مبانی نظری وپیشینه تحقیق تعيين نيازهاي آموزشي – ترويجي و کيوي فروت (docx) 132 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 132 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
مبانی نظری وپیشینه تحقیق تعيين نيازهاي آموزشي – ترويجي و کيوي فروت
فصل دوم: مرور ادبيات و مباني نظري تحقيق
2-1- بخش اول: تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي23
2-1-1- مقدمه23
2514600876935ﻫ00ﻫ2-1-2- مفهوم نياز23
2-1-2-1- ويژگيهاي نيازهاي انساني24
2-1-2-2- طبقه بندي نيازها25
2-1-3- مفهوم آموزش26
2-1-3-1- طبقه بندي نظامهاي آموزشي27
2-1-3-2- نقش نظامهاي آموزشي 28
2-1-3-3- اصول آموزش29
2-1-3-4- مزايا و فوايد آموزش30
2-1-4- تعاريف مختلف ترويج کشاورزي30
2-1-4-1- اهداف آموزش ترويجي31
2-1-4-2- اصول آموزش ترويجي31
2-1-4-3- اهميت و ويژگيهاي آموزش ترويج کشاورزي32
2-1-5- مفهوم نياز آموزشي- ترويجي33
2-1-5-1- انواع نياز آموزشي34
2-1-5-2- اولويت بندي نيازهاي آموزشي35
2-1-6- نياز سنجي37
2-1-6-1- تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي38
2-1-6-2- ضرورت و مزاياي تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي39
2-1-6-3- قلمرو نيازسنجي در برنامه هاي آموزشي - ترويجي40
2-1-6-4- اصول و نکات مهم در تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي40
2-1-6-5- اهداف تعيين نيازهاي آموزشي42
2-1-6-6- ويژگيهاي تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي42
2-1-6-7- عوامل مؤثر در تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي43
2-1-6-8- مراحل تعيين نيازهاي آموزشي45
2-1-6-9- روشهاي تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي45
2-2- بخش دوم: کيوي فروت51
2-2-1- مقدمه52
2-2-2- مبدأ و تاريخچه کيوي در جهان53
2-2-3- توليد جهاني کيوي54
2-2-4- صادرات جهاني کيوي57
2-2-5- سابقه و موقعيت کيوي در ايران59
2-2-6- توليد کيوي در ايران61
2-2-7- صادرات کيوي در ايران66
2-2-8- مشخصات گياه شناسي کيوي67
2-2-8-1- تعداد کروموزومها 68
2-2-8-2- ريشه ها 68
2-2-8-3- ساقه ها و شاخه ها69
2-2-8-4- برگها 70
2-2-8-5- جوانه ها70
2-2-8-6- گلها73
2-2-8-7- ميوه و بذر78
2-2-9- واريته هاي معروف کيوي79
2-2-9-1- واريته هاي ماده 79
2-2-9-2- واريته هاي نر80
2-2-10- آب و هوا و شرايط اقليمي مورد نياز کيوي81
2-2-10-1- بارندگي 81
2-2-10-2- نور خورشيد81
2-2-10-3- نياز سرمايي 82
2-2-10-4- خاک 82
2-2-11- روشهاي مختلف تکثير کيوي83
2-2-11-1- ازدياد از طريق بذر83
2-2-11-2- ازدياد از طريق قلمه84
2-2-11-3- ازدياد از طريق پيوند84
2-2-11-4- ازدياد از طريق کشت بافت85
2-2-12- عمليات احداث باغ کيوي85
2-2-12-1- شرايط احداث باغ85
2-2-12-2- باد شکن 86
2-2-12-3- داربست و انواع آن87
2-2-13- عمليات کاشت کيوي90
2-2-13-1- آماده سازي خاک 90
2-2-13-2- کود دهي 90
2-2-13-3- طراحي کاشت درختان کيوي فروت 91
2-2-13-4- انتقال نهالها به زمين اصلي91
2-2-13-5- زمان انتقال نهالها 91
2-2-13-6- فواصل کاشت 92
2-2-14- عمليات داشت کيوي92
2-2-14-1- هدايت و مراقبت از نهالها92
2-2-14-2- آبياري 92
2-2-14-3- هرس93
2-2-14-4- تغذيه گياه95
2-2-14-5- مبارزه با علفهاي هرز96
2-2-15- آفات و بيماريهاي مهم کيوي و خسارات ناشي از عوامل طبيعي96
2-2-15-1- آفات 96
2-2-15-2- بيماريها 98
2-2-15-3- خسارات ناشي از عوامل طبيعي100
2-2-16- عمليات برداشت و انبار داري کيوي100
2-2-16-1- برداشت کيوي100
2-2-16-2- انبارداري کيوي101
2-2-17- ارزش غذايي و فرآورده هاي کيوي102
2-2-17-1- ارزش غذايي کيوي فروت102
2-2-17-2- فرآورده هاي کيوي فروت104
2-2-18- محاسبه اقتصادي براي احداث يک باغ کيوي104
2-3- بخش سوم: ضرورت شناسايي نيازهاي آموزشي - ترويجي کيويکاران107
2-3-1- کيويکاران 107
2-3-2- لزوم اهميت آموزش کيويکاران108
2-3-3- ضرورت شناسايي نيازهاي آموزشي - ترويجي کيويکاران108
2-4- بخش چهارم: مروري بر سوابق و مطالعات انجام يافته در زمينه تحقيق110
2-4-1- مطالعات تحقيقاتي انجام گرفته در جهان110
2-4-2- مطالعات تحقيقاتي انجام گرفته در ايران112
منابع
2-1- بخش اول : تعيين نيازهاي آموزشي- ترويجي
2-1-1 – مقدمه
يكي از ويژگيهاي يك برنامه توسعه اجتماعي – اقتصادي خوب اين است كه آن برنامه در خدمت تأمين نيازهاي واقعي مردم و رفاه و آسايش آنان باشد بنابراين برنامه‌هاي توسعه كشاورزي نيز مي‌بايد رفاه و آسايش بيشتر جامعه كشاورزي را در نظر داشته باشد . در واقع آموزش و ترويج كشاورزي يكي از پيش نيازهاي اصلي براي تحقق هدف مذكور در توسعه كشاورزي مي‌باشد. اين آموزشها اگر بر اساس يك برنامه نياز سنجي و مشكل يابي دقيق طراحي و به اجرا درآيند مي‌توانند مستقيم و غير مستقيم بر رفاه خانوارهاي روستايي و به طور كلي كشاورزان تأثير گذار باشند. لذا نياز سنجي آموزشي اولين گامي است كه مي‌بايد در طراحي برنامه‌هاي آموزش و ترويج كشاورزي برداشته شود و اين فرآيند داراي اصول خاص خود بوده و به كمك روشهاي خاصي تحقق مي‌يابد.
از اين رو با توجه به موضوع تحقيق كه بررسي و شناخت نيازهاي آموزشي- ترويجي كيويكاران استان مازندارن (شهرستانهاي تنكابن و چالوس) مي‌باشد جهت اثربخشي آموزش اين افراد مي‌بايست از نيازهاي آنان آگاه شده تا از اين طريق با افزايش دانش فني در زمينه كاشت ، داشت و برداشت كيوي بتوان در جهت توسعه هر چه بيشتر اين محصول هم از لحاظ كمي و هم كيفي اقدام نمود.
2-1-2 – مفهوم نياز
مفهوم نياز يكي از وسيعترين و پركاربردترين واژه‌هايي است كه در حوزه‌هاي مختلف آموزشي وخدمات اجتماعي متداول است . در واقع نياز مفهومي است پيچيده و داراي ابعاد گوناگون كه درباره آن هيچگونه تعريف منحصر به فردي كه مورد پذيرش همگان باشد وجود ندارد و فهم آن بستگي به اين دارد كه اين امر را در كدام يك از شاخه‌هاي علوم بشري و براي چه تحقيقي مورد بررسي قرار داده و از آن چه استفاده‌اي مي‌كنيم هر كدام از علوم مختلف از ديدگاه خود به نيازها پرداخته‌اند به عنوان مثال فيزيولوژيست‌ها به بعد فيزيولوژيكي ، روانشناسان به بعد رواني، جامعه شناسان به بعد اجتماعي نيازها پرداخته و اقتصاد دانان در چارچوب تقاضاي مشتريان نيازها را مورد مطالعه قرار مي‌دهند (مختاری آبكناري ، 1382 ، ص 24).
با توجه به مفاهيم نياز تعاريف متعددي نيز در اين زمينه وجود دارد كه در ذيل به تعدادي از آنها مي‌پردازيم: به نظر ملك محمدي (1372 )، نياز عبارت است از كمبود يا نبود چيزي در فرد كه مي‌بايد آن را تكميل كند و يا تأئيد كند تا به وضع مطلوب‌تري برسد.
بر اساس تعريف ارائه شده توسط آتكينسون و همكاران (Atkinson et al, 1996) نياز عبارت است از هرگونه فقدان يا كمبود احساس شده توسط فرد كه مغاير با رفاه او باشد به عبارت ديگر نياز اشاره به فقدانها و كمبودهاي احساس شده توسط فرد دارد كه اگر برطرف شود موجب افزايش رفاه و آسايش او مي‌گردد (شعبانعلي فمي ، 1380 ، ص 38).
از ديدگاه ري (Ray,1991) نياز بر فاصله بين آنچه كه هست، وضع موجود و آنچه كه بايد باشد، وضع مطلوب دلالت دارد . در مطالعه وضع موجود داده‌ها وحقايق پيرامون مانند نگرشها ، دانش ، وضع زندگي مردم ، سطح توليدات آنها و ساير عوامل فيزيكي، گردآوري و تجزيه و تحليل مي‌گردند. همچنين «آنچه كه مي‌تواند باشد» معمولادر نتايج كارهاي تحقيقاتي منعكس مي‌گردد. در بسياري از حالتها اين يك وضعيت ايده آل و آرماني را ترسيم مي‌كند كه ممكن است توسط بسياري از مردم قابل دستيابي نباشد (همان منبع).
لذا بنابر آنچه كه گفته شد مي‌توان مفهوم نياز را در مجموع به تلاش جهت كاهش اختلاف بين وضع موجود فعلي و وضع مطلوب آينده اطلاق كرد (فهيمي ، 1383 ، ص 14).
171450070485وضع مطلوب - وضع موجود = نياز00وضع مطلوب - وضع موجود = نياز
2-1-2-1 – ويژگيهاي نيازهاي انساني
برخي از ويژگيهاي ابتدايي نيازهاي انساني عبارتند از :
تمام مردم نيازهايي دارند .
نيازها بيانگر فاصله بين وضع موجود و وضع مطلوب است .
مردم بايد تفاوت بين وضع موجود واقعي و وضع مطلوب را تشخيص داده و قبل از آنكه براي هرگونه تغييري آماده شوند بايد بتوانند ارزش وضع مطلوب را درك كنند.
وسعت فاصله بين دو وضعيت موجود و مطلوب نشان دهنده ميزان نياز فرد است .
نيازها در يك طبقه‌بندي معمولي به سه دسته فيزيكي ، اجتماعي و ادغامي تقسيم ميشوند.
از نظر روان شناسي نيازها در دو گروه احساس شده و احساس نشده طبقه‌بندي ميشوند.
نيازها مي‌تواند در ماهيت انفرادي باشند يا در بين اعضاي گروهها مشترك باشند.
نيازها به مرور زمان تغيير مي‌كنند.
نيازهاي مردم با افزايش سن و رشد و تغييرات اقتصادي و اجتماعي تغيير مي‌كنند.
10-اهميت نسبي نيازها از شرايط فيزيكي و هنجارهاي فرهنگي تأثير مي‌پذيرد (شعبانعلي فمي،1380 ، ص 39).
2-1-2-2- طبقه بندي نيازها
در دنياي حاضر با توجه به رشد سريع و شتابان دانش بشري بيشتر مشاغل روز به روز پيچيده‌تر و غني‌تر ميشوند از اين رو همواره شاغلين مشاغل گوناگون براي موفقيت شغلي خويش با نيازهاي متعددي مواجه ميشوند كه يكي از آنها نياز به افزايش دانش فني ، مهارت و درك عمومي از شغل خود است .
در اين راستا در مشاغل مختلف كشاورزي و دامپروري هر روزه نيازهاي آموزشي جديدي پديدار مي‌شود (Lioydjphipps, 1989, P.463).
نيازهاي انسان از ديدگاههاي مختلفي طبقه‌بندي شده‌اند سنتهو (Sandhu, 1996) و داهاما و بتنگر( Dahama & Bhatnagar , 1997 ) نيازهاي انسان را به سه دسته تقسيم مي‌كنند كه عبارتند از :
نيازهاي فيزيكي مانند : غذا ، پوشاك ، مسكن و ...
نيازهاي اجتماعي مانند : احساس تعلق ، موقعيت اجتماعي و عطوفت ...
نيازهاي تلفيقي يا ادغامي كه عبارت از نيازهاي مرتبط ساختن فرد با چيزي بزرگتر يا فراسوي او كه شامل فلسفه و مذهب مي‌شود (شعبانعلي فمي ، 1380 ، ص 39).
در يك طبقه‌بندي معمول ديگر نيازها از ديدگاه روان شناسي به دو دسته نيازهاي محسوس (آشكار) و غيرمحسوس (غير آشكار) به شرح ذيل طبقه‌بندي ميشوند:
نيازهاي محسوس و آشكار: كه به سادگي شناسايي و نياز به تحقيق در مورد آنها وجود ندارد مانند نياز به غذا يا نياز به آموزش ضمن خدمت .
نيازهاي غير محسوس (غير آشكار) : اين نيازها كه به آن نيازهاي پنهان هم گفته مي‌شود با وجود مشخص شدن آن معلوم نيست كه چه كساني به آموزش نيازمند مي باشند، مانند تقليل در كيفيت يا كميت توليد كه كمبود بايد تحليل شده وعلت آن مشخص گردد.
با توجه به آنچه كه گفته شد مي‌توان دريافت نيازي كه پنهان وغير آشكار است بايد ابتدا توسط انديشمندان جامعه طرح و آنگاه به صورت يك نياز محسوس به مردم آن جامعه ارائه گردد مثلاً درك پديده فقر براي تلاش در فقرزدايي عامل مهمي است چون تا فرد فقر خويش را درك نكند نمي‌تواند به رفع آن بپردازد (طباطبائي فر ، 1381).
2-1-3- مفهوم آموزش
آموزش اصطلاحي است كه دامنه آن طيف وسيعي از فعاليتها را دربرمي‌گيرد. طول يك فعاليت آموزشي مي‌تواند از يك دوره آموزشي كوتاه مدت ، مانند يك گردش صحرايي يك روزه، تا يك دوره بهسازي حرفه‌اي كه ممكن است چندين ماه به طول انجامد، متغير باشد . نوع شاگردان يا فراگيران اين دوره‌ها نيز متفاوت است. كلاً سازمان خوار و بار كشاورزي (فائو) چهار نوع مخاطب اصلي را مدنظر دارد كه عبارتند از : توليد كنندگان عمده، متخصصان فني ، كارشناسان حرفه‌اي و دانشجوياني كه آموزش فني دريافت مي‌كنند ( ونتلینگ ، 1375 ، ص23 ).
از ديدگاه ملك محمدي (1372)، آموزش نوعي سرمايه‌گذاري پنهان براي تغيير مفاهيم و بنيانهاي فكري و ساخت علايق و تواناييها و مهارتهاي فردي و اجتماعي است كه در كوتاه مدت با ارزش افزوده به صورت تدريجي و آثار غير ملموس همراه مي‌باشد و در دراز مدت حضوري فعال و مؤثر در ساختار فني ، حرفه‌اي و فرهنگي خواهد داشت . در تعريف ديگري آموزش به مجموعه‌اي از فعاليتهاي پيوسته و داراي تأثيرهاي متقابل گفته مي‌شود كه آموزشگر به كمك فنون آموزشي و وسايل ديداري و شنيداري ونتايج حاصل از پژوهش‌ها و تجربه‌ها را در قالب برنامه‌هاي آموزشي به فراگيران خود انتقال مي‌دهد (زماني پور ، 1373 ، ص 84).
در مجموع آموزش را مي‌توان وسيله كسب دانش و آگاهي و يا ابزار ايجاد تغييرات مثبت و مفيد رفتاري و ذهني در انسان تلقي نمود (Anonymous, 2006 , P.4).
2-1-3-1- طبقه‌بندي نظامهاي آموزشي
نظامهاي آموزشي به طور كلي به سه دسته تقسيم ميشوند:
1-نظامهاي آموزشي رسمي
2-نظامهاي آموزشي غير رسمي
3-نظامهاي آموزش آزاد – غير كلاسي
1- نظام آموزش رسمي :
در اين نوع آموزشها واحدهاي درسي به طور پيوسته ادامه پيدا مي‌كنند يعني دانش آموزان بعد از اتمام يك مرحله مي‌توانند به مرحله بعد ارتقا پيدا كنند مانند ابتدايي ، متوسط ، دانشگاه. معمولاً در اين نوع سيستم دروس بر حسب آنچه كه تعيين شده بايد گذرانده شود و دانش آموزان حق انتخاب زيادي ندراند برخي از ويژگيهاي اين نظام عبارتند از :
دارا بودن اهداف دراز مدت ، وجود شرط سني براي ورود به هر دوره ، برنامه آموزشي مدون و مشخص، اعطاي مدرك رسمي، بالا بودن هزينة اين نوع آموزشها، كنترل و اداره توسط سيستم مركزي، تدوين برنامه‌هاي آموزشي بدون دخالت و نظر فراگيران، توفيق درسي به صورت پلكاني و همچنين اين نوع آموزشها مختص كودكان ، نوجوانان و جوانان مي‌باشد ( میردامادی ، 1384).
2- نظام آموزش غير رسمي :
اين نوع آموزشها مسئوليت آگاه كردن مردم را به عهده دارند و آنان را از ساخت و تركيب جامعه خود و روابط درون سازماني آن مطلع مي‌كنند بنابراين آموزش غير رسمي نقشي اساسي در توسعه كشور ايفا مي‌كند و كليه مؤسسات و نهادهاي اجتماعي مي‌بايد به طور هماهنگ در اختيار مردم باشند. برخي از ويژگيهاي اين نظام عبارتند از :
دارا بودن اهداف كوتاه مدت، نداشتن شرط سني براي فراگيران، حذف مدرك و دادن گواهي شرکت در دوره آموزشی ، كوتاه بودن مدت برنامه‌هاي آموزشي، توجه به آموزش مهارتها، عدم جهت گيري طبقاتي، پايين بودن هزينه‌هاي مورد لزوم، همچنين از لحاظ اداري نيز بر اساس عدم تمركز استوار مي‌باشد (میردامادی ، 1384 ).
3- نظام آموزش آزاد - غير كلاسي :
در اين نوع آموزشها هر فرد ارزشها ، نقطه نظرها ، دانش و مهارتها را از طريق تجارب روزانة خويش و به كمك عوامل مؤثر آموزشي و منابعي كه در محيطش يافت مي‌شود از جمله خانواده ،همسايگان ، محيط كار و بازي ، محل خريد و فروش (بازار)، كتابخانه و وسايل ارتباط جمعي به دست مي‌آورد . از اين رو در اين نوع آموزش هيچ گونه برنامه‌اي وجود ندارد و مدركي اعطا نمي‌شود (ميردامادي ، 1384).
