استان كهگيلويه وبوير احمد،كتاب درسي،وزارت آموزش وپرورش،1388 39-رحيمي مقدم،جواد،1385،توسعه پايدار شهر ايلام،رساله دکتري ،دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات. 40-رحیم پور،حبیبه،پایان نامه دوره کارشناسی ارشد-توزیع و تحلیل فضای سبز شهر مشهد 1374 40-رضوانی،علی اصغر، 1383، کاربرد عکسهای هوایی و ماهوارهای، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ ششم. 42-رضوانی، علی اصغر، تیر ماه 1385، روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ ششم. 43- روحاني ، غزاله ،1371، طراحي باغ و احداث فضاي سبز ، فرهنگ جامع. 44-رهنمايي ، محمد تقي ،1371، توان هاي محيطي ايران ، مرکز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران . 45-رهنمايي،محمد تقي.مجموعه مقالات در مورد برنامه ريزي شهري،انتشارات شهرداري ، 46-رهنمایی، شاه حسینی، ۱٣۸۶، فرایند برنامهریزی شهری در ایران، انتشارات سمت، 47-روزنامه جام جم،شماره 220،چهارشنبه 5 شهریور 1379. 48-زاهدیفر، محمد حسین، 1373، تحلیل نظام تصمیمگیری در شهر تهران، بررسی امکانپذیری تمرکزگرایی در تصمیمگیری، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه شهید بهشتی. 49-زنجاني،حبيب الله،مجموعه مباحث وروشهاي شهرسازي،1369 50-زياري، کرامت الله، 1382، برنامه‌ريزي شهرهاي جديد، تهران، انتشارات سمت، چاپ سوم، 51-زياري، کرامت الله، 1383، اصول و روشهاي برنامهريزي منطقهاي، يزد، انتشارات دانشگاه يزد، چاپ سوم. 52-زياري، کرامت الله، برنامه ريزي کاربري اراضي شهري، يزد، انتشارات دانشگاه يزد، چاپ دوم، پائيز 1384. 53-زیاری،کرامت الله، 1385، برنامهریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت، چاپ هفتم 54-سعيد نيا ، احمد ،1382، فضاي سبز شهري،انتشارات شهرداري هاي کشور،جلد نهم. 55-سعیدی، عباس، 1386، مبانی جغرافیای روستایی، تهران، انتشارات سمت، چاپ هشتم. 56-سهمگین،سید حسین،1384،امکان سنجی توسعه توریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد،پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه شهید بهشتی تهران. 57-سازمان برنامه وبودجه استان کهگیلویه وبویراحمد : سیمای استان کهگیلویه وبویراحمد ، یاسوج سازمان برنامه وبودجه استان کهگیلویه وبویراحمد ، شهریور 1385. 58-سازمان برنامه وبودجه استان کهگیلویه وبویراحمد : گزارش عملکرد اعتبارات عمرانی نظارت پروژه های عمرانی سال 1375 ، پاییز 1377 ، شماره 18/16/76. 59-سازمان پارک ها و فضاي سبز شهر تهران،فصلنامه آموزشی فضای سبز شماره 8 زمستان 1371. 60-سازمان حفاظت محيط زيست ، همايش شهر سبز تهران ، 1378 . 61-سازمان هواشناسی استان کهگیلویه و بویراحمد، خلاصه آمارهای هواشناسی سالهای مختلف تا سال 1389. 62-شابیر چپما،جی،(با همکاری ساندرا آی.وارد)،مدیریت شهر:خط مشی ها و نوآوری ها در کشورهای در حال توسعه،ترجمه پرویز زاهدی،تهران،انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری،1379. 63-شالین،کلود،1373،دینامیک شهری یا پویایی شهرها،ترجمه اصغر نظریان،انتشارات آستان قدس رضوی،مشهد. 64-شکويي ، حسين ،1373 ، ديدگاه هاي نو در جغرافياي شهري ، جلد اول،سمت. 65-شکویی، حسین، 1384، فلسفههای محیطی و مکتبهای جغرافیایی، انتشارات مؤسسه جغرافیایی وکارتوگرافی گیتاشناسی، جلد دوم. 66-شکویی، حسین، 1386، جغرافیای کاربردی و مکتبهای جغرافیایی، انتشارات آستان قدس رضوی. 67-شيعه ، اسماعيل ،1379 ، مقدمه اي بر برنامه ريزي شهري ، تهران ، دانشگاه علم و صنعت. 68-شيعه، اسماعيل، 1382، کارگاه برنامهريزي شهري، انتشارات دانشگاه پيام نور، چاپ سوم. 69-شيعه، اسماعيل، 1383، مقدمهاي بر مباني برنامه‌ريزي شهري، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، چاپ چهاردهم. 70-شهرداري یاسوج- واحد فضاي سبز-1389 71-طراحي فضاي سبز ، مجله شهرداري ها ، شماره 9. 72-عابدین درکوش، سعید، 1385، درآمدی بر اقتصاد شهری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی. 73-عزیزی، علیرضا، تحلیل و ارزیابی توسعهی پایدار شهری با استفاده از GIS (مطالعهی موردی شاهرود)، 1381، پایاننامهی دورهی کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر حسین نگارش. 74-عزيزي ، محمد مهدي ، 1380 ،توسعه شهري پايدار ، برداشت و تحليلي از ديذگاه هاي جهاني ، مجله صفه ، سال 11 ، شماره 33. 75-عسکری، علی و همکاران، 1381، برنامهریزی کاربری اراضی شهری (مدلها و سیستمها). نشر علم نور. تهران. 76-عطاریان،نسرین،آذرنیا،راضیه،بررسی اوقات فراغت شهروندان شهر مشهد و راههای غنی سازی آن،جهاد دانشگاهی مشهد اسفند1379. 77-عليجاني، بهلول وکاوياني، محمدرضا (1380): مباني اقليمشناسي، انتشارات سمت، تهران. 78-غفاری یعقوب: تاریخ اجتماعی کهگیلویه وبویراحمد اصفهان، انتشارات گلها، چاپ اول 1378 79-فشارکی، پریدخت، 1384، جغرافیای روستایی (عمومی)، انتشارات دانشگاه پیامنور، چاپ چهارم. 80-فرید،یدالله، 1375،جغرافیا و شهرشناسی،انتشارات دانشگاه تبریز.دانشگاه تربیت مدرس،(رساله دورهی دکتری جغرافیای انسانی). 81-فرجي ،عبدالرضا .جغرافياي كامل ايران انتشارات شركت چاپ و نشر ايران 1366 82-فني،زهره،1382،شهرهاي کوچک رويکردي ديگر در توسعه منطقه اي، تهران،انتشارات سازمان شهرداري هاي کشور. 83-فرمانداری شهریاسوج، 1389، واحد آمار 84-فکوهي، ناصر، 1383، انسانشناسي شهري، تهران، نشر ني 85-شرکت آب و فاضلاب استان کهگیلویه و بویراحمد، 1387 86-گيلبرت ، آلن و گاگلر ژوزف ،1375، شهرها،فقر و توسعه شهرنشيني در جهان سوم ، ترجمه پرويز کريمي ناصري ، انتشارات شهرداري تهران. 87-لقايي ، حسنعلي و حميده محمدزاده تيتکانلو ،1378، مقدمه اي بر مفهوم توسعه شهري پايدار و نقش برنامه ريزي شهري ، مجله هنرهاي زيبا ، دانشگاه تهران ، شماره 6. 88-مجنونيان ، هنريک ،1374، مباحثي پيرامون پارک ها ، فضاي سبز و تفرج گاه ها ، انتشارات سازمان پارک ها و فضاي سبز شهر تهران. 89-مجنونيان، هنريک(1369): درختان و محيط زيست. دفتر آموزش زيست محيطي. اول. 90-محموديان، جمعيت وجمعيت شناسي ،دانش خانواده،سمت،1384 91-مرادی،صغری،جغرافیای ناحیه ای ممسنی،دانشگاه تربیت معلم،(پایان نامه دوره کارشناسی)1374. 92-مرادي، آيت الله (1374): تحليل فضايي کاربري اراضي در شهر ياسوج، پايان نامة کارشناسي ارشد به راهنمايی دکتر اصغر ضرابی، دانشگاه اصفهان، اصفهان. 93-مرکز آمار ايران، سالنامههای استان کهگیلویه و بویراحمد، سرشماري عمومي نفوس و مسکن شهریاسوج، 1385-1365 94-مرکز آمار ایران (1385-1345): سرشماری نفوس مسکن. سالهای 1345، 1355، 1365، 1375، 1385. تهران. 95-مرکز آماری ایران: سرشماری عمومی صنعت و معدن مرحله اول سال 1373، مشخصات پایه ای و چارچوبی کارگاههای کشور استان کهگیلویه و بویراحمد ، شهرستان بویراحمد، خرداد 1374 96-مجله شهرداري ها ، ماهنامه پژوهشي ، آموزشي ، اطلاع رساني ، برنامه ريزي و مديريت شهري ، سال پنجم ، شماره 5 ، 1382 . 97-میرآب زاده،پ،"شاخص های پایایی"،مجله محیط زیست،جلد 7،شماره 2،تابستان 1374. 