به طور كلي در خصوص مقايسة بين دو نوع آموزش كلاسيك و غير كلاسيك مي‌توان گفت كه اگرچه ممكن است در برخي از مهارتهاي آموزشي متفاوت باشند ولي درمهارتهاي بنيادي يكسان هستند، مانند توان برقراري ارتباط بين آموزشگر و فراگير با بهره‌گيري از روشهاي مختلف و ابزار مناسب بين آنها (ملك محمدي، 1377 ، ص 57).
2-1-3-2- نقش نظامهاي آموزشي
صرف نظر از نوع آموزش به لحاظ نقشي كه اين بخش در پويايي فكري ،پرورش استعدادها و تقويت توان حرفه‌اي افراد يك جامعه براي منظورهاي مختلف دارد اغلب كشورها بيشترين سهم از بودجة ملي خود را به آن اختصاص مي‌دهند و اين امكانات را عمومي ، اجباري و رايگان مي‌كنند تا كسي بهانه‌اي براي ركود فكري خويش نيابد (ملك محمدي ، 1377 ، ص 53).
در حقيقت سرمايه‌گذاري براي آموزش نقش قابل ملاحظه‌اي در فرآيند توسعه اقتصادي و اجتماعي جوامع دارد و به همين دليل در بسياري از كشورهاي پيشرفته بهاي اقتصادي آموزش را از رديف هزينه خارج و به نوعي سرمايه‌گذاري تبديل كرده‌اند.
لازم به توضيح است كه سرمايه‌گذاري معمولاً به دو صورت انجام مي‌شود. يكي سرمايه‌گذاري آشكار است براي تغيير و تبديل مواد و ارائه خدمات كه در كوتاه مدت ارزش افزوده و آثار عيني و ملموسي دارد و ديگري سرمايه‌گذاري پنهان است براي تغيير در مفاهيم و بنيادهاي فكري و ساخت علايق ، تواناييها و مهارتهاي فردي و اجتماعي كه در كوتاه مدت با ارزش افزوده به صورت تدريجي و آثاري غير ملموس همراه است اما در دراز مدت حضوري فعال و مؤثر در ساختار فني ، حرفه‌اي و فرهنگي جامعه دارد . از سرمايه‌گذاريهاي ويژه در اعتلاي تواناييها و شكوفايي و باروري استعدادهاي جامعه، البته پس از شناخت اين تواناييها و استعدادها در ساخت بهتر اجتماع نقشي مؤثر دارد. علي رغم غير ملموس بودن آثار و بازتابهاي آموزش در برنامه‌هايي كوتاه برد و حتي ميانبرد ،نقشي اساسي بر عهده اين بخش است كه بدون آن قطعاً جوامع از پاي مي‌مانند و به جمود و نازايي فكري مبتلا ميشوند (ملك محمدي ، 1377 ، ص 52).
2-1-3-3 - اصول آموزش
تحقق اهداف و بهره‌برداري از مزاياي آموزشي مستلزم توجه به اصول زير مي‌باشد :
آموزش افراد را نبايد هزينه دانست بلكه بايد آن را سرمايه‌گذاري تلقي كرد .
اصول يادگيري در حين عمل و عمل در حين يادگيري را بايد اساس و فلسفه آموزشي افراد قرار داد .
آموزش مي‌بايد در مراحل متفاوت كاري اشخاص و مناسب با هر مرحله ارائه شود.
آموزش نه به صورت انفعالي، بلكه به شيوه‌هاي فعال و با بهره‌گيري از روشهاي نياز سنجي و همراه با دور انديشي صورت گيرد و با نيازهاي فردي و شغلي اشخاص مناسب باشد.
با اين فرض كه سواد نيز تاريخ مصرف دارد، بايد فرصتهاي آموزشي را به طور مداوم در اختيار افراد قرار داد.
لازم است از طريق بررسي ميزان تغييرات حاصله در رفتار و نحوة عمل افراد، اثربخشي آموزش آنان مورد نظارت و ارزيابي قرار گيرد.
آموزش افراد مي‌بايد نظام مند و با استفاده از آخرين روشها انجام گيرد . (ابيلي ، 1377).
2-1-3-4- مزايا و فوايد آموزش
به طور خلاصه مزاياي استفاده از آموزش عبارتند از :
تغييرات رفتاري
افزايش بهره‌وري
افزايش تخصص كاري
كاهش اشتباهات
استاندارد كردن كار (Prior, 1994, P.14).
2-1-4- تعاريف مختلف ترويج كشاورزي
اگرچه تا كنون به درستي مشخص نشده است كه ترويج كشاورزي را كدام ملت و در كجاي عالم به كار گرفته‌اند و منظور و مقصود آنها چه بوده است و چه تعريفي از ترويج كشاورزي داشته‌اند، اما اين نكته روشن و واضح است كه ترويج كشاورزي ريشه اصلي وفلسفه واقعي خود را از عصر رنسانس به اين طرف بازيافته است. موشر (Mosher) ترويج را فرآيندي مي‌داند كه طي آن فعاليتهايي از طريق آموزش خارج از مدرسه به منظور ارتقا سطح زندگي مردم روستايي و كشاورز و اصلاح وضع زندگي فيزيكي آنان و تسريع در امر رفاه خانواده‌هاي آنان و جوامع روستايي انجام مي‌گيرد (زماني پور ، 1373 ، ص 100).
برخي ديگر از علماي ترويج مانند برتوس هاوركورت (Haverkort) سخن از ترويج روستايي به ميان مي‌آورند و آن را به معني فعاليتهاي برنامه‌ريزي شده براي انتقال دانش و يا مهارتها و تغيير نگرش روستائيان مي‌دانند كه توسط تشكيلاتي با هدف دستيابي به نوع معيني از توسعه روستايي در بستر يك برنامه توسعه جامع‌تر و با استفاده از وسايل مختلف ارتباطي ايجاد مي‌شود.
تي- اس- سوهال (T.S.Sohal) ترويج كشاورزي را فرآيندي مي‌داند حاصل واكنش بين تعدادي عوامل از قبيل:
1- تكنولوژي ، 2- آموزش ترويجي ، 3- نهاده‌ها ، 4- ارباب رجوع يا ذينفع ، 5- روشهاي ارتباطي (زماني پور ، 1373 ، ص 107).
2-1-4-1- اهداف آموزش ترويجي
با توجه به آموزشي بودن ترويج ، هدف ترويج تغيير رفتار فكري و علمي افراد مورد آموزش مي‌باشد و اين كار مي‌تواند به فراگيران در رسيدن به زندگي بهتر كمك كند.
بون (Boone ,1985) معتقد است كه ترويج به عنوان يك نظام آموزش غير رسمي، در قالب يك حرفه آمورزشي سه هدف را به شرح ذيل دنبال مي‌كند:
آموزش مردم بر اساس شرايط و موقعيت زندگي و چگونگي تشخيص و ارزيابي نيازها و مشكلات آنها؛
كمك به مردم در به دست آوردن دانش و مهارتهاي لازم براي اثربخشي بر نيازها و مشكلات آنها؛
ايجاد انگيزه در مردم به منظور دست زدن به اقدام‌هاي مناسب (بلکبرن ، 1380 ، ص1).
بنابراين بهبود سطح زندگي مردم همراه با آموزشي بهتر براي آنان مهمترين هدف ترويج به شمار مي‌رود .
2-1-4-2- اصول آموزش ترويجي
بون معتقد است كه آموزش ترويجي شامل 10 اصل به شرح ذيل مي‌باشد :
هدف عمده مروج ، توانمند سازي مردم است تا آنها بتوانند از عهده مشكلاتشان به تنهايي برآيند.
آگاهي از شرايط اجتماعي – فرهنگي مخاطبان ضروري است تا برنامه‌هاي ترويجي نتيجه بخش و ابزاري گردد .
دانش را نمي‌توان تحميل كرد، بلكه بايد آن را ارائه نمود .
مروجان و سازمانهاي ترويجي مي‌بايد براي فراگير و نحوه زندگي او ارزش قائل باشند و همواره بايستي مخاطبان ترويج مورد احترام قرار گيرند.
آموزش ترويجي يك حرفه چند بعدي است كه آموزش فني و مهارتها با يكديگر تركيب ميشوند به عبارتي فعاليت ترويجي يك تركيبي از تحقيق، آموزش و عمل است .
مروج بايد وظيفه آموزشي را به عهده بگيرد زيرا وظايف غير آموزشي بر كارايي او تأثيرگذار هستند.
مروج بايد ايده‌آليست باشد. كساني كه حرفه ترويجي را انتخاب كرده‌اند بايد به توانايي مخاطبان در استفاده از علم و دانش در ايجاد تغييرات در زندگي آنها اعتقاد داشته باشند.
مروجان بايد با استفاده از فرآيند معقول و حساب شده جهت ايجاد تغييرات برنامه‌ريزي كنند.
مروجان بايد همه فعاليتهاي خود را براي مردم انجام دهند برنامه‌هايي كه براي مردم طراحي شده موفق خواهد بود .
10-آموزش ترويجي به عنوان يك دوره مستمر از فعاليتهاي مشاركت گونه در نظر گرفته مي‌شود. مروجان و ارباب رجوع براي تصميم‌گيري در خصوص نيازها ، شناسايي روش‌هايي براي برطرف نمودن نيازهاي مزبور، اجراي روش هاي مناسب و ارزشيابي تأثيراتي كه برنامه خواهد داشت با يكديگر تشريك مساعي مي‌كنند ( بلکبرن ، 1380 ، صص 17-15) .
2-1-4-3- اهميت و ويژگيهاي آموزش ترويج كشاورزي
با توجه به اصول گفته شده مي‌توان گفت كه به دليل اهميت آموزشهاي علمي وفني مورد نياز كشاورزان، آنها بايد بتوانند آموزشهاي مورد نياز خويش را توسط يك نظام آموزش غير رسمي و ترويجي كسب كنند بنابراين با توجه به رسالت پرورش افراد روستايي به عنوان هدف برنامه، توجه به آموزشهاي ترويجي بيش از پيش اهميت مي‌يابد. ترويج كشاورزي به عنوان يك نظام آموزش غير رسمي داوطلبانه كه سعي مي‌كند با آموزش دادن مردم روستا، آنها را در يك زندگي مرفه و سعادتمند هدايت كند داراي ويژگيهاي مختلفي است. از اينرو علم ترويجي را مي‌توان به عنون كالبدي از دانش دانست كه كارگزاران ترويج آن را براي مداخله‌گريهاي مؤثر طراحي و ترسيم مي‌كنند و اين علم با بخش‌هاي مختلفي همچون بهداشت، حفاظت و نگهداري از منابع انرژي، تغذيه، آموزش و... همكاري مي‌كند و در اين راستا ترويج به عنوان يك ساختار مشوق فرض مي‌شود كه درجستجوي تغييرات داوطلبانه در ارباب رجوع خود مي‌باشد(Roling , 1990, pp.12-15).
همچنين از ديگر ويژگيهاي ترويج مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد :
ترويج، مردم را براي حل مشكلات آني و دراز مدت مورد آموزش قرار مي‌دهد . مخاطبان ترويج هر فرد، گروه يا سازمان آموزشگر نظير خانواده ، محله و اجتماع هستند.
آموزش ترويجي نوعي آگاهي را تعليم مي‌دهد كه در زندگي روزمره فراگيران از اهميت بسياري برخوردار است .
آموزش ترويجي بر مشاركت مردم و نمايندگان آنها در فرآيند تصميم‌گيري در خصوص برنامه‌ها و اداره امور تأكيد مي‌ورزد، و اهميت زيادي بر اعطاي اختيار عمل به مردم و رهبران محلي داده شده است.
برنامه‌هاي آموزش ترويجي به نحوي طراحي و به مرحله اجرا گذاشته مي‌شود كه در رفتار فراگيران تأثير مورد نظر را به جا بگذارد.
برنامه‌هاي ترويجي بر اساس نيازهاي فراگير طراحي مي‌شود و در نتيجه با محيط زندگي فرد فراگير ارتباط مستقيم دارد.
برنامه‌هاي ترويجي در محيط زندگي و كار فراگيران و در اماكن غير رسمي مانند خانه ، مزرعه ، محل كار و سالن اجتماعات اجرا مي‌شود تا از امكانات به نحو مطلوب بهره گرفته شود.
منابع و امكانات فراواني در برنامه‌هاي ترويج مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تأكيد زيادي بر آموزش و يادگيري شده است و داوطلبان و متخصصان هر دو به عنوان آموزشگر و ترغيب كننده عمل مي‌كنند.
مخاطبان در فعاليتهاي ترويجي به طور داوطلبانه شركت مي‌كنند و در هر زمان مي‌توانند در برنامه حضور داشته باشند و يا از آن خارج شوند ( بلکبرن ، 1380 ، صص 2-1).
2-1-5- مفهوم نياز آموزشي - ترويجي
با توجه به اين نكته كه آموزش همچنان به عنوان مهمترين تعريف از ترويج در بين محققان و صاحبنظران مورد استفاده قرار مي‌گيرد بهتر است كه با اضافه كردن صفت آموزش به ترويج آن را آموزش ترويجي مطرح كرد (بلکبرن ، 1380 ، ص 94). و اين برنامه‌هاي آموزشي- ترويجي زماني مي‌توانند موفقيت آميز باشند كه بر اساس نياز و علائق مخاطبان پي ريزي شده باشند، در غير اين صورت علاوه بر هدر رفتن سرمايه، وقت و انرژي كاركنان ترويج ،رغبت، تمايل و انگيزه بهره برداران جهت شركت در فعاليتهاي آموزشي – ترويجي كاهش خواهد يافت (State, 2002,P.2) .
در واقع مي‌توان گفت كه مشاركت همه جانبه مردم در برنامه‌ها رمز موفقيت ترويج و آموزش در دستيابي به اهداف خواهد بود و لازمه اين مشاركت نيز رضايتمندي افراد از برنامه‌هاي ترويجي است و رضايتمندي نيز زماني حاصل مي‌شود كه برنامه‌هاي آموزشي - ترويجي بر اساس خواست و نياز مخاطبان پايه‌ريزي گردد و افراد از نتايج حاصل از برنامه‌ها راضي باشند (Fellenz, 1998).
حال با توجه به اهميت آگاهي از نياز مخاطبان و نقشي كه آموزش در برنامه‌هاي ترويجي ايفا مي‌نمايد، تعاريف مختلفي از واژه نياز آموزشي به عمل آمده كه در ذيل به آنها اشاره مي‌شود:
نياز آموزشي عبارت از مجموعه يادگيري‌هاي لازم (در سه حيطه دانش ، توانايي و نگرش) براي انجام صحيح و مؤثر وظايف شغلي است. اين نياز زماني پديد مي‌آيد كه فاصله و شكافي ميان وضعيت موجود و وضعيت مطلوب وجود داشته باشد (ابطحي ، 1368 ، ص 22) .
00(وضعيت مطلوب) نياز آموزشي (وضعيت موجود)00(وضعيت مطلوب) نياز آموزشي (وضعيت موجود)
نمودار (2-1) : مفهوم نياز آموزشي
منبع : (ابطحي ، 1368)
در واقع نياز آموزشي چيزي است كه فرد يا افراد به سود خود و سازمان وجامعه لازم است بياموزند تا عملكرد، مهارت ، دانش محدود و يا نگرشهاي نامطلوب آنان اصلاح گردد (خيري ، 1383 ، ص 17) .
همچنين نيازهاي آموزشي به نيازهايي اطلاق مي‌گردد كه در حوزه‌هاي معرفتي ، مهارتي و نگرشي مطرح ميشوند و از طريق آموزش قابل رفع است . از اينرو ترويج با تهيه برنامه‌هاي آموزشي، توانمندي بالايي در حل اين گونه نيازها دارا است (Chizari et al, 1998) .
2-1-5-1- انواع نياز آموزشي
نيازهاي آموزشي بر اساس ماهيت عمدتاً به چهار گروه تقسيم ميشوند:
1- نياز هنجاري : اين نياز زماني مطرح است كه دانش و آگاهي فرد متصدي شغل، پايين تر از استاندارد يا فرمهاي تعيين شده براي آن شغل باشد .
2-نياز احساس شده : اين نوع نياز معمولاً از طريق پرسش ساده از فرد مسئول يا متصدي يك مؤسسه، در مورد اينكه چه چيزي آنها نياز دارند تا آموزش ببينند، مشخص مي‌شود. كه اين نياز مترادف خواستن است.
3- نياز ارائه شده يا مورد تقاضا : در شرايطي كه فرد يا مؤسسه، خود جهت برطرف كردن نياز حس شده اقدام كند، به آن نياز مورد تقاضا گويند.
4-نياز مقايسه‌اي : اين نياز زماني ايجاد مي‌شود كه فرد خصوصيت ، تواناييها ،مهارتهاي علمي و تخصصي خود را با افراد هم سطح و هم شغل خود مقايسه كند و تفاوتهايي را مشاهده كند كه به آن تفاوتها، نياز آموزشي مقايسه‌اي مي‌گويند (چرمچيان لنگرودي ، 1382 ، ص 24). همچنين فيليپ كمبز، نيازهاي آموزشي فراگيران در سطح روستا را به شرح ذيل مطرح مي‌سازد :
1- آموزش عمومي : شامل مهارتهاي سواد مانند خواندن ،نوشتن و حساب كردن.
2- آموزشهاي مربوط به بهبود موقعيت خانوار روستايي براي منتقل نمودن دانش ، بينش و مهارتهاي مفيد و لازم جهت بالا بردن كيفيت زندگي .
3- آموزشهاي حرفه‌اي كه براي انتقال دانش و مهارتهاي خاص جهت بكارگيري فعاليتهاي اقتصادي و توليدي به افراد مطرح گرديده و به مرحله اجرا در مي‌آيند كه آموزشهاي غير رسمي (ترويج)، در اين راه نقش اساسي را به عهده خواهد داشت (چرمچيان لنگرودي ، 1382 ، صص 26-25) .
بنابراين برنامه‌هاي آموزشي - ترويجي زماني مي‌تواند موفقيت آميز باشد كه بر اساس نياز و علايق مخاطبان پي‌ريزي شده باشد.
2-1-5-2- اولويت بندي نيازهاي آموزشي
محدوديتهاي زمان، بودجه و الزامات اثر بخشي اقتضا مي‌كند كه نيازهاي آموزش پس ازشناسايي، اولويت بندي شوند . اهميت اولويت بندي از آن جهت است كه نيازهايي را كه براي شغل ارزشمند است مشخص مي‌كند و داده‌هايي را كه برنامه آموزشي بر آن بنا خواهد شد تعيين مي‌كند و از اين رو در خدمت اثر بخشي و كارآيي آموزش قرار مي‌گيرد.
ترك زاده (1378) معتقد است كه اولويتهاي آموزشي را مي‌توان به طرق گوناگون و با توجه به معيارهاي مختلفي تعيين كرد. از جمله اينها مي‌توان به مواردي مانند : اهداف ، استراتژيها و خط‌مشي‌هاي سازمان ، هزينه اثر بخش رفع نيازها (نسبت ستانده به داده محاسبه و نيازهاي آموزشي بر حسب نسبت‌هاي به دست آمده به ترتيب نزولي اوليت بندي ميشوند.)، هزينه فرصت از دست رفته در صورت عدم رفع نيازها، طول مدت و زمان منابع لازم و موجود براي رفع نيازها، مقايسه هزينه‌هاي رفع و عدم رفع نيازهاي آموزشي و تعداد افرادي كه درگير يك نياز هستند اشاره كرد .
همچنين نيازهاي آموزشي مختلف كشاورزان را مي‌توان به جويهاي كوچكي تشبيه كرد كه از به هم پيوستن آنها، رود بزرگي تشكيل مي‌شود به نام نيازهاي آموزشي، با بزرگ شدن حجم نيازها، ممكن است كه مسئولان و برنامه‌ريزان ترويج از اتخاذ تصميمات صحيح باز بمانند و آنها نتوانند كه رشته فعاليتها را مي‌بايد از كجا شروع كنند و به كجا خاتمه دهند.
از اين رو جهت رفع مشكل فوق ضرورت دارد كه نيازهاي آموزشي مطابق نمودار (2-2)، از ميان صافيهايي عبور داده شوند تا ضمن تقليل نيازها، امكان تعيين اولويت آنها هم ميسر شود. اولين فيلتري كه نيازها بايد از آن عبور داده شوند، «اهداف سازمان ترويج» است. هماهنگ نمودن نيازهاي آموزشي با اهداف سازمان باعث خواهد شد كه بسياري از نيازهاي آموزشي كه در اولويت نيستند، شناخته شوند و به آينده موكول گردند. دومين فيلتر «امكانات سازمان» است و شامل بودجه آموزشي ، پرسنل آموزش ، امكانات و مواد كمك آموزشي و ... مي‌شود كه در مقابل نيازهاي آموزشي، محدوديتهايي را به وجود خواهند آورد .
سومين فيلتر «شرايط فراگيران» است. اين محدوديتها باعث ايجاد فيلتر اولويتها شده و اولويتها معمولاً به برطرف كردن آن دسته از نيازهاي آموزشي داده مي‌شود كه اساسي‌ترين مشكلات را برطرف نمايند . سپس آموزشهاي ضروري به دو دسته آموزشهاي كوتاه مدت و آموزشهاي بلند مدت تقسيم شده و اقدامات لازم جهت رفع نيازها به عمل مي آيد (ابطحي ، 1368 ) .
02857500نيازهاي آموزش ضروري مشخص مي‌گردد00نيازهاي آموزش ضروري مشخص مي‌گردد16859253667125بلند مدت 1- برنامه آموزشي 2- برنامه آموزشي3- برنامه آموزشي 00بلند مدت 1- برنامه آموزشي 2- برنامه آموزشي3- برنامه آموزشي -55149750اهداف سازمان امكانات سازمان شرايط سازمان اولويتها 1234نيازهاي جامعهنيازهاي كشاورزينيازهاي آموزشي كوتاه مدت 1- برنامه آموزشي 2- برنامه آموزشي3- برنامه آموزشي نيازهاي آموزشي كشاورزاناز ميان فيلترها مي‌گذردنيازهاي سازماني00اهداف سازمان امكانات سازمان شرايط سازمان اولويتها 1234نيازهاي جامعهنيازهاي كشاورزينيازهاي آموزشي كوتاه مدت 1- برنامه آموزشي 2- برنامه آموزشي3- برنامه آموزشي نيازهاي آموزشي كشاورزاناز ميان فيلترها مي‌گذردنيازهاي سازماني
نمودار (2-2) : فرآيند تعيين اولويت نيازهاي آموزشي فراگيران و تبديل آنها به برنامه‌هاي آموزشي
منبع : ( ابطحي ،1368)
2-1-6- نياز سنجي
نيازسنجي به عنوان يكي از مؤلفه‌هاي مهم در بسياري از حوزه‌ها كه با برنامه‌ريزي و تدارك پيشاپيش براي دستيابي به اهداف و مقاصد معيني سر و كار دارند، از ديرباز مورد توجه بوده است (فتحي واجارگاه، 1377، ص 16). پس از جنگ جهاني دوم پژوهشگران در آمريكا از نتايج حاصل از نياز سنجي به عنوان يك اهرم كنترل اجتماعي به سمت مورد نظر، بهره‌برداري نمودند، و از دهه 1970 محافل علمي با انگيزه‌هاي بشر دوستانه ، سياسي و اقتصادي توجه بيشتري به نيازسنجي نشان داده‌اند (بابايي ، 1378،ص 12).
تعاريف مختلفي در زمينه نياز سنجي وجود دارد و گاه مفهوم آن با كلماتي نظير ارزيابي يا ارزشيابي تداخل پيدا مي‌كند، ولي به طور كامل مي‌توان نيازسنجي را فرآيند جمع آوري اطلاعات درباره افراد يا گروههاي خاص و تعيين اولويت نيازهاي آنها و يا فرآيند شناسايي نيازهاي مهم و فراهم كردن زمينه تحقق آن از طريق اقدامات تربيتي و پيش بينيهاي آموزشي بيان نمود (فهيمي ، 1383 ، ص 14) . در راهبرد نيازسنجي مي بايد ملاحظاتي نيز مورد توجه قرار گيرد، از جمله :
الف – مجري يا مجريان مطالعه نيازسنجي اعم از افراد و سازمانها چه كساني هستند؟ آيا صلاحيت آنها اثبات شده است؟ اعتبار اطلاعات حاصل از نيازسنجي بر اساس صلاحيت علمي و اخلاقي مجريان و با توجه به جهان بيني ، آگاهي ، فرهنگ و بينش علمي آنان مي‌گردد.
ب – هدفهاي نيازسنجي چيست ؟ تعيين هدف اساسي‌ترين مسأله است و هيچ چيز به اندازه تعيين هدف در نيازسنجي مهم نيست . اگر چه هر نيازسنجي ممكن است مسايل و مقاصد جنبي داشته باشد، اما هدفهاي اصلي آن بايد كاملا شفاف و به دور از آميختگي با مسايل جنبي باشد .
ج – در مطالعه نيازسنجي، نياز چه كساني سنجيده مي‌شود؟ جامعه آماري مورد نظر، با توجه به هدفهاي نيازسنجي ، بايد كاملاً تعريف شده باشد تا فرآيند نيازسنجي، خواسته يا ناخواسته، به سمت و سويي ديگر گرايش پيدا نكند. چون نياز سنجي يك مكانيسم مشاركتي است، مستلزم همكاري جدي بين مخاطبين (بهره‌برداران)، سياست گذاران، برنامه ريزان و مجريان، و مشاركت مسؤولانه آنها در كليه مراحل است (محمدي ، 1383 ، ص 2) .
2-1-6-1- تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي
تعيين نيازهاي آموزشي، فرآيند تعيين بايد‌ها ، اهداف، روشها و تشخيص تفاوت بين دو وضعيت حال و مطلوب و تعيين اولويت بندي براي تعيين محتواي برنامة آموزشي است (Bourton ,1985)، از اينرو يكي از اهداف اوليه در نيازسنجي آموزشي اطمينان از وجود نياز براي آموزش و تعيين نوع محتوا براي آموزش مي‌باشد (Swist, 2000,P.8)، همچنين نيازسنجي آموزشي را مي‌توان فرآيند جمع آوري اطلاعات مورد نياز جهت برآورد نيازهاي آموزشي افراد به حساب آورد (ابراهيمي ، 1376 ، ص 44).
بنابراين نيازسنجي به عنوان سنگ زيرين ساختمان آموزش به شمار مي‌آيد كه هر قدر اين سنگ زيرين بنياني‌تر و مستحكم تر باشد، بناي روي آن محكم‌تر و آسيب ناپذيرتر مي‌گردد (اسماعيلي ، 1380).
در ترويج نيز با استفاده از ارزيابي نيازها مي‌توان فاصله بين آنچه كه هست و آنچه كه بايد باشد را بر حسب نتايج حاصل از برنامه‌هاي ترويجي و اولويت بندي اين نيازها تعيين نمود (Kaufman , 1982, P.122). لذا تعيين نيازهاي آموزشي در برنامه‌هاي ترويجي سبب :
برنامه‌ريزي فعاليتهاي ترويجي
تعيين بهترين روش ترويجي
تعيين فن آوريهاي مناسب براي انتقال و ... مي‌گردد (خيري ، 1383 ، ص 18) .
2-1-6-2 - ضرورت و مزاياي تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي
فعاليتهاي آموزشي- ترويجي هنگامي موفقيت آميز تلقي ميشوند كه نيازهاي مخاطبان و شركت كنندگان خود را برآورده سازند، از اين رو سويست (Swist,2000) به دلايل زير تعيين نيازهاي آموزشي را ضروري مي‌داند:
براي تعيين اين كه چه آموزشي براي مخاطبان مناسب مي‌باشد ؟
براي تعيين اين كه چه آموزشي عملكرد افراد را بهبود خواهد بخشيد؟
براي تعيين اين كه آيا آموزش مخاطبان مؤثر خواهد بود؟
همچنين از ديدگاه ريچارد جانسون (Richard Johnson)، يكي از دلايل بسيار مهم نياز سنجي آموزشي آن است كه اگر آموزشي مبتني بر نيازهاي امروز و آينده نباشد، وقت و پول به هدر خواهد رفت (فاني، 1375 ، ص 59).
در خصوص مزاياي نياز سنجي نيز مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد از جمله :
نياز سنجي شناخت درستي از مناطقي كه نيازها بايد رسيدگي شوند ، مي‌دهد .
برنامه‌ريزي برنامه اثر بخش تر مي‌شود.
براي كساني كه مي‌خواهند در برنامه‌هاي جديد سرمايه‌گذاري كنند، سودمندتر مي‌باشد.
در ارزشيابي نيازها مؤثر مي‌باشد.
درنهايت براي دفاع از برنامه شواهدي را ارائه مي‌دهد (Mowbray & Szilvagyi,2002).
2-1-6-3 - قلمرو نياز سنجي در برنامه هاي آموزشي - ترويجي
نيازسنجي مي‌تواند در قلمروهاي مختلفي انجام پذيرد كه شامل:
نيازسنجي در سطح جهاني ، ملي ، استاني ، منطقه‌اي و مؤسسه‌اي مي‌باشد .
اين سطوح مورد استفاده براي نيازسنجي مي‌تواند به موارد ذيل بستگي داشته باشد :
ساختار و نظام برنامه‌ريزي ، درجه كليت يا ويژه بودن نيازها و اهداف، ميزان وقت و منابع انساني ، مالي و مادي در دسترس (فتحي واجارگاه ، 1381 ، صص41-40) .
حال با توجه به مطالب گفته شده، مي‌توان قلمرو نيازسنجي در برنامه‌هاي آموزشي - ترويجي براي كشاورزان را به شرح ذيل مشخص نمود:
نيازسنجي در سطح جهاني : مانند بررسيهايي كه توسط برخي از سازمانهاي بين المللي در اين خصوص انجام مي‌شود.
نياز سنجي در سطح ملي : در چنين وضعيتي سازمان يا بخش خاصي عهده دار گردآوري و تحليل اطلاعات مربوط به نيازهاي آموزشي فراگيران از جمله كشاورزان مي‌باشد.
نيازسنجي در سطح استاني : در اين سطح، هر استان يا ايالت خاص ، نياز آموزشي كشاورزان تحت پوشش خود را مورد بررسي و تحليل قرار مي‌دهد.
نيازسنجي در سطح منطقه‌اي : هنگامي كه نيازسنجي در نظام غير متمركز صورت مي‌پذيرد، مناطق هر استان مي‌توانند نيازهاي آموزشي زارعين خود را مورد سنجش و تحليل قرار دهند.
نياز سنجي در سطح روستا: در اين حالت در هر روستا، مروجان نيازهاي آموزشي زارعين را بررسي نموده و برنامه ويژه‌اي، براي رفع آنها طراحي مي‌نمايند، البته اين مسئله در نظام‌هايي كه غير متمركز هستند، انجام مي‌گيرد.
2-1-6-4- اصول و نكات مهم در تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي
در تعيين نيازهاي آموزشي ابتدا بايد نكات و اصولي مد نظر قرار گيرد و به آنها توجه و دقت كافي مبذول شود. اصولي كه مروجان مي‌بايد عميقاً به آنها معتقد باشند عبارتند از :
اصل تداوم : به دليل تغييرات دائم محيطي و دروني و ضرورت اثر بخشي برنامه‌هاي آموزشي، نيازسنجي مداوم امري ضروري مي‌باشد.
اصل جامعيت : به دليل اهميت و جايگاه اطلاعات حاصل از نيازسنجي در برنامه‌ريزي، لازم است اطلاعات جامعي شامل همه ابعاد و اركان و از جهات گوناگون و با استفاده از روشهاي مختلف گردآوري و تجزيه و تحليل شود.
اصل مشاركت : پيچيدگي موقعيت و جامعيت نيازسنجي، برخورداري از همكاري يك تيم نيازسنجي را ايجاب مي‌كند.
اصل عينيت و اعتبار: اين اصل ايجاب مي‌كند كه حتي الامكان از روشهاي عيني تر استفاده شود و داده‌ها از عينيت و اعتبار لازم برخوردار گردند (فتحي واجارگاه ، 1377 ، ص 41).
اصل واقع بيني : عاملين نيازسنجي، بايد پيش از تهيه و اجراي نيازسنجي، نسبت به مطالعه و شناخت هدف،حوزه ، سطح و محيط نيازسنجي و واقعيات مربوطه اقدام كنند تا زمينه و بستر كار خود را به خوبي بشناسند و متناسب با واقعيات عمل نمايند . رعايت اصل واقع بيني در تعيين نيازهاي آ موزشي ، عامل مهمي در اثر بخشي طرح نيازسنجي و بالطبع آموزش و بهسازي خواهد بود.
اصل رعايت ملاحظات فرهنگي : توجه به جو و خصوصيات حاكم بر جامعه نياز سنجي از هر سو لازم است : اول از آن جهت كه اين ويژگيها عملاً در كار‌ها نمو پيدا مي‌كنند و حتي آن را جهت مي‌دهند و دوم آنكه، لازم است طرح ريزي نيازسنجي و انتخاب روشها و ابزارها و حتي تعبير و تفسير اطلاعات ، متناسب با موقعيت فرهنگي انجام شود. ملاحظات فرهنگي را مي‌توان در سه سطح در نظر گرفت : فرهنگ اجتماعي،فرهنگ سازماني و فرهنگ آموزشي (ترك زاده و عباس زادگان ،1378 ،ص 66).
همچنين برخي از نكات و دستورالعملهايي كه مي‌بايد توسط مروجان در كار نيازسنجي مورد توجه قرار گيرند عبارتند از :
اطلاعات بايد در زمان مشخص به دقت گردآوري شوند؛
بعد از تجزيه و تحليل اطلاعات، نتايج در قالب گزارش ارائه گردد؛
كل عمليات انجام شده مورد ارزشيابي قرار گيرد ؛
در نهايت اطلاعات حاصل بايد در كار برنامه‌ريزي آموزشي مورد استفاده قرار گيرد(خيري،1383،ص21).
2-1-6-5 – اهداف تعيين نيازهاي آموزشي
هدف از تعيين نيازها ، ساختن شالوده‌اي براي فراهم ساختن آموزش است و تعيين نيازها در مشخص ساختن طرح فعاليتها و تعيين اولويتها مساعدت و همكاري دارند و پيشنهاد شده كه تقويت آموزش وابسته به برنامه‌ريزي و برنامه‌ريزي وابسته به ارزيابي نيازها است (Weddel, 1997) .
از ديدگاه فتحي واجارگاه (1375 )، مهمترين مقاصد نيازسنجي آموزشي عبارتند از :
فراهم سازي اطلاعات براي برنامه‌ريزي ؛
ارزيابي و سنجش براي اجراي برنامه‌ها ؛
مسئول نمودن مؤسسات و نظام آموزشي به پاسخگويي ؛
تشخيص يا شناسايي ضعف‌ها و مسائل و مشكلات اساسي نظام ؛
رشد و توسعه سازمان و كاركنان؛
استفاده بهينه از منابع و امكانات.
2-1-6- 6- ويژگيهاي تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي
به اعتقاد حجازي (1373)، برآورد نياز همواره مي‌بايست سه خصلت زير را دارا باشد:
الف) داده‌ها بايد دنياي واقعي فراگيران و افراد ذيربط را بازگو كنند و نيز وضعيت فعلي و وضعيتي كه بايد و لازم است در آينده داشته باشد را نشان دهد.
ب ) فراگرد تعيين نيازها هيچگاه نمي‌تواند كامل و جامع بوده و برآوردي نهايي باشد، بايد دانست كه هر توصيفي از نيازها در واقع جنبة تجربي داشته، از اين رو پيوسته اعتبار اين نوع توصيف‌ها و نيازها مورد ترديد و سؤال قرار خواهد گرفت .
ج ) اختلاف‌ها مي‌بايد بر حسب نتايج يا رفتارهاي واقعي (هدفها) تعيين شوند.
با توجه به توضيحات گفته شده ، در طراحي برنامه‌هاي آموزشي - ترويجي نيز ويژگيهاي زيادي براي يك نظام تعيين نياز آموزشي وجود دارد كه برخي از آنها عبارتند از :
در تعيين نياز آموزشي مي‌بايد نظرات ،نگرشها و دانش فراگيران ، كارشناسان ، مروجان و ساير افراد جامعه مدنظر قرار گيرد.
به اعتقاد كوفينگ و توماس هاچيسون ،سنجش نيازها بايد بر حسب اين باشد كه به تشخيص چه فردي ، چه كسي چه نيازي دارد . به عبارت ديگر ، ابتدا بايد توسط فرد تشخيص دهنده، نيازهاي مردم شناخته شود و پس از آن تعدادي از اين افراد ، مجموعه‌اي از نيازهاي مردم را مشخص و بيان كنند. براي مثال :
نيازهاي دهقانان كه به وسيله مروجين محلي بيان شده است .
نيازهاي دهقانان كه به وسيله مديران شركتهاي تعاوني بازاريابي كشاورزي بيان شده است .
نيازهاي دهقانان كه به وسيله خود مسئولان تصميم گيري طرحها بيان شده است .
نيازهاي دهقانان از نظر كميسيون ملي برنامه‌ريزي (بولا ، 1362).
در تعيين نياز آموزشي بايد بين اهداف فراگير ، اهداف مروجان با نظام ترويج و اهداف توسعه كشاورزي و ملي، هماهنگي و تطابق به عمل آيد.
با توجه به اين كه كار سنجش نيازها يك فعاليت مطالعاتي و تحقيقاتي است و براي هدف بهبود برنامه‌ريزي آموزشي است، مروج بايد با روش شناسيهاي مربوطه آشنا باشد .
اگر اين كار به عهده محقق گذاشته شود ، مي بايد با اموري چون جامعه شناسي روستايي و روشهاي مشاركتي جمع آوري داده‌ها آشنا باشد . همكاري محقق ، مروج و كشاورز در قالب يك رهيافت مشاركتي، بهترين روش تعيين نياز مي‌باشد.
در تعيين نياز آموزشي بايد به ارزشهاي گروههاي درگير توجه شود.
پيش فرض بنيادي طراحي نظام آموزشي اين است كه فرآيند آموزشي، يك فرآيند انساني و انعطاف پذير است و در زمينه‌هايي از ارزشها و حرمت افزايي‌ها حادث مي‌شود و موفقيت‌ها و شكستهاي خود را در گستره‌اي جستجو مي‌كند كه هر طراحي با الگوهاي ويژه ارزشي،پاسخگوي افراد مي‌باشد (شعبانعلي فمي ، 1380 ، صص 41-40).
2-1-6-7 - عوامل مؤثر در تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي
هدف از درج اين بخش آن است كه پيش‌بيني شود، چه متغيرها يا عواملي بر نيازهاي آموزشي - ترويجي مخاطبين كه در اين تحقيق، كيويكاران استان مازندران (شهرستانهاي تنكابن و چالوس) مي‌باشند، اثرگذار بوده و يا به نوعي مي‌توانند با آن در ارتباط باشند.