98-مهرمند ، شهرزاد ،1383 ، چکيده مقالات همايش توسعه ي محله اي ، تهران. 99-مهدیزاده،جواد، 1379، برنامهریزی کاربری زمین تحول دردیدگاه ها و روشها، تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 4. 100-مهديزاده، جواد، برنامه‌ريزي کاربري زمين از ديدگاه توسعة پايدار، مهندسين مشاور فرنهاد، نشرية جستارهاي برنامه‌ريزي و طراحي شهري، تهران، 1379. 101-محمدي نژاد ،ماريا،1372، فضاي سبز و اثرات آن بر آلودگي هوا و تحليلي بر وضعيت فضاي سبز شهر اصفهان ، مجله رشد آموزش جغرافيا ، شماره 25 . 102-مهدنژاد، محمود، 1372، فضاي سبز و اثرات آن بر آلودگي هوا و تحليلي بر وضعيت فضاي سبز در شهر اصفهان، مجله رشد آموزش جغرافيا، بيتا. 103-موسي كاظمي،سيّد مهدي،تابستان 1386،ارزيابي پايداري توسعه شهر ي؛ مفاهيم،روش ها و شاخص ها،پيك نور،فصلنامه ي دانشگاه پيام نور، سال پنجم ، شماره دوم. 104-مومنی، مهدی، 1386، جغرافیای انسانی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، چاپ اول. 105-مرکز آمار ايران ، سالنامه آماري کشور ، 1385 . 106-مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران: پنبه بندی خطر زمین لرزه در ایران و مجموعه مطالعات طرح کالبدی ملی ایران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهر سازی و معماری ایران،1376 107-مهندسین مشاور امکو، 1375،طرح توسعه و عمران (جامع). 108-مهندسين مشاور آمايش محيط " اصول وضوابط طراحي پارک هاي شهر " ، سازمان پارک ها و فضاي سبز شهر تهران،سال 1372 . 109-مهندسین مشاور پاراکومه: طرح جامع آوری آبهای سطحی و سیلاب شهر یاسوج در سال 1373. 110-مجموعه مقالات همايش هاي آموزشي و پژوهشي فضاي سبز شهر تهران ، حوزه معاونت و خدمات شهري ،سازمان پارک ها و فضاي سبز شهر تهران ، تهران ، جلد اول ، 1375 و 1377 . 111-مجموعه مقالات سمينار فضاي سبز ، سازمان پارک ها و فضاي سبز شهر تهران ، تهران ، 1371 . 112-مجموعه مباحث وروش هاي شهرسازي ، مرکز مطالعات و تحقيقات معماري و شهرسازي . 113-مجموعه مقالات علمي و تخصصي فضاي سبز ، حوزه معاونت خدمات شهري سازمان پارک ها وفضاي سبز شهر تهران ، تهران ، جلد چهارم ، 1381. 114-نبوی، بهروز،1377، روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات فروردین، چاپ اول. 115-نصیری،حسین،1379،توسعه پایدار،چشم انداز جهان سوم،انتشارات فرهنگ ونظريان،اصغر ، 1383 ،جغرافياي شهري ايران،تهران،دانشگاه پيام نور. Jakson , J , (1980) migration London long man ,Routledge ,London , P 5-117 118 -Kulls ,B ,(1980) Geographic teubner stutgart der Geographic shtutgart ,macmilan press ltd , P 258. 119- Leff –E . 2001 . the global context of the greening of cities in Gordon – D . (Ed ) green cities :Ecologically sound approaches to urban space – Black Rose Book TMomtreal – Canada . 120- Ofsson – j. & sandow – E .2003 . Towards amore sustainable city planning – Acase study of Dar es salam – Tenzania – MFS .umea University . Schacfer, R , ( 1983 ) soeiology, newyork, mc Graw hill , P 470. -121 122-Tadjoeddin,M.Z,2003,Spiration to Ineqaulity;Reyional Deyional Disparity iRASia,united Nations unier sity centre,Tokyo,28-29March 2003 123-UN,Guidance in preparing national sustainable development strateyies,2001,Revised Draft,New york,oct,2001.