لذا، اين مقوله از چند جنبة نظري مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
شهبازي ( 1372) در بيان «ارباب رجوع ترويج روستايي» به ويژگيهاي گروههاي هدف در برنامه‌هاي آموزشي و ترويجي اشاره نموده است كه به گونه‌اي مي‌تواند در ارتباط با مقولة مورد بحث باشد.
ارباب رجوع مكتب آموزشي ترويج در بيشتر موارد بر حسب موضوعات مورد آموزش كه عملا «اشتغال اصلي»آنان را تشكيل مي‌دهد، گروه بندي ميشوند. مسئله مهم در مورد ارباب رجوع اين مكتب، تنوع و نابرابريهايي مربوط به سطوح معلوماتي آنان است، به گونه‌اي كه حتي در يك گروه هدف خاص، مثلاً گروه كشاورزان گندم كار، افرادي در «سنين مختلف» از «سطوح معلوماتي متفاوت» (با سواد، كم سواد، بي سواد) و «تجارب تخصصي متنوع» دور هم گرد مي‌آيند تا از هدايت‌هاي مروج بهره‌مند گردند.
در واقع روستائيان به طور اعم ارباب رجوع برنامه‌هاي آموزشي ترويج هستند، در حالي كه بر حسب موضوع «اشتغال» و «تخصص» داراي گروههاي هدف و نيز گروههاي خاصي مي‌باشند . وضعيت موجود با توجه به تنوع و زيادي وجوه افتراق در بين ارباب رجوع مكتب آموزشي ترويج به لحاظ «سن»، «معلومات»، «تجربيات»، «سوابق ذهني»، «اوضاع اقتصادي» و غيره مبين اين واقعيت است كه كار آموزش در اين مكتب بسيار مشكل و حساس مي‌باشد.
همانطور كه در بالا گفته شده است، اوضاع اقتصادي كه فرد يا گروه از آن برخوردار بوده و در آن به سر مي‌برند، تأثير بسزايي بر نيازهاي يك فرد يا گروه ، بالاخص نيازهاي آموزشي آنها دارد. زيرا صرفاً عوامل دروني افراد، تعيين كنندة نيازهاي آموزشي نيستند بلكه محيط زندگي و مجموعه عوامل و شرايطي كه انسان را احاطه نموده و امكانات اقتصادي و مادي كه از آن برخوردار مي‌باشند نيز، بر رفتار وي تأثير بسزايي داشته و نهايتاً در تعيين نيازهاي آموزشي او مؤثر خواهند بود. بنابراين برخورداري از مواهب زندگي ، تهسيلات و امكانات رفاهي و زيستي و ... از جمله مواردي هستند كه تأثير مستقيمي بر نيازهاي آموزشي افراد دارند (شهبازي ، 1372 ، صص 96-95) .
همچنين از ديگر فاكتورهاي مؤثر در ارزيابي نياز آموزشي مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد :
تصميم به طراحي ؛
شناسايي شكاف ؛
مشخص كردن محدوده طرح ؛
مشخص ساختن ابزارها و روشهاي ممكن در ارزيابي نيازها ؛
تعيين وضعيت موجود ؛
تعيين وضعيت مطلوب با تأكيد بر فراگير ؛
تعيين نياز با در نظر داشتن استمرار اين جريان و سازماندهي كار به صورتي كه همواره با زمان پيش رود؛
تعيين نيازها به صورتي كه مورد توافق افراد دخيل باشد (Boone, 2003).
2-1-6-8- مراحل تعيين نيازهاي آموزشي
از ديدگاه سبحاني نژاد (1379) ،مراحل اصلي و اساسي تعيين نيازسنجي عبارتند از :
الف ) شناخت نيازها و احتياجات روستائيان ؛
ب ) اولويت سنجي و اولويت بندي نيازمنديهاي آنان ؛
ج ) بيان دقيق نيازمنديهاي آنان ؛
همچنين در تقسيم بندي ديگري ،چهار مرحله براي نيازسنجي مشخص شده است كه عبارتند از :
مرحله اول : انجام يك تجزيه و تحليل از فاصله ميان وضعيت كنوني گروه هدف و موقعيتي را كه مي‌بايد به آن برسند؛
مرحله دوم : شناسايي نيازها بر حسب اولويت و اهميت آنها ؛
مرحله سوم : شناسايي دلايل مشكلات و فرصتهاي اجرا؛
مرحله چهارم : شناسايي راه‌حلهاي ممكن و فرصتهاي رشد (Rouda , 1996,PP.1-4).
2-1-6-9 - روشهاي تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي
براي تعيين نيازهاي آموزشي – ترويجي روشهاي مختلفي وجود دارد و هر كدام تحت شرايط خاصي بيشترين كارآيي را خواهند داشت . در واقع نياز سنجي بر حسب نوع كار ، كيفيت اقدام، همچنين بر حسب روشهاي مورد استفاده ممكن است به شيوه‌هاي مختلف انجام شود. ليكن نياز سنجي اساسي‌تر آن است كه مجموعه‌اي از روشهاي لازم را دربرگيرد (فهيمي ، 1383 ، ص 14) .
اين روشها در مجموع، به چهاردسته انفرادي ، گروهي ، منبع ثانويه و ارزيابي سريع روستايي تقسيم ميشوند .
روشهاي انفرادي : اين روشها مستلزم آن است كه در آن واحد فقط از يك نفر اطلاعات گردآوري شود مردمي كه براي سنجش نيازها از آنان اطلاعات گردآوري مي‌شود در جريان ارائه اطلاعات هيچ ارتباط و هم كنش يا تعاملي با هم ندارند. روشهاي انفرادي، شيوه‌هايي همچون مصاحبه رودررو ، مصاحبه با افراد مطلع (اطلاع رسانان كليدي)، پرسشنامه ، مشاهدات شخصي غيررسمي ، مشاهدات شخصي رسمي را شامل مي‌شود (مك كاسلين و تايبزيندا ، 1381 ، ص 123) .
مصاحبه رو در رو : اين شيوه بيشتر براي مواردي مناسب است كه مخاطبان، كم سواد يا بي سواد باشند يا موضوعات مورد نظر، پيچيده بوده و اطلاعات چنداني از آنها در دست نباشد . براي مصاحبه رو در رو، بسته به موضوع و مدت زمان موجود براي مصاحبه، مي‌توان از هر دو نوع مصاحبه ساخت دار (برنامه‌ريزي شده) يا فاقد ساخت (برنامه‌ريزي نشده) استفاده كرد (همان منبع). از جمله كساني كه از روش مصاحبه رو در رو استفاده نموده‌اند مي توان به كلسي و وال ( Kelsey & Wall , 2003 ) اشاره كرد.
پرسشنامه : اين شيوه گردآوري اطلاعات براي نيازسنجي، ساخت دارتر و سازمان يافته‌تر از شيوه‌هاي مصاحبه است و مي‌توان آن را از طريق تلفن ، نامه و يا حتي به صورت جمعي، انجام داد . شيوه پرسشنامه‌اي در كشورهاي پيشرفته و توسعه يافته، عموماً از طريق مصاحبه تلفني اجرا مي‌شود. اما در كشورهاي در حال توسعه، به دليل كمبود امكانات مخابراتي و عدم دسترسي كافي به تلفن ، به ندرت از اين شيوه استفاده مي‌شود.
وقتي با جامعه‌اي با سواد سر و كار داشته باشيم كه داراي تسهيلات و خدمات پستي مناسب (عمومي يا خصوصي) باشد، پيمايش نياز سنجي را مي‌توان از طريق پست يا نامه انجام داد. همچنين پرسشنامه‌ها را مي‌توان به جاي استفاده از خدمات متعارف پستي، به صورت دستي هم در اختيار پاسخگويان قرار داد و پس از تكميل و پرشدن ، آنها را به همان صورت تحويل گرفت (مك كاسلين و تايبزيندا، 1381، ص 124). به عنوان مثال كلسي و همكاران (Kelsey et al , 2002) از روش مصاحبه تلفني و ديلمن(Dillman, 1978) از روش خدمات پستي استفاده نموده‌اند .
همچنين در بسياري از مطالعات پژوهشي انجام گرفته در زمينه ترويج و تعيين نيازهاي آموزشي همانند مطالعات اسرايل و هاگو (Israel & Hague, 2002) ، چيذري و همكاران (Chizari et al , 1999) از پرسشنامه استفاده شده است .
مصاحبه با افراد مطلع : افراد خبره يا مطلع ( كه بعضاً از آنان به عنوان اطلاع رسانان كليدي ياد مي‌شود)، به دليل برخورداري از دانش حرفه‌اي يا قدرت نفوذ در تشكل و اجتماع محلي، در واقع كارشناسان يا خبرگان منطقه خود به شمارمي‌آيند . از جمله اين گونه افراد مي‌توان معلمان ،رهبران مذهبي ،مددكاران محلي و رهبران سنتي و سياسي را نام برد . مدارك و شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد مصاحبه با تني چند از اين گروه افراد مطلع، اطلاعات نسبتاً جامع و دقيقي درباره مشكلات و نيازهاي جامعه مورد نظر در اختيار قرار مي‌دهد .
مصاحبه با افراد مطلع به خصوص هنگامي مفيد است كه بنا به ضرورت، لازم باشد نيازسنجي در اسرع وقت انجام مي‌شود و بودجه‌اي هم كه براي اين منظور در نظر گرفته شده، ناچيز و محدود باشد ( همان منبع).
مشاهدات شخصي غير رسمي : معمولاً با مشاهده غير رسمي مي‌توان داده‌هاي با ارزشي براي نيازسنجي به دست آورد . مروجان ميداني در جريان مأموريتهاي سفري و كار با كشاورزان در مزرعه، چيزهاي بسيار زيادي را مشاهده و تجربه مي‌كنند كه اگر اطلاعات حاصل از اين موارد را حفظ يا يادداشت كنند، مي‌تواند براي آنان در نيازسنجي بسيار مؤثر ومفيد باشد . كساني كه به خاطره نويسي يا يادداشت برداري عادت دارند مي توانند از مشاهدات خود اطلاعات دقيق تري براي نيازسنجي به دست آورند (مك كاسلين و تايبزيندا ،1381 ، ص 127).
مشاهدات شخصي رسمي: در اين شيوه، نيازسنجي براي گردآوري اطلاعات از فرمهاي درجه بندي، فهرست وارسي (چك ليست) يا جدول فهرست مشاهدات استفاده مي‌شود. فرق مشاهدات رسمي با مشاهدات غير رسمي در اين است كه در مشاهدات رسمي، مواردي كه قرار است مورد مشاهده قرار گيرد، «از پيش تعيين شده» است . از اين شيوه مي‌توان براي گردآوري داده‌هاي كمي و كيفي نيز بهره گرفت (همان منبع) .
روشهاي گروهي : فنون گروهي به شركت كنندگان امكان مي‌دهد در خلال فعاليتهاي نياز سنجي، با هم تعامل داشته باشند.
موفقيت اين روشها به شايستگي رهبري گروه و علاقه و دانش مشاركت كنندگان بستگي دارد . برخي از روشهاي نياز سنجي گروهي عبارتند: از روش دلفي ، مصاحبه گروهي متمركز ، گروه اسمي (گروه كوچك) و گروه غير رسمي (همان منبع).
روش دلفي : در اين روش، افرادي كه داراي اطلاعات فوق العاده‌اي درباره موضوع مورد نظر هستند در يك فرآيند پرسش و باز خورد تكراري كه در آن از پرسشنامه‌هاي مكتوب استفاده مي‌شود، شركت مي‌كنند.
اين روند تا دستيابي شركت كنندگان به اتفاق نظر درباره موضوع، ادامه پيدا مي‌كند (مك كاسلين و تايبزيندا ، 1381 ، ص 128) . در واقع اين روش را شركت RAND در دهة 1960 براي استفاده در پيش‌بيني مشاغل معرفي كرد اين روش به تشكيل ميزگرد براي تشخيص و رسيدن به اتفاق نظر در نيازهاي آموزش متكي است و اطلاعات توسط پاسخهاي اعضاي ميز گرد به يكسري از پرسشنامه‌ها جمع آوري مي‌شود . هر يك از پرسشنامه‌ها از پاسخهاي پرسشنامه قبلي به دست مي‌آيد اولين پرسشنامه نسبتاً كلي است و پرسشنامه‌هاي بعدي موردي تر هستند و هيئت منصفه توسط متخصصين از ميان گروه هدف انتخاب ميشوند (Community programs in family life, 2000).
روش مصاحبه گروهي متمركز : گروهي از افراد كه داراي ويژگيهاي معيني هستند، طي بحثي متمركز و جمعي، داده‌هاي كيفي توليد مي‌كنند. هر مصاحبه مستلزم وجود يك گروه 6 تا 8 نفره است . اعضاي گروه به مدت يك الي دو ساعت، تحت هدايت رئيس و نايب رئيس جلسه كه حكم اداره كننده يا ناظر جلسه بحث را دارند، حول محور موضوعي مشترك به بحث و تبادل نظر مي‌پردازند . صحبتها و گفت و شنودها روي نوار ضبط و پس از تعبير و تفسير ،به داده‌هاي كيفي تبديل مي‌شود. مصاحبه‌هاي گروهي متمركز از توان كاربرد بالايي در كشورهاي در حال توسعه برخوردارند (Kruger, 1994) .
روش گروه اسمي : اين روش را مي‌توان براي تعيين موارد احتمالي و نيز اولويت گذاري نيازها در يك نيازسنجي به كار گرفت .در اين روش اگرچه داده‌ها در شرايط گروهي توليد مي شود ، ولي ارتباط كلامي در حداقل ممكن است . از جمله مبتكران اين روش مي‌توان به دلبك (Delbeque,1975) اشاره كرد. از اين روش در كشورهاي در حال توسعه چندان استفاده نمي‌شود؛ زيرا در اين روش، همانند روش دلفي، شركت كنندگان بايد از توان و مهارتهاي نوشتاري بالايي برخوردار باشند (مك كاسلين و تايبزيندا ، 1381 ، ص 136).
روشهاي گروهي غير رسمي : مواردي چون گردآوري اطلاعات در جلسات گروهي و گردهمايي‌هاي محلي را شامل مي‌شود. شركت كنندگان در جلسات و نشستهاي گروهي عادت دارند درباره مسائل و موضوعات خانوادگي، اجتماعي و حتي سازماني و تشكيلاتي بحث كنند؛ حتي اگر اين موارد خارج از دستور كار جلسه باشند، اين مباحث جانبي مي‌تواند باعث شناخت و درك مسائل و معضلات مبتلا به سازمان يا افراد درگير در قضيه و همچنين، چاره انديشي براي حل و فصل آنها شود (مك كاسلين و تايبزيندا ، 1381 ، صص 137-136).
3- منابع ثانويه :«ووس» ، «توردلا» و براون (Voss,Trodella and Brown,1987,P.156)، اطلاعات يا داده‌هاي ثانويه را چنين تعريف مي‌كنند: «اطلاعات گردآوري شده براي يك منظور را كه بلاواسطه يا دست اول نباشد» منابع اطلاعاتي ثانويه، مواردي همچون گزارشهاي سرشماري (آماري)، مطالعات پيشين و سوابق و گزارشهاي اداري را شامل مي‌شود.
كاركنان ترويج به ندرت از اين گونه منابع اطلاعاتي براي نيازسنجي استفاده مي كنند؛ شايد به اين دليل كه چنين اطلاعاتي يا قابليت كاربرد مستقيم و بلاواسطه ندارد يا قبلاً مورد استفاده قرار گرفته است (مك كاسلين و تايبزيندا ، 1381 ، ص 137).
4- ارزيابي سريع روستايي : راهبردي انعطاف پذير و قابل تغيير است كه در آن براي جمع آوري اطلاعات از روش تيمي استفاده مي‌شود. در اين روش، كار تهيه و جمع آوري اطلاعات به طرق مختلفي انجام مي‌شود كه از آن جمله مي‌توان گزارشهاي مختلف، مطالعات ميداني ، آمار و ارقام دولتي و مواردي از اين قبيل را نام برد . معمولاً تيم يا گروه ارزيابي سريع از روشهاي مشاهده ميداني و مصاحبه با افراد يا گروههايي شامل كشاورزان يا خانوارهاي آنها، رهبران محلي يا ملي ، مروجان ميداني تأمين كنندگان اعتبار نهاده ها ، تجار و واسطه هاي كشاورزي و ساير دست اندركاران امور كشاورزي استفاده مي‌كند. اعضاي تيم ارزيابي سريع هر كدام مسئوول تهيه بخشي از گزارش هستند و روش كار بازنگري، اصلاح و تكميل مي‌گردد و شناسايي مسائل ، مشكلات و فرصتهاي لازم بر اساس نتايج و پيشنهادهاي به دست آمده در اين جلسات انجام مي‌گيرد ( کاری ، 1381 ، ص 141) .
همچنين يكي ديگر از روشهاي تعيين نيازهاي آموزشي- ترويجي، روش ارزيابي مشاركتي روستايي است كه به طور مختصر در ذيل به آن اشاره مي شود:
ارزيابي مشاركتي روستايي : اين روش شامل هشت مرحله مي‌باشد كه شباهتهاي زيادي با فن ارزيابي سريع روستايي دارد؛ تنها تفاوت اين روش در ميزان مشاركت مردم محلي يا همان بهره‌برداران است . بدين طريق كه مشاركت افراد محلي در اين روش در كليه مراحل نتيجه‌گيري ،ارائه پيشنهادها ، همچنين تعيين مسائل، مشكلات و اولويت‌بندي آنها به طور كامل صورت مي‌گيرد . در اين روش بر توسعه و اجراي طرح‌هاي توسعه اجتماعي توسط خود مردم و افراد جامعه تأكيد شده است . هشت مرحله روش ارزيابي مشاركتي روستايي عبارتند از :
انتخاب محل و اخذ مجوز از مقامات محلي ؛
بازديد اوليه از محل ؛
جمع آوري داده‌ها ؛
تركيب و تجزيه و تحليل داده‌ها ؛
شناسايي مسائل و راه حل‌ها يا فرصتهاي احتمالي؛
اولويت بندي فرصت‌ها يا راه‌حل ها و تدوين يك طرح براي مديريت منابع روستايي ؛
پذيرش و اجراي طرح ؛
و پيگيري ، ارزشيابي و انتشار يافته‌ها ( کاری ، 1381 ، صص 142-141) .
لذا، به طور كلي استفاده از روش ارزيابي سريع روستايي و ديگر رهيافتهاي مشاركتي از جمله روش ارزيابي مشاركتي روستايي، به مروجان و محققان فرصت مي‌دهد تا دست در دست هم در قالب يك گروه واحد، كار و فعاليت كنند. آنان در خلال اين همكاري به تبادل دانش و تجربيات مي‌پردازند و با كشاورزان بر سر اصولي‌ترين نيازها، به توافق مي رسند و بدين ترتيب، تمام طرفين قضيه به هم نزديكتر ميشوند و كشاورزان بدون اين كه نظر خود را در مورد راه‌حلها به متخصصان تحميل كنند، اعتمادشان نسبت به اين امر كه متخصصان قصد دارند و مي‌توانند به آنان كمك كنند، بيشتر مي‌شود (Pretty, 1995) .
2-2- بخش دوم : كيوي فروت
شکل (2-1): نمايی از باغ کيوی.
2-2-1- مقدمه
كيوي از جمله گياهاني است كه در قرن حاضر توسط گياه شناسان كشف و معرفي شده است . در اصل، كيوي نام مرغي در زلاند نو مي‌باشد كه نوك بلند و تيز و پرهاي قهوه‌اي رنگ دارد ولي قادر به پرواز نيست ( شکل2-2). از آنجايي كه ميوه كيوي تا حدي شبيه جثه اين مرغ مي‌باشد، مائوري‌ها (بوميان زلاند نو) اين ميوه را كيوي ناميدند و امروزه در تمام دنيا به همين نام خوانده مي‌شود.
شکل ( 2-2): پرنده كيوي.
منبع: (خزائي پول، 1382، ص 139)
اخيراً در كشور ما نيز همپاي كشورهاي ديگر سعي و تلاش زيادي جهت شناسايي بيشتر اين ميوه آغاز شده تا آن را به عنوان ميوه‌اي ارزنده در كنار ساير ميوه‌هاي موجود در ايران به جامعه معرفي نمايند، زيرا آنچه در رأس تمامي برنامه‌ها و مسائل كشورمان قرار دارد، رسيدن به خودكفايي اقتصادي است لذا افزايش روند توليد ، اعم از توليدات صنعتي و كشاورزي مي‌تواند موجب افزايش درآمد ملي شده و مانع خروج ارز از كشور گردد.
لذا در اين بخش سعي شده كه ضمن پرداختن به جنبه‌هاي گياه شناسي كيوي، به نكات لازم در پرورش آن نيز اشاره شود تا بدين ترتيب مطالب ارائه شده، در برگيرنده بخش عمده‌اي از اطلاعات موجود در مورد اين ميوه ارزنده باشد . در اين راستا از نظرات كارشناسان شمال ايران نيز بهره جسته‌ايم تا شرايط كاشت و داشت و برداشت كيوي را مطابق با شرايط آب و هوايي ايران معرفي نمائيم .
2-2-2 - مبدأ و تاريخچه كيوي در جهان
كيوي از ميوه‌هاي بومي جنوب چين و به طور كلي آسياي شرقي از جاوه تا هيماليا است كه به طور طبيعي در جنگلهاي آن منطقه رشد مي‌كند (عبدي سنه كوهي و محمدي ، 1372 ، ص 10( .
موطن اصلي كيوي فروت يا انگور فرنگي چيني، درة رودخانه يانگ تسه در جنوب چين مي‌باشد (Mainland , 1998,P.1) و در آنجا به نام يانگ تائو معروف است (Beutel, 1990,P.309 ن آنجا به
( .
اين گياه ابتدا به صورت وحشي مي‌روئيده و در سال 1847 ميلادي يك چيني به نام Plan chon آن را Actindidia – chinesis نام گذاري كرد، و بعدها نام آن به كيوي فروت (Kiwifruit)تغيير يافت (عابديني ، 1382 ، ص 13( .
سنگواره‌هاي پيدا شده از برگ كيوي در كشور چين نشان مي‌دهد كه تاريخ رويش اين گياه به بيش از 26-20 ميليون سال قبل و به دوره ميوسن مي‌رسد. ميوه‌هاي وحشي اين گياه از قرنها قبل توسط باغبانان چيني به ميزان زيادي (بيش از 200000 تن در سال) جمع آوري و در مصارف مختلف مورد بهره‌برداري قرارمي‌گرفت همچنين در كشور چين اين ميوه با نام سلطان ميوه ها معروف است(خزائي پول،1382،ص3).
از چگونگي و تاريخ پراكندگي آن از چين به ساير نقاط جهان مدارك دقيقي در دست نيست (عبدي سنه كوهي و محمدي ، 1372 ، ص 10). اما مي‌توان گفت كه معرفي كيوي براي اولين بار به جهانيان به سال 1903 مي‌رسد، هنگامي كه خانم ايزابل فراسر (M.Isabel Fraser) در بازگشت از كشور چين مقدار كمي بذر كيوي را از يك راهبه خريداري نمود، شروع شد . او اين بذرها را به علاقه‌مندان و باغداران توليد كننده ميوه در منطقه وانگانويي نيوزیلند اهدا نمود (خزائي پول ، 1382 ،ص 3).
توماس آليسون (Tomas Alison) كه يكي از باغداران بود مقداري از بذرها را براي برادرش الكساندر آليسون (Alexander Alison , 1906) فرستاد. الكساندار آليسون نيز پس از كشت و توليد نهالهاي بذري و حفظ و حراست آن در سال 1910 موفق شد اولين نمونه‌هاي ميوه را كه از «تفرق صفات» فراواني برخوردار بودند به دست آورد و با انتخاب ارقام بهتر و كشت مجدد بذر آنها اولين نمونه‌هاي كيوي مرغوب را در دنيا عرضه نمايد . به طوري كه بعد از آن بخش عظيمي از نواحي مركزي و شرقي زلاندنو شمالي براي پرورش كيوي اختصاص يافت و به سرعت كشت آن رواج پيدا كرد. كشت اقتصادي كيوي در زلاند نو از سال 1930 آغاز شد (عبدي سنه كوهي و محمدي ، 1372 ، ص 10) .
اين ميوه در دهه 1950 در رديف كالاهاي صادراتي تجاري دنيا قرار گرفت . در سالهاي اخير كشورهاي اروپايي به ويژه ايتاليا ، فرانسه و آمريكا در (ايالت كاليفرنيا) نيز به سرعت سرگرم توسعه سطح زير كشت اين گياه مي‌باشند همين طور در ديگر كشورهاي اروپايي و همچنين در ژاپن ، استراليا ، فلسطين و... نيز مبادرت به كشت آن شده است (Hartmann et al , 1988 , P. 614).
در مورد ورود كيوي به اروپا گفته اند كه براي اولين بار در سال 1847 به وسيله رابرت فورتون(Robert Fortune )- مأمور جمع آوري نمونه‌هاي گياهي براي «هرباريوم» اروپا متعلق به انجمن باغباني سلطنتي انگلستان- وارد اروپا گرديده است كه البته در آن زمان جنبه زينتي داشته و در هواي آزاد پرورش مي‌يافته است (ابراهيمي ، 1359 ، ص 12). وجود اين ميوه در آمريكا، در سال 1910 در ايالت كاليفرنيا گزارش شده است و زمان ورود ساير گونه‌هاي غير اقتصادي آن را قبل از سال 1900 مي‌دانند ديويد فرچايلد (David Fairchild) يكي از متخصصين اصلاح نباتات آمريكا در سال 1923 با دورگه گيري بين دو گونة Actinidia arguta به عنوان پايه ماده و Actinidia chinensis به عنوان پايه نر موفق شد تا ارقام دورگي را كه توليد آنها از نظر اقتصادي با ارزش بود به دست آورد (ابراهيمي ، 1359 ، ص 12).
نخستين باغ اقتصادي كيوي در جهان توسط جيم مك لاوف لين (Gim Machlough Lin) در سال 1932 در نيوزیلند با تعويض و جايگزيني درختان لمون با كيوي احداث شد . همچنين اولين باغهاي كيوي در آمريكا ، ژاپن و فرانسه نيز در سال 1970 احداث گرديد (خزائي پول ، 1382، ص 4) .
2-2-3 - توليد جهاني كيوي
بر اساس جدول (2-1 )، 10 كشور اول توليد كننده اين محصول مجموعاً 5/99 درصد از توليد جهاني و5 كشور اول توليد كننده 8/88 درصد توليد كيوي جهان را به خود اختصاص داده‌اند. همچنين طبق اين جدول در اوائل دهة 90 (1993-1991) سه كشور ايتاليا ، نيوزيلند و شيلي به عنوان توليد كنندگان اصلي و مهم كيوي در جهان به ترتيب رتبه‌هاي يك تا سه را به خود اختصاص داده بودند. وليكن اين روند تا قبل از سال 2001 ادامه داشت و پس از آن در طي سالهاي (2003-2001 ) با افزايش توليد در كشورهايي همانند چين و ايران موجب گرديد تا شيلي جاي خود را به كشور چين دهد و هم اكنون كشور چين با توليد 213333 تن مقام سوم را به خود اختصاص داده است وايران نيز با توليد حدود 20667 تن توانسته رتبه نهم را در بين 10 كشور توليد كننده عمده كيوي در جهان كسب نمايد (World Kiwifruit Review , 2004,P.17).
جدول (2-1 ) : ده كشور توليد كننده عمدة‌كيوي در جهان
2003- 20011993- 1991سهم از توليد جهاني تن كشور رتبه سهم از توليد جهاني تن كشور رتبه 7/29%353412ايتاليا 11/36%314667ايتاليا 14/21%254107نيوزيلند 226%226667نيوزيلند29/17%213333چين 34/12%108667شيلي 31/13%156000شيلي 44/8%73771فرانسه 45/6%77440فرانسه 57/5%50300ژاپن 58/3%46000ژاپن 65/4%39633آمريكا64/2%29333يونان 74/4%38574يونان 79/1%22861آمريكا 89/0%8396پرتغال 87/1%20667ايران 96/0%5700استراليا 91/1%13700اسپانيا 105/0%4528كره جنوبي 105/99%1186853-كل توليد 10كشور 5/99%870903-كل توليد 10 كشور 8/88%1054292-كل توليد 5 كشور 8/88%774072-كل توليد 5 كشور
منبع : (World Kiwifruit Review , 2004,P.17)
با توجه به آمارهاي موجود در جدول (2-1)، در حال حاضر كشور ايتاليا بزرگترين توليد كننده كيوي در جهان مي‌باشد كه حدود 7/29 درصد توليد جهاني را بر عهده دارد . مناطق جنوبي ايتاليا مهمترين مركز كشت كيوي اين كشور محسوب مي شود . ميزان توليد كيوي در ايتاليا از 314667 تن در طي سالهاي (1993 – 1991) به حدود 353412 تن در سالهاي (2003-2001 ) رسيد. همچين به اين نكته نيز بايد توجه داشت كه سطح زير كشت كيوي از حدود 21 هزار هكتار در سال (1995) به 5/19 هزار هكتار در طي سالهاي (1998-1995) رسيده است . دليل اين امر به سبب آن بود كه مشكلات اقليمي و جغرافيايي از جمله بارش تگرگ ، بادهاي شديد عدم وجود رطوبت كافي و خاك مناسب باعث شده هزينه توليد اين محصول افزايش يابد بنابراين ايتاليا سعي كرده است با افزايش بازدهي وكاهش سطح زيركشت اين مشكلات را مرتفع كند (World Kiwifruit Review, 2004, pp.17,23) .
نيوزيلند نيز بزرگترين توليد كننده كيوي در نيمكره جنوبي مي‌باشد . بيش از نيمي از سطح زير كشت كيوي در دهة 80 مربوط به اين كشور بوده است . در اين كشور كارهاي پرورشي و پژوهشي بر روي كيوي از اوائل قرن بيستم شروع شد در سال 1920 به دليل تبليغات زياد، كيوي در سراسر كشور شناخته شده بود. از سال 1929 به بعد توليد كيوي به عنوان يك محصول تجارتي آغاز گرديد و باغهاي متعددي در مناطق مختلف كشور به وجود آمد. در سالهاي 1950 تا 1970 محصولات توليدي بيشتر در جهت رفع احتياجات داخلي بود . ميزان توليد كيوي نيوزیلند از 17 هزار تن در سال 1980 به بيش از 210 هزار تن در سال 1992 بالغ گرديده كه حدود 190 هزار تن آن به صادرات اختصاص يافته است ( همان منبع).
در سالهاي (2003 -2001) ميزان توليد كيوي به 254107 تن رسيد ( 4/21 درصد توليد جهاني ) ، با اين حجم توليد كشور نيوزیلند مقام دوم توليد جهاني را به خود اختصاص داده است . اين در حالي است كه در دهة 80 مقام اول جهاني را در مورد توليد كيوي داشته است. سطح زير كشت كيوي در كشور نيوزيلند تا اوائل دهة 1990 سير صعودي داشت و از 12 هزار هكتار در سال 1983 به 18 هزار هكتار در سال 1991 رسيد، در سالهاي اخير به دليل نامساعد بودن شرايط جوي و مهمتر از آن افزايش شدت رقابت در بازارهاي جهاني كيوي، سطح زير كشت آن كاهش يافته و در سال 1998 به 6/15 هكتار رسيد . البته در سالهاي اخير گزارش شده است كه بازدهي باغات كيوي حدود 17 درصد افزايش يافته است ( همان منبع ) .
كشور چين نيز با توليد بيش از 213 هزار تن كيوي در طي سالهاي (2003 – 2001 ) توانسته مقام سوم توليد جهاني را براي خود كسب نمايد در واقع اين كشور حدود 9/17 درصد از توليد جهاني را بر عهده دارد .ساير كشورهاي توليد كننده عمده اين محصول در دنيا به همراه سهم آنها از توليد جهاني در سالهاي اخير به ترتيب رتبه عبارتند از : شيلي (1/13 درصد)، فرانسه (5/6 درصد)، ژاپن (8/3 درصد)، يونان (4/2 درصد)، آمريكا (9/1 درصد)، ايران (7/1درصد)وآخرين رتبه متعلق به كشوراسپانيا (1/1درصد) مي‌باشد . (World Kiwifruit Review, 2004,p.17)
2-2-4 - صادرات جهاني كيوي
از جنبه صادرات جهاني كيوي با توجه به جدول (2-2)، نيوزيلند بزرگترين صادر كننده درجهان است. كيوي در اين كشور از سال 1929به بعد به عنوان يك محصول تجاري مورد توجه قرار گرفت و پا به پاي كشت آن در فكر بازارهاي خارجي نيز بودند . به طوري كه از سال1960 به بعد ساليان 30تا40 تن محصول كيوي به خارج صادر مي‌گرديد كه درسال 1962ميزان صادرات به 53تن رسيد.لازم به ذکر است که صادرات كيوي به كشورهاي انگلستان، آمريكا و استراليا انجام مي‌شد كه از آن استقبال زيادي نيز به عمل آمد.دو سال بعد ميزان اين صادرات به 82 تن رسيد و از آن پس ميزان صادرات بيش از پيش افزايش يافت تا اين كه در سال 1976 ميزان صادرات از ميزان مصرف داخلي پيشي گرفت (World Kiwifruit Review, 2004, P.17).
در اوائل دهة 1992 كشور نيوزيلند با اختصاص 60 درصد صادرات جهاني كيوي به خود بزرگترين صادر كننده كيوي جهان بود. ارزش صادرات كيوي اين كشور در اين سال به 400 ميليون دلار رسيد ولي در سال 1993 اين ميزان به 280 ميليون دلار تنزل يافت . اين كشور با صرف هزينه‌هاي هنگفت بازاريابي، تلاش گسترده‌اي را در زمينة شناسايي كيوي در اقصي نقاط جهان انجام داد . در سالهاي اخير با توجه به افزايش توليد جهاني و تعدد صادركنندگان، صادرات كيوي اين كشور كاهش يافت . ژاپن مهمترين خريدار كيوي نيوزيلند در قاره آسيا است كه سالانه بيش از 20 هزار تن كيوي از اين كشور خريداري مي‌كند. در سال 2000، نيوزيلند به ميزان 249 هزار تن كيوي به ارزش 268 ميليون دلار صادر نموده است ( همان منبع) .
با توجه به پايين بودن مصرف كيوي درمقايسه با ساير ميوه‌ها در بازارهاي جهاني،ازسوي كشورهاي صادر كننده كيوي از جمله نيوزيلند، هزينه‌هاي هنگفتي بابت تبليغات (به اشكال مختلف)، توزيع مجاني ميوه و ... صرف شده است . به طور مثال اين كشور در سال 1992 از حدود 400 ميليون دلار عايدات صادراتي خود حدود 200 ميليون دلار آن را صرف تحقيقات بازاريابي و تبليغات كيوي نموده است. بالا بردن كيفيت از جمله اقدامات ديگركشور نيوزيلند جهت نفوذ دربازارهاي جهاني مي‌باشد ( همان منبع) .
جدول (2-2) : مقدار و ارزش صادرات كيوي توسط ده كشور عمده صادر كننده در طي سالهاي 2000-1998
واحد: ميليون دلار/ هزار تن
سالكشور 199819992000 جهان مقدار ارزش763794653526770615نيوزيلند230229196111249268ايتاليا194226218205273173شيلي141781015811262فرانسه233328402426هلند223022292221آمريكا142013191217يونان252024183115اسپانيا81191197آلمان6881166ايران-123113
96012067310منبع : (World Kiwifruit Review, 2001)00منبع : (World Kiwifruit Review, 2001)
ايتاليا با 37 درصد صادرات كيوي جهان رتبه دوم صادرات اين ميوه را به خود اختصاص داده است . در حال حاضر بيش از 70 درصد صادرات ايتاليا به داخل اتحاديه اروپا مي باشد و مقادير كمتري صادرات به نقاط ديگر دنيا دارد. آلمان به تنهايي 30 درصد كيوي صادراتي ايتاليا را خريداري مي‌كند. ايتاليا سعي دارد در سالهاي آتي بازارهاي آرژانتين ، برزيل و اروگوئه را نيزتحت پوشش صادرات خود قرار دهد .البته در هر زماني صادرات ايتاليا متكي به صادرات كشورهاي صادر كننده بزرگي چون نيوزيلند و شيلي مي‌باشد. لازم به ذكر است كه ميزان صادرات ايتاليا در سال 2000 ، 273 هزار تن به ارزش 173 ميليون دلار بوده است (World Kiwifruit Review, 2001) .
شيلي نيز يكي از موفق ترين صادركنندگان كيوي در سالهاي اخير مي‌باشد كه با 18 درصد صادرات جهاني اين ميوه طبق جدول (2-2 )رتبه سوم را به خود اختصاص داده است و تحت شرايطي كه بر بازار كيوي در سراسر جهان حاكم است (از آن جمله تدوام سير نزولي قيمت، مازاد عرضه و...) شيلي توانسته است صادرات خود را در طول سالهاي 1992 – 1989 به بيش از دو برابر افزايش دهد تا اين كه از سال 1998 به بعد توانست رتبه سوم جهان را به خود اختصاص دهد و همچنان اين رتبه را تاكنون حفظ كرده است . حدود 40 درصد صادرات كيوي شيلي به كشورهاي اروپائي مي‌باشد. از ديگر بازارهاي صادراتي شيلي كشورهاي ايالت متحده امريكا ، آمريكاي لايتن و كشورهاي آسيايي مي‌باشد . ميزان صادرات شيلي در سال 2000،122 هزار تن به ارزش 62 ميليون دلار بوده است (همان منبع ) .
فرانسه از ديگر كشورهاي صادركننده اتحاديه اروپا مي‌باشد كه 30 درصد توليدات داخلي خود را صادر مي‌كند. عمده‌ترين بازارهاي صادراتي فرانسه، كشورهاي اسپانيا ، آلمان، پرتغال و بوليوي مي باشند. در سالهاي اخيرفرانسه با حدود 5/3 درصد صادرات کيوي جهان رتبه چهارم را به خود اختصاص داده و توانسته است در سال 2000 به ميزان 24 هزار تن به ارزش 26 ميليون دلار كيوي صادر نمايد . با مشاهده جدول (2-2) كه مقدار و ارزش صادرات كيوي را توسط ده كشور عمده صادر كننده كيوي در جهان نشان مي‌دهد در مي‌يابيم كه عليرغم اين كه ميزان صادرات ايتاليا بيش از صادرات نيوزيلند مي باشد ولي ارزش صادرات آن كمتر از ارزش صادرات نيوزيلند مي‌باشد كه اين نشان از مرغوبيت و كيفيت بالاي كيوي نيوزيلند دارد ( همان منبع ).
2-2-5 - سابقه و موقعيت كيوي در ايران
در مورد سابقه كشت كيوي در ايران گفتني است كه اولين بار در سال 1969 (1348 ﻫ . ش) ، آقاي پناهي- يكي از باغداران مركبات- يك اصله نهال نر از نوع ماتوآ و يك اصله نهال ماده از نوع آليسون را كه واريتة پر محصول ، زودرس و با ميوه كوچك است، از فرانسه وارد كشور نمود و در ويلاي شخصي خود در دريا پشتة رامسر مازندران كاشت واين دو اصله نهال كاشته شده به منظور بررسيهاي مقدماتي و اقليم پذيري تحت نظر ايستگاه تحقيقات كشاورزي رامسر قرار گرفت و اولين نمونه‌هاي ميوه آن در سال 1350 بر روي درخت ماده مشاهده گرديد . در بهمن همان سال برف سنگيني به ارتفاع يك متر در شمال ايران باريد و سرماي سختي در اين ناحيه حادث شد؛ با توجه به اين كه برودت هوا به 5/7 – درجه سانتيگراد رسيد و به مدت 27 روز سرماي بين 5/0 – 5/7 – درجه سانتيگراد به طور متناوب ادامه داشت، هيچ گونه آثار سرمازدگي روي اين نهالهاي سه ساله مشاهده نشد و اين در حالي بود كه سرماي مذكور به مركبات شمال صدمات زيادي وارد آورد، و بدين طريق اولين قدم براي چگونگي پرورش اين ميوه در شمال ايران برداشته شد .
ازآنجايي كه واريتة مذكور به علت كوچكي ميوه و كم گوشتي ارزش اقتصادي چنداني نداشت، لذا از مؤسسه اصلاح و تهيه نهال و بذر كشور درخواست گرديد تا واريته‌هاي مرغوب و درشت آن را از فرانسه و ايتاليا وارد كشور نمايد؛ به دنبال اين درخواست بين سالهاي 1356 و 1357 با همكاري ﻣﺴﺌولان طرح مشترك باغباني فائو در موسسه اصلاح و تهيه نهال و بذر چهار واريته اقتصادي آن از ايتاليا و فرانسه به نامهاي هايوارد ، برونو ، آبوت ، و مانتي - كه از واريته‌هاي مرغوب و ميوه درشت هستند- و دو واريته نر به نامهاي توموري ، و ماتوآ وارد ايران گرديد و در ايستگاه تحقيقات كشاورزي رامسر كاشته شد. همچنين در فاصله بين سالهاي 1338 – 1334 يك هيئت ايراني به كشور چين اعزام شد و آقاي دكتر البرزي يكي از اعضاء هيئت پس از مشاهده كيوي در آنجا چند اصله نهال كيوي را به ايران آورده و در منطقه فقيه آباد بين نشتارود و تنكابن در مازندران غرس كرد كه گويا پس از مدتي نهالهاي توليد شده به ساير كشتزارهاي آن منطقه برده شد. بعد از آن به علت اهميت جهاني كيوي ، ايستگاه تحقيقات كشاورزي رامسر مبادرت به بررسي و تكثير آن نمود. در حدود سال 1362 تا 1363 وارد شهرستان ساري شد، پس از چند سال توليد آن از طريق قلمه در آن شهرستان رو به افزايش گذاشت و در سالهاي اخير به وسيله پيوند نيز تكثير مي‌گردد.
كار تكثير و توزيع نهال بين علاقمندان به كشت كيوي به صورت تجارتي عملاً از حدود سال 1363 آغاز گرديد. به دنبال ضرورتي كه دست اندركاران اصلي توسعه كشت كيوي در زمينه سازماندهي فعاليت كيويكاران احساس كردند، در سال 1366 تشكيلاتي را تحت عنوان «شوراي كيويكاران» با هدف ايجاد هماهنگي در جهت بهبود كيفي و كمي توليد كيوي و عرضه آن به بازارهاي خارجي و داخلي پايه‌گذاري نمودند. با توجه به سوابقي كه ذكر شد محصول كيوي ايران از سال 1367 به صورت تجارتي از كشتزارهاي محدودة ساري تا آستارا به بازار داخلي عرضه مي‌گردد. در سال 1369 كيو يكاران بزرگ در شمال ايران به منظور كنترل خريد و فروش كيوي، شركتي را به نام «پارس كيوي» تأسيس كردند كه اين شركت در همان بدو تأسيس موفق شد حدود 120 تن محصول كيويكاران منطقه رودسر تا ساري را خريداري كند. ناگفته نماند كه در سال 1370 از مقدار كيوي خريداري شده توسط شركت مذكور حدود 30 درصد آن به دليل عدم تقاضاي مصرف كنندگان داخلي (به علت قيمت گزاف آن و امكان فساد پذيري آن در فصل تابستان) جهت تهيه مارمالاد به كارخانه افشره تنكابن تحويل گرديد (عبدي سنه كوهي و محمدي ، 1372 ، صص 15 – 13) .
2-2-6- توليد كيوي در ايران
تنها در مناطق شمالي كشور واقع در كنار درياي خزر كه داراي آب و هواي معتدل و مرطوب مي‌باشد، كيوي كشت مي شود . اين مناطق شامل استانهاي مازندران ، گلستان و گيلان مي باشد كه كل توليد كيوي ايران را بر عهده دارند. در اين ميان استان مازندران بيش از 94 درصد از كل توليد كشور را به خود اختصاص داده است . در مورد ميزان توليد و سطح زير كشت كيوي به دلائل متعدد از جمله پراكندگي اراضي زير كشت (كاشت در اراضي ماسه‌اي طرفين جاده‌ها ، حاشيه باغات مركبات ، اطراف منازل مسكوني و...) و عدم عضويت تمامي توليدکنندگان اين محصول در شوراي كيويكاران ايران آمار ضد و نقيضي ارائه مي‌شود .
بر اساس آخرين آمارهاي موجود در معاونت امور باغباني وزارت جهاد كشاورزي، شاخص دهسالة كيوي در طي سالهاي زراعي 1372 تا 1382 و همچنين سال زراعي 1383 نيز به تفكيك استان بر طبق جدول (2-3)، بدين شرح مي‌باشد :
جدول (2-3) : آمار دهساله كيوي به تفکيك استان واحد : (سطح : هكتار ، توليد : تن ، عملكرد : تن در هکتار)
سالشاخصمازندرانگيلانگلستانكلسالشاخصمازندرانگيلانگلستانكل1372سطح نهال5 ، 8485 ، 201373سطح نهال20925-234سطح بارور5 ، 154356 ، 31 ، 193سطح بارور750626 ، 116 ، 823سطح كل163396 ، 116 ، 213سطح كل959876 ، 116 ، 1057توليد27783046 ، 143097توليد143816615115093عملكرد179818686405616047عملكرد19175106614397183261374سطح نهال2685 ، 28-5 ، 2961375سطح نهال45239-491سطح بارور8928012984سطح بارور1061103141178سطح كل11605 ، 108125 ، 1280سطح كل1513142141669توليد1732891312218363توليد20402117627221850عملكرد19426114131016618661عملكرد192251141219392185481376سطح نهال39441-4351377سطح نهال44452-496سطح بارور1233150121395سطح بارور1192164141370سطح كل1627191121830سطح كل1636216141866توليد31723165424033617توليد32097186828835889عملكرد25719110272000024098عملكرد269351142521341261961378سطح نهال28364-3471379سطح نهال5، 372264-5، 636سطح بارور1440252191711سطح بارور2،14848، 280231788سطح كل1723316192058سطح كل7،18568، 544235، 2424توليد39157320546842830توليد5،420286،38355 ،7336، 46597عملكرد22726101422463125032عملكرد283175، 136593، 3189126061
ادامه جدول (2-3) : آمار دهساله كيوي به تفکيك استان واحد : (سطح : هكتار ، توليد : تن ، عملكرد : تن در هکتار)
سال شاخص مازندران گيلان گلستان كل سال شاخص مازندران گيلان گلستان كل 1380سطح نهال 4، 3045، 28089 ، 5921381سطح نهال 11338 ،48078 ، 1620سطح بارور 5، 16168، 309243 ،1950سطح بارور 9، 1852338259 ، 2215سطح كل 9، 19203، 590322، 2543سطح كل 9،29858 ، 818327 ،3836توليد 4048465 ،43808، 7535، 45618توليد 7، 4858454188 ،8845، 54887عملكرد 25044141402893523390عملكرد 262216،1602935392247681382سطح نهال 9 ،7633، 31912، 10841383سطح نهال 874469201363سطح بارور 6، 22225، 5821 ، 312 ، 2836سطح بارور 2263676312970سطح كل 5، 29868، 9011 ، 323920,4سطح كل 31371145514333توليد 9، 540969 ،1071592، 11777 ، 65990توليد 5747213442120272116عملكرد 4، 24339183963787523267عملكرد 3964، 258846، 197742، 382815، 24
منبع : (معاونت امور باغباني وزارت جهاد كشاورزي ، 1384)
طبق آخرين آمار اعلام شده از سوي معاونت امور باغباني وزارت جهاد كشاورزي، سطح زير كشت كيوي كشور در سال زراعي1382 ، 2، 2836 هكتار و ميزان توليد 7 ، 65990 تن برآورد شده است .لازم به توضيح است كه ارقام ذكر شده در سال زراعي1383 نيز بر اساس اظهارات كارشناس دفتر ميوه‌هاي نيمه گرمسيري تقريبي بوده و در حال حاضرآمار دقيق و كاملي از آن در دست نيست (معاونت امور باغباني وزارت جهاد كشاورزي ،1384). بنا به گفته معاونت باغباني سازمان جهاد كشاورزي استان مازندارن، پيش‌بيني مي‌شود كه درسال زراعي1384، 65 هزار تن محصول كيوي از سطحي معادل 3400 هكتار از باغات استان مازندارن برداشت شود، همچنين با در نظر گرفتن اين موضوع كه در سال گذشته حدود 55 هزار تن كيوي در استان مازندران توليد شد، امسال ميزان توليد كيوي 10 تا 15 درصد نسبت به سال گذشته افزايش يافته و 50 درصد (30 تا 35 هزار تن) از اين محصول قابليت صادرات را دارد و تا پايان ارديبهشت ماه سال 1385 به كشورهاي مختلف و به ويژه تركيه صادر مي‌شود (خبرگزاري جمهوري اسلامي ، 22 / 8 / 1384، ص 1 ).
بنابراين با توجه به موارد ذكر شده در بالا مي‌توان گفت كه استان مازندران توانسته است در ميان ساير استانهاي توليد كننده كيوي (گلستان و گيلان) رتبه اول كشور را كسب نمايد.
بر طبق آمارهاي حاصل ازسرشماري عمومي كشاورزي(1382) در استان مازندران، جدول (2-4)، دو شهرستان تنکابن و چالوس به ترتيب با سطح زيرکشتي حدود 2454 هکتار و 283 هکتار و ميزان توليدي بالغ بر 33789 تن و 4967 تن، از بزرگترين توليد كنندگان عمده كيوي در اين استان به شمار مي‌آيند (مركز آمار ايران، ارديبهشت 1384 ، ص 129) .
با توجه به وجود علامتهايي در جدول (2-4 )، از سوي نشريات مركز آمار ايران اين نشانه‌ها به شرح ذيل تعريف شده‌اند :
1057275193675نشانه‌هاي نشريات مركز آمار ايرانرقم كمتر از نصف واحد است.رقم (نسبت) ناچيز و قابل صرف نظر كردن است.به دليل حفظ محرمانگي، رقم قابل انتشار نيست.00نشانه‌هاي نشريات مركز آمار ايرانرقم كمتر از نصف واحد است.رقم (نسبت) ناچيز و قابل صرف نظر كردن است.به دليل حفظ محرمانگي، رقم قابل انتشار نيست.
نتايج تفصيلي سرشماري عمومي كشاورزي 1382- استان مازندران
جدول (2-4) : تعداد بهره برداري ، سطح كاشت ساده ، تعداد درخت و مقدار توليد كيوي بر حسب شهرستان
(فضاي باز) واحد : (بهره برداري – هكتار – هزار اصله – تن)
شهرستانكاشت مجتمع ساده (تك محصولي)تعداد بهره برداريسطح كاشت (هکتار)تعداد درختتوليد(تن)بارور نهال مازندران 107693094110131244101آمل 8324104365بابل 5548935151378بابلسر 561271304بهشهر 13060703365500تنكابن 7942245484923933789جويبار 4211چالوس 882283115304967رامسر8411064251561ساري 12103082سواد كوه 716قائم شهر 222461412642محمود آباد 82124نكا 00000نور 82115نوشهر 15062255956
منبع : (مركز آمار ايران ، ارديبهشت 1384 ، ص 129)
بر اساس اظهارات مديريت جهاد كشاورزي شهرستان تنكابن، در حال حاضر اين شهرستان با توليد سالانه بيش از 50 هزار تن كيوي از سطحي معادل 2000 هكتار از اراضي شهرستان، حدود 85 درصد توليد كيوي كشور را در اختيار دارد و با توجه به اينكه تنكابن رتبه نخست را در توليد اين محصول در كشور داراست و در سال گذشته 40 هزار تن كيوي اين منطقه به ارزش 61 ميليون دلار به خارج صارد شد، پيش‌بيني مي شود سطح زير كشت اين محصول در يك دهه آينده به 5000 هكتار افزايش يابد ( روزنامه آسيا ، 25/8/1384، ص 1) .
2-2-7 - صادرات كيوي در ايران
صادرات اين ميوه درايران عملاً از سال 1366 و به صورت قاچاق انجام مي‌شد كه از اين سال به بعد، روند صادرات اين محصول صعودي بوده است . طبق برآورد كارشناسان، سطح زير كشت اين ميوه هم اكنون به بيش از 2000 هكتار و ميزان توليد آن نيز بيش از 70 هزار تن مي‌باشد ولي با توجه به اينكه ميوه كيوي يك ميوه صد در صد تجاري است لذا بيش از 90 درصد كيوي توليدي باغات صادر مي‌گردد و 10 تا 15 درصد آن در كشور مصرف مي‌شود و اين در حالي است كه بيش از 80 درصد از 4 ميليون تن مركبات توليدي در كشور در داخل مصرف مي‌شود (روزنامه جهان اقتصاد ، 17 /7 /1384 ، ص 1) .
در حقيقت ، رشد قابل ملاحظه توليد ميوه كيوي طي دهه اخير و كيفيت بالا و بازار پسند آن ، سبب نفوذ كيوي ايران در بعضي از بازارهاي جهاني و صادرات اين ميوه به كشورهاي حوزه خليج فارس ، آسياي ميانه، تركيه ، لبنان ،سوريه ، اروپاي غربي ، تايوان و اندونزي و ... شده و از نظر صادرات ،كشور ايران رتبه ششم را در بين كشورهاي عمده صادركننده كيوي جهان به خود اختصاص داده است. افزايش صادرات ميوه كيوي طي چند سال اخير نشان دهنده تمايل زياد كشورهاي نامبرده به خريد محصول ايران مي‌باشد.
بر اساس بررسيهاي انجام شده در زمينه كشورهاي عمده توليد كننده و صادر كننده ميوه كيوي، بزرگترين رقباي ايران دربازارهاي جهاني كشورهاي نيوزيلند ، شيلي ،ايتاليا، فرانسه و يونان مي‌باشند و ايران در نيمكره شمالي قرار دارد، تفاوت فصل برداشت محصول در دو نيمكره از امتيازات ميوه كيوي ايران محسوب مي‌شود. كيوي نيوزيلند از ماه ژوئن تا اواخر پاييز در بازارهاي اروپا عرضه مي‌شود و اين درست زماني است كه برداشت كيوي در ايران انجام شده و اين محصول به صورت تازه، آماده براي عرضه مي‌باشد. به دليل تقارن برداشت محصول در ايران با جشنهاي سال نو ميلادي، بازار مناسبي جهت عرضه اين محصول (به جهت تمايل مردم اروپا به خريد كيوي تازه) وجود دارد. در ضمن در اين فصل از سال، کشورهاي نيمکره جنوبي ( شيلي و نيوزیلند ) که بزرگترين رقباي صادرات ميوه كيوي مي باشند از ليست رقباي ايران خود به خود خارج شده و ايران بايد با كشورهاي عمده صادر كننده نيمكره شمالي مانند ايتاليا ، فرانسه و يونان رقابت كند . به دليل آنكه شرايط اقليمي و نوع خاك كشورهاي اروپايي، به خصوص مناطقي كه هم اكنون زير كشت كيوي رفته است، تطابق كامل با شرايط لازم براي رشد و نمو اين ميوه را ندارد و هزينه توليد آنها نسبت به ايران بسيار بالا بوده است، به طوري كه در سالهاي اخير اين كشورها سطح زير كشت كيوي را كاهش داده و بيشتر توجه خود را به افزايش بازدهي و كيفيت محصول معطوف نموده‌اند. بنابراين با توجه به شرايط فوق و به دليل كيفيت ميوه كيوي (طعم و اندازه) توليد شده در ايران، اگر مشكلات مربوط به هزينه‌هاي بسته‌بندي، درجه بندي و در نهايت صدور اين كالا رفع شود به راحتي ايران قادر است بازار كيوي اروپا را به تسخير خود درآورد (قنبري و ذاكري ، 1381 ، ص 52) .
2-2-8 - مشخصات گياه شناسي كيوي
نام علمي كيوي فروت اهلي Actinidia diliciosa است. اين گياه از شاخه گلدار، رده نهاندانگان،زيررده دو لپه‌ايها، فوق راسته Dillennidae،، راسته Ericales و تيره Actinidiaceae مي‌باشد (عبدي سنه كوهي و محمدي، 1372 ،ص 16) .
انواع گونه‌هاي جنس Actinidia در سال 1821 توسط واليخ و نپال جمع آوري و توسط ليندلي در سال 1836 شناسايي گرديد. در اولين بررسي توسط دان در سال 1921 تعداد 24 گونه تشخيص داده شد،كه با گونه‌هاي متفاوت موجود در مناطق ديگر تا 40 گونه شناسايي گرديد. در آخرين تجديد نظر گياه شناسي 61 گونه و بيش از 100 رقم تشخيص داده شده است (خزائي پول ، 1382 ، ص 5).
فقط دو گونه از تمام گونه‌هاي جنسActinidia از لحاظ اقتصادي و تجاري مهم هستند. يكي A.deliciosa يا همان كيوي خوراكي و ديگري A.chinensis كه به صورت وحشي در چين مي‌رويد و تقريباً در خارج از كشور چين ناشناخته باقي مانده است . ساير گونه‌هاي جنس Actinidia يا به صورت زينتي و يا به عنوان پايه در برنامه‌هاي به نژادي مورد استفاده قرار مي‌گيرد ( همان منبع ) .
گونه‌هاي A. arquta ، A.kolomikta و A.polygama در شمال آمريكا و كانادا به عنوان گياهان زينتي مي‌رويند. ميوه‌هاي دو گونه اول بسيار خوشمزه و طعم وعطر عالي دارند و از نظر ويتامين C نيز غني مي‌باشند . ميانگين اندازه A. kolomikta كه در غرب سيبري ، ژاپن و كره مي رويد كوچك و 25 گرم است. گياهان بالغ اين گونه 152 كيلوگرم محصول مي‌توانند توليد نمايند ( همان منبع) .
بعضي از گونه‌هاي جنس Actinidia قدرت رويش بالايي دارند به عنوان مثال A.venosa در مناطق جنگلي درختاني با اندازه معمولي را مي‌تواند به طور كامل بپوشاند ( همان منبع ).
2-2-8-1- تعداد کروموزومها :
مطالعات ياخته اي نشان داده که تعداد کروموزوم در جنس Actinidia بسيار زياد وکوچک مي باشند وبيان تعداد آنها تخميني است. پايه کروموزومي در اين جنس x=29 مي باشد. و در تعدادي از گونه ها به شرح زير است:
A.polygama ، 2n=58 ، Arguta ، 2n=116 ،A.chinensis ، 2n=116 ، A.kolomikta،2n=112 ( صادقي ، 1369، ص 5) .
2-2-8-2- ريشه ها :
کيوي فروت داراي ريشه هاي نسبتاً ضخيم ، گوشتي آبدار، سطحي وشعاعي است که بيشتر در سطح گسترش پيدا مي کنند ولي در خاکهاي نرم و حاصلخيز گاهي رشد عمودي دارند ( عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، ص17).
همچنين درختهاي کيوي فروت ريشه هاي زيادي توليد مي کنند. در خاکهاي سبک، ريشه ها مي توانند تا عمق 4 متر به اعماق خاک نفوذ کرده وآب را از عمق کمتر از 4/2 متر جذب نمايند ولي در خاکهاي رسي سنگين ، نفوذ ريشه ها کم وحداکثر تا عمق 1متر مي باشد وسطح گسترش عرضي ريشه ها به فاصله2تا3 متري از تنه درخت بوده ، بطوريکه در باغهاي احداث شده سيستم ريشه در مجاورت نهال ها تراکم بيشتري دارد( ابراهيمي ، 1372) .
از آنجائيکه ريشه اين گياه گوشتي وسطحي است بايد از شخم عميق در اطراف تنه نهال خودداري کرده و آبياري بطور متناوب و کوتاه مدت صورت گيرد ، بطوريکه خاک هميشه حالت نيمه مرطوب داشته باشد (ابراهيمي ، 1359).
2-2-8-3- ساقه ها وشاخه ها :
گونه Actinidia chinensis بسيار سريع الرشد با شاخه هاي پيچيده و پوشيده از کرک مي باشد (ابراهيمي، 1359) .
ساقه جوان به رنگ سبز است و در سن يک سالگي به رنگ قهوه اي زيتوني، قهوه اي قرمز و گاهي متمايل به خاکستري در مي آيد ساقه جوان حالت علفي دارد و براي رشد عادي و مناسب نيازمند قيم و هدايت مي باشد. در سال اول چند ساقه از محل گلوگاه ريشه خارج شده ، به رشد خود ادامه مي دهد. از بين اينها يک ساقه را انتخاب کرده وبا استفاده ازقيم مي توان تنه درخت را بوجود آورد ( شکل 2-3) . اين ساقه پس از سي يا چهل سال مي تواند به قطر 20 سانتيمتر برسد.
شکل (2-3): روش بستن ساقه جوان کيوی به قيم برای ايجاد تنه ای مستقيم را نشان می دهد.
منبع: (خزائی پول، 1384 ، ص 159)
تنه درخت در اين حالت رنگ خاکستري تيره مايل به قرمزپيدا مي کند.شاخه ها در کيوي فروت دو نوعند : 1- شاخه هاي علفي که گل نمي دهند.
2- شاخه هاي مختلط که گل مي دهند.
بنابراين بعضي از شاخه ها صرفاً رويشي بوده و بعضي بارده مي باشند ( عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372، ص 18).
2-2-8-4- برگها :
برگهاي کيوي فروت پهن وقلبي شکل هستند. قطر آنها گاهي به 20 تا 30 سانتيمتر مي رسد ورنگشان سبز است که در زمستان خزان مي کند (ابراهيمي ، 1359). سطح برگها از پشت آنها پر رنگ تر وداراي حاشيه دندانه دار مي باشند. رنگ واندازه برگها برحسب سن درخت ، جنس آن وهمچنين نوع رقم متفاوت است. برگها ساده ، متناوب و بدون گشواره مي باشند و برگهاي فوقاني کاملاً صاف وبرگهاي پايين تر مجعد مي باشند. دمبرگها در بيشتر مواقع قرمز رنگ ، رگبرگها برجسته و مشخص وداراي کرکهاي ستاره اي شکل مي باشند (عبدي سنه کوهي و محمدي ،1372، ص18). سطح احاطه شده يک درخت کيويي فروت از رقم هايوارد با 4 هزار تا 5 هزار برگ برابر 30 تا 40 متر مربع مي باشد Freguson,1990)). برگهاي جوان ، نازک ونرم داراي رنگ قرمز روشن که به تدريج با خشبي شدن شاخه ها، رنگ آن تغيير يافته وپشت برگها به رنگ قهوه اي روشن در مي آيد ( ابراهيمي ، 1359) ، ولي برگهاي مسن که تا عرض 20 سانتيمتر مي رسند ضخيم شده،در طول فصل سفت مي شوند. اندازه وشکل برگ در روي يک شاخه با اندازه وشکل آن روي همان شاخه وشاخه هاي ديگرمتفاوت است ( همان منبع) .
2-2-8-5- جوانه ها :
جوانه کيوي فروت مانند ديگر درختان خزان کننده، ابتدا به صورت دگمه است. اين دگمه ها به صورت پيدا وناپيدا در طول ساقه ها قرار دارند و در اوائل فروردين ( ماه مارس) متورم و باز مي شوند و از وسط آنها يک نطفه گياهي بيرون مي آيد که همان جوانه است (شکل 2-4).
48463201295400010058401143000099060013716000
شکل (2-4): مرحله جوانه شکفتن در کيوی.
منبع: (خزائی پول، 1384، ص 151)
سه عامل عمده در رشد جوانه تأثير دارد (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، صص 34-33) :
الف) درجه حرارت : اولين و مؤثرترين عامل براي بوجود آمدن تحرک و رشد در جوانه است. رشد جوانه در زير 8 درجه سانتيگراد متوقف شده ولي در بالاي 8 درجه سانتيگراد جوانه رشد کرده ورشد آن سريع مي شود.
ب) هرس: عاملي است که کم و زياد شدن آن در رشد جوانه ها اثر مي گذارد ورشد آنها بعد از هرس، سريع مي شود . معمولاً نصف جوانه ها را هرس مي کنند تا رشد جوانه هاي باقيمانده سريع تر شود.
ج) عرض جغرافيايي : از عوامل مؤثر در زمان رشد جوانه ها است. زيرا اختلاف طول شب وروز ومدت سرماي زمستان وگرماي تابستان هر منطقه بستگي به عرض جغرافيايي آن منطقه دارد.
جوانه ها معمولاً دو نوعند (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372 ، ص34) :
الف) جوانه هايي که به گل وميوه تبديل مي شوند( شکلهای 2-5 ،2-6 و2- 7) .
3116580106680003086100272796000563880011430000301752011430000
3200400203835 منبع: (خزائی پول ، 1384، ص 152)00 منبع: (خزائی پول ، 1384، ص 152)445770031813500 شکل (2-5): نمايان شدن کامل برگها. شکل (2-6): باز شدن کامل خوشه برگها و نمايان شدن غنچه های گل روی شاخساره در رقم هايوارد.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 145)
228600732790شکل (2-7): بازشدن کامل خوشه برگها و .نمايان شدن غنچه های گل در رقم نر توموریمنبع: (خزائی پول، 1382، ص 145)00شکل (2-7): بازشدن کامل خوشه برگها و .نمايان شدن غنچه های گل در رقم نر توموریمنبع: (خزائی پول، 1382، ص 145)
ب) جوانه هايي که به گل و ميوه تبديل نمي شوند و شاخک ها را به وجود مي آورند.
جوانه هايي که به گل وميوه تبديل مي شوند دو منشأ دارند:
جوانه هاي شاخه هاي سال دوم؛
جوانه هاي شاخک هايي که روي شاخه هاي قديمي تر به وجود مي آيند.
جوانه هايي که شاخک را به وجود مي آورند درواقع شاخه هايي هستند که سال قبل گل يا ميوه داشته اند. اين جوانه ها سه منشأ دارند:
1- جوانه هايي که در قسمت پايين شاخه ها قرار دارند و سال پيش گل يا ميوه داشته اند.
2- جوانه هايي که در حالت خواب روي شاخه هاي دو ساله ومسن تر قرار دارند.
3- جوانه هاي شاخک هايي که سال پيش گل وميوه داشته اند.
2-2-8-6- گلها :
گلهاي کيوي فروت بسيار زيبا ، درشت، فنجاني شکل، به عرض3- 5/2 سانتيمتر و به رنگ سفيد مايل به کرم روشن که روي شاخه هاي همان سال ظاهر مي شود وشامل 7-3 عدد کاسبرگ و7-5 عدد گلبرگ به صورت جدا يا پيوسته روي دو پايه نر و ماده است.
گلهاي نر ، گاهي انفرادي وغالباً 3-2 گل روي يک شاخه وپهلوي هم قرار دارند. به علاوه گلهاي نر فاقد مادگي وداراي تعداد زيادي پرچم محتوي دانه گرده مي باشند (شکل 2-8). گاهي اوقات تعداد بسيار محدودي از گلهاي نر، داراي مادگي کوچک است که بعد از گلدهي به مقدار ناچيزي رشد کرده ومنجر به تشکيل ميوه بسيار ريزي مي شود که اين ميوه روي درخت دوام نياورده وقبل از رسيدن مي ريزد (ابراهيمي ،1359).
شکل (2-8): گل نر کيوی. (p)= گلبرگ. (a)= بساک. (o)= تخمدان.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 152)
گلهاي ماده ، اصولاً انفرادي و معمولاً بزرگتر از گلهاي نر (شکل 2-9) و اغلب داراي پريانت (قسمتهاي مختلف گل) بيشتري مي باشند.اين گلها، تعداد زيادي پرچم دارند که هيچک يک از آنها حامل گرده بارور نيست. دررقم هايوارد،گلهاي انتهاي شاخه معمولاً بزرگترازگلهاي نقاط ديگر مي باشند(شکل 2-10). همچنين درگلهاي ماده، معمولاً ميله هاي پرچم کوتاهتر از ميله هاي پرچم در گلهاي نر مي باشند(عبدي سنه کوهي و محمدي ،1372،ص36).
99822030035500
9829803175004754880317500914400219011500
شکل (2-9): مقايسه اندازه گلهای نر (a) وماده (b) کيوی.
منبع: (خزائی پول ، 1382، ص 151)
شکل (2-10): گل ماده کيوی. (p)= گلبرگ. (o)= تخمدان. (a)= بساک. (s)= کلاله. (se)= کاسبرگ.
(A)= دم گل. (B)= گل جانبی اوليه. (C)= گل جانبی ثانويه. (D)= دم گلچه. (E)= گل انتهايی.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 153)
تعداد پرچمها 100 عدد يابيشتراست. تعداد برچه 50-30 عدد وپيوسته مي باشند. در يک گل ماده ، قسمتهاي زيرين برچه ها بيش از 30 عدد بوده که باهم امتزاج يافته وتخمدان را به وجود مي آورند. برچه داراي دو رديف20-10 تايي تخمک مي باشد که به محور مرکزي متصل هستند، پس تمکن آن از نوع محوري است . گل آذين يا به صورت دستجات کوچکي از گلهاي داراي دمگل فشرده ومتراکم يا گل آذيني با انشعابات زياد مي باشد. اين گلها شهدي توليد نمي کنند ولي هر دو گلهاي نر وماده از عطر خوبي برخوردارند (1990,Freguson). محل قرارگرفتن گلهاي کيوي فروت روي شاخه از برگ اول تا برگ هفتم يا هشتم است. اين گلها در خرداد ماه ( نيمه دوم ماه مه ) تقريباً دو ماه بعد از باز شدن جوانه ها باز شده و بطورکلي ظهور گل در اواخر بهار صورت مي گيرد و هميشه شکوفه آن ديرتر از سيب و گلابي ظاهرمي گردد. در ضمن تعداد گلها، روي شاخه درختهاي نر بيشتر از تعداد گلها روي شاخه درختهاي ماده مي باشند(عبدي سنه کوهي و محمدي،1372،ص35) .
باد وحشرات به خصوص زنبور عسل از عوامل مهم واصلي انتقال دانه گرده وتلقيح گلها مي باشند. بنابراين داشتن دو يا چند کندوي زنبور عسل در محل باغ کيوي براي بارور کردن گلها وگرده افشاني بسيار مفيد است (شکلهای 2-11 و 2-12)، زيرا باد عمل گرده افشاني را به صورت محدود انجام مي دهد. از آنجايي که گرده ها بسيار سبک وريز هستند، رطوبت آنها در جريان هوا به خصوص با وزش بادهاي گرم وخشک زود از بين مي رود وگرده ها حساسيت باروري شان را از دست مي دهند. ديگر اينکه ممکن است، موانعي پيش آيد که گرده به موقع وبه صورت تر وتازه به تخمدان گلهاي ماده نرسد ، از اين نظر گرده افشاني توسط زنبور عسل خيلي مؤثراست ( عبدي سنه کوهي ومحمدي، 1372، ص38).
شکل (2-11): کندوها در مکانهايی از باغ کيوی گذاشته می شوند که آفتاب صبحگاهی بر آنها بتابد.
همچنين کندوها روی سکوهايی قرار داده می شوند تا بطور مستقيم با سطح نمناک زمين تماس نداشته باشند.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 172)
شکل (2-12): نمايی از گرده افشانی گل ماده کيوی رقم هايوارد.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 168)
از آنجايي که بيشتر باغهاي کيوي را علفهاي هرز دائمي مي پوشانند مثلاً شبدر که در تثبيت ازت خاک اهميت زيادي دارد، در جذب پتاسيم با نهالهاي کيوي رقابت مي کند ودر زمان گلدهي نيز باعث جلب زنبورها به سمت خود مي شود. بنابراين دروي منظم ومبارزه با آنها زمينه استفاده بهينه از نقش زنبورها در گرده افشاني درختان کيوي را فراهم مي سازد(1990,Freguson).
براي ظهور وشکفتن شکوفه هاي کيوي عوامل مهمي دخيل هستند که به طور عمده عبارتند از :
1- درجه حرارت : همان طور که قبلاً نيز ذکر گرديد، اولين و مؤثرترين عامل براي ايجاد تحرک و رشد جوانه درجه حرارت است. در دماي بالاتراز 8 درجه سانتيگراد رشد جوانه ها شروع شده وبا افزايش دما سرعت آن نيز افزايش مي يابد و با ايجاد جوانه جديد ، گلزايي نيز آغاز مي گردد(عباسپور ، 1370،ص27).
2- نور: نور خورشيد عامل بسيار مهمي در ايجاد وظهور گل است. شاخه هايي که در زير سايه رشد کنند به طور کاملاً مشهودي محصول کمتر مي دهند ، بنابراين براي اينکه چنين پيش آمدي رخ ندهد و شاخه هايي که شکوفه خواهند داد ، مستقيماً از نور خورشيد برخوردار شوند، لازم است که هرس تابستانه سال قبل طبق اصول صحيح انجام شود(عباسپور، 1370، ص28).
3- سطح و تعداد برگها : برگها محل اصلي وعمده توليد غذاي گياه هستند، بنابراين هر چه تعداد وسطح برگ بيشتر باشد عمل فتو سنتر بهتر صورت گرفته وتوليد محصول نيزافزايش مي يابد، مع ذلک از بين رفتن برگها بدان معني است که در سال آينده به همان ميزان از مقدار محصول کاسته خواهد شد. بدين خاطر لازم است، با انجام سمپاشي به موقع مانع خشک شدن وشکنندگي برگها شويم (عبدي سنه کوهي ومحمدي ، 1372، ص42).
4- تغذيه : از آنجايي که درخت کيويي جزء گياهان حساس وپر توقع است ، تغذيه آن بايد به خوبي صورت گيرد تا برگها به حد کافي مواد لازم را در خود ذخيره نموده ودر موقع تشکيل شکوفه ها به مصرف برسانند (عباسپور، 1370، ص28). نياز غذايي کيويي با مصرف کودهاي آلي ومعدني تأمين مي گردد. نهالهاي جوان کيوي به غلظت زياد کود خيلي حساس هستند. کودهاي آلي ودير جذب بايد در زمان کاشت نهال با خاک مخلوط گردند ( 1990,Freguson).
2-2-8-7- ميوه و بذر :
ميوه کيوي فروت کشيده و ظاهري استوانه اي شکل دارد که در انتها مدوري شده وگاهي شکل بيضوي شبيه تخم مرغ پيدا مي کند. طول ميوه ها از 5/7-4 سانتيمتر وقطر آن از 5- 5/3 سانتيمتر متغير است. وزن هر عدد ميوه کيوي بسته به نوع واريته بطور متوسط بين 200-30 گرم مي باشد.
دُم ميوه حدود 4-3 سانتيمتر طول دارد وبه هنگام چيدن ميوه روي درخت مي ماند. ميوه آن قهوه اي مايل به سبز وپوست آن بسيار نازک وتقريباً غير قابل توجه است واز کرکهاي کوتاه وپرپشت پوشيده شده است. اين ميوه، سفت اما گوشتي وآبدار است. قسمت گوشتي آن به رنگ سبز زمردين وحاوي دانه هاي ريز وسياهرنگ خوراکي است (شکل 2-13). رنگ سبز ميوه به علت وجود کلروفيل مي باشد که حتي در شرايط انباري يا موقع رسيدن ناپديد نمي گردد ولي در موقع توليد فرآورده هاي آن از بين مي رود (1990,Freguson) .
(شکل 2-13): برش عرضی ميوه کيوی.
ميوه کيوي بسيار معطر، خوش طعم وسرشار از ويتامين c بوده وميزان آن 10 برابر ويتامين C موجود در ليمو ترش است (ابراهيمي ، 1359). همچنين ترشي مطبوعي دارد وطعم آن ترکيبي است از مزه مرکبات، نوعي انگور فرنگي، توت فرنگي وآناناس. معمولاً اين ميوه در موقع برداشت کمي سفت وترش است وچندان با ذائقه ايراني سازگار نيست، لذا بايد به مدت حداقل يک هفته در محيط 15 درجه سانتيگراد نگهداري شود تا نسبتاً نرم وقابل مصرف گردد(عبدي سنه کوهي ومحمدي ، 1372،ص20).
از لحاظ گياه شناسي ميوه کيوي سته ناشکوفا يا کپسول مي باشد . در محور ميوه ، مغز قرارگرفته ودور مغز، در دو رديف محور ودايره مانند (به صورت دواير متحد المرکز ) بذرهاي کيوي فروت قرار دارند. در بذرها، گوشت ميوه وجود دارد. به طوريکه بذرها در فاصله بين مغز کيوي فروت وگوشت آن (پريکارپ گوشتي) قرار گرفته اند. بافت پريکارپ از يک سري سلولهاي پارانشيمي نازک ومغز ميوه از سلولهاي هموژن با سلولهاي پارانشيمي بزرگ تشکيل شده است ( 1990,Freguson) .
بذر کيوي فروت به صورت دانه هاي ريز بيضي شکل ومسطح سياهرنگي مي باشد که 3-2 ميليمتر طول دارند. تعداد بذر در هر ميوه بستگي به نحوه گرده افشاني به هنگام گل دارد و معمولاً در هر ميوه تعداد چند بذر وگاهي تا بيش از هزار عدد بذر وجود دارد. وزن هزار دانه بذر کيوي ، 5/1-1 گرم است( عبدي سنه کوهي ومحمدي ، 1372، ص 21) .
2-2-9- واريته هاي معروف کيوي
بهترين نوع کيوي Actinidia-chinensis است که داراي ميوه هاي قهو ه اي رنگ پرزدار وبيضي شکل است. انواع شناخته شده وقابل مصرف آن به شرح زيرمي باشد:
2-2-9-1- واريته هاي ماده :
مهمترين واريته هاي ماده کيوي فروت عبارتند از :
الف) نوع هايوارد (Hyward ، اسم کاشف)، با وزني حدود 75 تا 200 گرم وطول 55 تا 70 ميليمتر و عرض 40 تا 50 ميلي متر که نسبت به بقيه انواع درشتر وبا کيفيت بهتر و صادراتي است. در تجارت جهاني وصادرات ميوه وزنهاي بين 70 تا 80 گرم با ميانگين 75 گرم که در بسته بندي هاي مختلف به بازارعرضه مي شود داراي قابليت مناسبي هست وخواستاران فراواني دارد (عابديني،1382،ص16). لازم به ذکر است، در ايران تمامي باغات کيوي، زيرکشت رقم هايوارد قراردارد(خزائي پول،1384، ص45).
ب) نوع برونو (Bruno ، اسم کاشف) ، شکل بيضي باريک وکشيده که رنگ آن کمي تيره و وزن آن کمتر ازنوع هايوارد است. از نظر مقدار ويتامين C با نوع مرغوب هايوارد برابري مي کند (عابديني،1382،ص16).
ج) نوع آبوت ( ( Abbott، اين نوع داراي محصول فراوان بوده وميوه آن به شکل بيضي نامتقارن است. از نظر طعم ومزه هم در رديف دو نوع بالا نبوده وچندان بازار پسند نيست ودر صادرات نيز وجهه اي ندارد. نوع آبوت به دليل ارزاني وپايين بودن قيمت ومحصول فراوان بيشتر در تکنولوژي مواد غذايي مانند تهيه مارمالاد، مربا، ترشي سازي مصرف دارد( همان منبع) .
د) نوع آليسون (Alison)، از نظر گياه شناسي به ميوه آبوت شباهت دارد ولي بسيار ريزتر و طعم و مزه مطلوبي دارد. ميوه اين نوع در سطح تجارت وباغداري مورد قبول نبوده ليکن به صورت فانتزي بخاطر طعم و مزه شيرين آن در باغهاي شخصي کاشته واستفاده مي شود. در توليد کمپوت وکنسرو مرباجات ازطعم خاصي برخوردار است (همان منبع) .
ﻫ) نوع مانتي (Monty)، مانند آبوت پرمحصول و از نظر اندازه ريز است. در بازار مصرف چندان طرفدار ندارد. ليکن از مقاومت زيادي در طول مدت انبارداري در سردخانه ها برخوردار است (همان منبع) .
و) نوع گراسي (Gracie)، جزء کيويهاي غير استاندارد محسوب مي شود ( همان منبع). اين رقم داراي ميوه هاي کشيده با قطر نسبتاً زياد که از برونو پرگوشت تر وانتهاي آن نزديک به دم ميوه، پهن مي گردد (عباسپور، 1370).
2-2-9-2- واريته هاي نر :
مهمترين واريته هاي نر کيوي فروت عبارتند از :
الف) نوع ماتوآ (Matua)، اين رقم از ارقام بسيار پرگل مي باشد ودوام گلهاي آن از ساير ارقام نر بيشتر ودر نتيجه براي کليه ارقام ماده زود گل ودير گل مناسب بوده ودر اکثر کشورهاي توليد کننده کيوي فروت مورد استفاده قرار مي گيرد ( ابراهيمي ، 1359) .
ب) توموري (Tomuri)، اين رقم کمي ديرتر از ماتوآ گل مي کند و براي ارقام ماده هايوارد ومانتي که نسبتا دير گل هستند ، مناسب مي باشد ( همان منبع ). در شمال ايران ازهر دو رقم نر مذکور براي انجام گرده افشاني کيوي فروت استفاده مي گردد (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372،ص27) .
2-2-10- آب و هوا و شرايط اقليمي مورد نياز کيوي
کيوي از ميوه هاي نيمه گرمسيري است که مقاومت آن به سرما بيش از مرکبات است. نهال آن احتياج به رطوبت وآب زياد دارد،لذا بايد به طور مرتب آبياري گردد. آزمايش هاي انجام شده در منطقه شمال ايران نشان داده است، که نهالهاي دو ساله تا 5/7- درجه سانتيگراد را به راحتي تحمل مي نمايند. اما گفته شده است که به دماي کمتراز 5/7- درجه حساس اند و در عين حال بايستي از کوران هوا محفوظ نگه داشته شود ، گرچه درختان کهنسال آن در مقابل کوران هوا مقاوم هستند ، ولي سرشاخه ها وجوانه هاي بهاري که خيلي سريع رشد مي نمايند، بسيار ترد وشکننده بوده ودر مقابل بادهاي شديد مقاومت ندارند. ايجاد باد شکن وحفاظ باعث جلوگيري از ساييده شدن ميوه ها به يکديگر شده ودر نتيجه محصول سالم مانده و از ارزش آن کاسته نمي شود (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص28). بنابراين به منظور رشد عادي اين نبات ، وجود شرايط محيطي خاص الزامي است در غير اين صورت ميوه ها نارس، بي فرم وفاقد ارزش تجارتي خواهند بود که از آن جمله مي توان به فاکتورهاي زير اشاره کرد :
2-2-10-1- بارندگي :
اين گياه در مناطقي که ميزان بارش ساليانه آن فصل رشد ، از اواخر بهار تا اواخرتابستان، کمتراز 500 ميليمتر نباشد، به خوبي رشد مي کند، بديهي است اين مقدار باران بايد در تمام فصل بهار به طور يکنواخت و در حدود 25 ميليمتر در هفته ببارد ودر فصل زمستان که موقع استراحت گياه است مقدار 25 ميليمتر باران در ماه کافي خواهد بود. چنانچه باران طبيعي ساليانه به حد کافي نباشد در اين صورت بايد آبياري را به طور مرتب وبه حد کافي انجام داد ( عباسپور، 1370) .
2-2-10-2- نور خورشيد :
بسياري از توليد کنندگان ميوه متوجه اين موضوع شده اند ، درختاني که در سايه قرار دارند نسبت به درختاني که از نور بيشتري برخوردارند گل وميوه کمتر توليد مي کنند (خزائي پول، 1382،ص48) . مقدار نور (طول مدت تابش نور ) لازم براي پرورش ورشد نهال کيوي را حدود 1800 ساعت در سال برآورد کرده اند ، ولي کمترين زمان لازم براي تابش نور در طول هر ماه را 15 ساعت دانسته اند، در فصل زمستان به طور متوسط روزانه 5 ساعت ودر فصل تابستان 8 ساعت نور مستقيم مورد نياز است ، بديهي است که در فصول رشد يعني بهار وتابستان گياه به مقدار نور بيشتري جهت فتوسنتز نيازمند است. بايد توجه داشت که اثر نور خورشيد در پرورش کيوي بيش از گرما مي باشد(عباسپور، 1370).
2-2-10-3- نياز سرمايي :
تشکيل ياخته زاينده در کيوي پس از سرماي زمستان صورت مي گيرد. اين گياه نيز ، همانند ساير درختان ميوه خزان دار به منظور توسعه وتکميل رشد جوانه ها احتياج به حداقل سرماي معيني در طول فصل رکود دارد. درمناطقي که کيوي کشت مي شود ، زمستانها بايد به اندازه کافي سرد باشد تا سرماي کافي براي شکستن استراحت زمستانه تأمين گردد. پژوهشگران ميزان دقيق سرماي مورد نياز در کيوي جهت شکفتن دوره استراحت وشکفتن جوانه هاي جانبي را متفاوت اعلام کرده اند (خزائي پول ، 1382، ص45).
کيوي براي توليد مناسب به 300 تا 400 ساعت ( تقريباً 17-13شبانه روز) دماي کمتراز 7 درجه سانتيگراد نياز دارد (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، ص30). به طور کلي نياز سرمايي گونه هاي مختلف کيوي متفاوت است. حتي درون گونه ها نيز گسترده نياز سرمايي وسيع است.
به عنوان مثال ، ارقامي مانند آليسون ، آبوت ، برونو و مانتي نسبت به هايوارد نياز سرمايي کمتري دارند (خزائي پول، 1382، ص47).
با توجه به اينکه هر گونه يخبنداني درفصل بهار جوانه هاي تازه وشکوفه ها را از بين مي برد وهمچنين يخبندانهاي ناگهاني قبل از برداشت ميوه به محصول آسيب مي رسانند. درمنطقه گيلان ومازندران به ويژه غرب استان مازندران بروز سرماي ناگهاني وشديد به ندرت اتفاق مي افتد، بنابراين امکان بروز چنين شرايطي نيز بسيار کم است (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، ص31).
2-2-10-4- خاک :
خاک مورد پسند اين ميوه، خاکهاي کاملاً سبک شني است که داراي قابليت نفوذ طبيعي آب بوده واحتياج به زهکشي نداشته باشد. در خاکهاي رسي شني وشني رسي به خوبي رشد نمي کند وبهترين نوع خاک براي رشد آن، خاکهاي شني هوموس دار است. همچنين مخلوط کود دامي پوسيده وماسه بادي به نسبت مساوي عالي ترين نتيجه رشد را در پرورش اين ميوه در شمال ايران داشته و به اين نتيجه رسيده اند که اين ميوه در زمينهاي ماسه اي کنار دريا همراه با 50 درصد کود دامي پوسيده از عالي ترين رشد و محصول برخوردار بوده است. اين ميوه در خاکهاي سنگين همانند اراضي شاليزاري منطقه شمال کشور به پوسيدگي ريشه مبتلا مي شود (ابراهيمي، 1359) .
همچنين بر اساس تحقيقات انجام شده کيوي فروت درخاکهاي کلاس 1 وخصوصاً در خاکهاي عميق آبرفتي بهترين رشد را داراست و درخاکهاي لومي و سيلت- لومي نسبت به خاکهاي شني- لومي بهتر رشد کرده و محصول بيشتري توليد مي کند ( p.312 , 1990,Beutel ) .
با در نظر گرفتن اين موضوع که ميوه کيوي به زيادي آب وخشکي بسيار حساس مي باشد ورطوبت مناسب محيط براي رشد وپرورش کيوي فروت 90-80 درصد وحداقل رطوبت نسبي محيط پرورش آن ، نبايد از 56 درصد کمتر باشد. لذا کشت کود سبز براي بالا بردن ميزان هوموس خاک وجلوگيري از تبخير رطوبت در تابستان، درپرورش اين ميوه اثرات مطلوبي مي گذارد ( ابراهيمي ،1359) .
ريشه اين گياه در مقابل خاکهاي قليايي مقاوم نيست و خاکهاي اسيدي را ترجيح مي دهد. نهال کيوي در خاکي که اسيديته (PH) آن بين 5/5 تا 5/6 باشد، به خوبي رشد مي کند و در PH کمتراز 5/5 بايستي مقداري آهک به خاک اضافه نمود تا ميزان اسيديته خاک را تعديل نمايد. ريشه کيوي به زمينهاي لجن زار حساسيت بسيار شديد دارد وچناچه ترکيبات طبقات زيرين خاک براي گياه مناسب نباشد، بايد در موقع برگرداندن خاک دقت نمود تا خاک طبقات زيرين با خاک سطحي مخلوط نگردد(عباسپور، 1370) .
2-2-11- روشهاي مختلف تکثير کيوي
کيوي فروت را به طرق مختلف مي توان تکثير نمود که شامل موارد ذيل مي باشد:
2-2-11-1- ازدياد از طريق بذر:
اين روش شامل مراحل :
1- تهيه بذر؛
2- جوانه زدن بذور؛
3- پيوند کردن نهالهاي بذري مي باشد (صادقي ، 1369، صص 24-23).
2-2-11-2- ازدياد از طريق قلمه :
در ازدياد نباتات به وسيله قلمه، يک قسمت از ريشه ، ساقه و يا برگ از گياه مادري جدا مي شود وپس از قرار گرفتن در شرايط مطلوب محيطي شروع به تشکليل ساقه وريشه مي کند وسرانجام يک گياه مستقل که کاملاً شبيه گياه مادري است توليد مي شود. قلمه ها ، از قسمتهاي رويشي گياه تهيه مي شوند وبر حسب اينکه از کدام قسمت گياه تهيه شوند، به شرح ذيل دسته بندي مي شوند:
الف ) قلمه هاي ساقه ( شامل قلمه هاي خشبي خزان کننده وبرگ ريز هميشه سبز، نيمه خشبي ، چوب نرم و علفي )؛
ب) قلمه هاي برگ؛
ج) قلمه هاي برگ- جوانه؛
د) قلمه هاي ريشه.
بسياري از گياهان مي توانند با انواع مختلف قلمه هاي مذکور بطور موفقيت آميزي ازدياد شوند. انتخاب و به کارگيري هر کدام از اين روشها، بستگي به حداقل هزينه وآساني روش انتخاب شده دارد. در کيوي فروت مي توان از قلمه هاي خشبي (زمستاني)، نيمه خشبي، علفي، برگ- جوانه و قلمه هاي ريشه استفاده نمود. قلمه هاي خشبي در کيوي فروت به علت توليد کالوس زياد و ريشه دهي کم درحال حاضر بطور وسيع به کار گرفته نمي شوند و بجاي آن استفاده از قلمه هاي نيمه خشبي يا به کارگيري تکنيکهاي ويژه روش معمول ازدياد کيوي فروت درجهان است (717-PP.714, 1988,et al Caldwell).
2-2-11-3- ازدياد از طريق پيوند :
جهت پيوند کردن نهالهاي کيوي فروت مي توان از روشهاي زير استفاده نمود :
الف) پيوند شاخه، که اين پيوند خود از انواع مختلف پيوندهاي (زبانه، پوستي واسکنه ) تشکيل شده است.
ب) پيوند جوانه اي، که اين پيوند هم از انواع مختلف پيوندهاي (شکمي و وصله اي) تشکيل شده است.
در هر نوع پيوند، بايد مراقب بود که نهالهاي نر و ماده از هم جدا باشند، زيرا تا زمان گلدهي هيچ وسيله مطمئني براي تشخيص جنسها از همديگر وجود ندارد (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، صص67-61).
2-2-11-4- ازدياد از طريق کشت بافت :
جهت تکثير کيوي فروت از اين طريق مي توان از روشهاي زير استفاده نمود:
الف) باز آفريني کيوي با استفاده از کالوس توليد شده از قطعات ساقه ؛
ب) کشت نوک شاخه وقطعات ساقه به همراه جوانه هاي جانبي ؛
ج ) کشت آندوسپرم؛
د ) کشت برگ؛
ز ) کشت لپه؛
و ) کشت جنين؛
ﻫ ) کشت بساک (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372، صص81-68).
2-2-12- عمليات احداث باغ کيوي
از آنجايي که کيوي نيز مانند ساير در ختان ميوه چند سال طول مي کشد تا به بار بنشيند و علاوه بر مخارج نسبتاً سنگين اوليه در طول اين مدت نيز هر ساله مبالغي خرج نگهداري وپرورش آن مي شود واز طرفي احداث باغ نياز به سرمايه گذاري نسبتاً طولاني دارد، لذا به منظور جلوگيري ازخسارات وزيانهاي غير قابل جبران لازم است قبل از اقدام ، به شرايط وموارد زيرتوجه نمود :
2-2-12-1- شرايط احداث باغ :
پس از در نظر گرفتن زمين مناسب از لحاظ سازگاري کيوي با منطقه مورد نظر ورعايت شرايط اقليمي وعوامل زيستي که در بخش مربوطه بدان اشاره شد ، براي احداث باغ کيوي بايد مراحل زير انجام شود:
الف) مطالعه عوامل محيطي :
تغيير دادن عوامل تشکيل دهنده محيط رشد ومناسب کردن آنها براي گياهان کاشته شده اغلب اگر غير ممکن نباشد ، بسيار دشوار است. در نتيجه بايد کوشش شود تا محيط کشت اين گياه از بدو امر مناسب باشد. مهمترين عوامل محيطي که نحوه رشد وميزان محصول يک درخت را تعيين مي کنند عبارتند از : حرارت، نور ، موقعيت محل ( مجموعه عوامل عرض جغرافيايي، ارتفاع از سطح دريا ومقدار شيب زمين )، خاک وآب (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، صص87-86) .
ب) عوامل اقتصادي :
مهمترين هدف از توليد هر نوع محصول کسب درآمد است. به طور کلي عوامل اقتصادي موثر در توليد هر محصول منجمله ميوه ها را مي توان به دوگروه سرمايه گذاري يا هزينه توليد وعوامل مربوط به بازار يا بازار يابي تقسيم کرد. گروه اول درهر زمان تابع شرايط خاص منطقه اي بوده وتابعي از زمان ومکان مي باشد. در مورد گروه دوم ، با توجه به اينکه حتي بهترين محصول توليد شده چنانچه قابل عرضه به بازار نباشد ، چيزي جز ضرر عايد توليد کننده نخواهد کرد، بنابراين بهتر است قبل از احداث باغ در مورد بازار فروش آن مطالعه ودقت کافي به عمل آيد. همين طور مقدار نياز وتقاضا از سوي مصرف کننده وفاصله محل احداث باغ تا بازار فروش نيز بايد در نظر گرفته شود ، زيرا هر چه فاصله باغ و بازار فروش بيشتر باشد ، به همان اندازه مخارج حمل ونقل وضايعات بالاتر رفته وبنابراين هزينه توزيع افزايش خواهد يافت (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372، صص89-88) .
2-2-12-2- باد شکن :
مرحله بعدي در احداث باغ ايجاد باد شکن در اطراف محوطه باغ است. در بسياري از باغها با احداث ديوارهاي باد شکن در جهت عمود بر باد تا حدي از نفوذ سرما به داخل باغ کاسته مي شود. به طور کلي اهميت حفاظت درختان کيوي در مقابل باد اغلب غير قابل محاسبه است ( 1990, Freguson) .
نظر به اينکه شاخساره هاي کيوي به ويژه در اوايل دوره رشد بسيار ترد و شکننده هستند (خزائي پول، 1382، ص48)، نمي توانند در مقابل بادهاي تند و طوفانهاي فصلي (طوفانهايي که در بهار و اوائل تابستان مي وزند)، مقاومت نموده وشکسته مي شوند. علاوه بر اين به علت وزش باد، ميوه هاي در حال نمو در اثر ساييده شدن به شاخه ها يا ميوه هاي مجاور خراش برداشته ( به خصوص نوع هايوارد که به سايش پوست ميوه بسيار حساس مي باشد)، ممکن است موجت کاهش رشد گياه مخصوصاً رشد شاخه هاي جوانتر شود (1990,Freguson) .
همچنين باد شديد مانع آن است که زنبور عسل وساير حشرات فعاليت روزمره را آزادانه ادامه دهند و به اين ترتيب بيشتر گلهاي ماده بارور نشده و از رشد آنها کاسته خواهد شد (عباسپور،1370) .
لذا با توجه به موارد ذکر شده، مي توان گفت که وجود باد شکن در اطراف باغ کيوي امري ضروري وحياتي است.
در شمال ايران به ويژه در استان مازندران از انواع درختان اوکاليپتوس وسوزني برگها به عنوان بادشکنهاي طبيعي استفاده مي نمايند که معمولاً در چند رديف نزديک به هم ودر فاصله 7 متري اولين رديف نهالهاي کيوي کاشته مي شود (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372،ص90) . گونه هاي موجود در زلاندنو که بيشتر براي ايجاد بادشکن به کار مي روند عبارتند از : نوعي بيد به نام ماتسودانا، سرو ژاپني(کريپتومريا ژاپونيکا)، گونه کا سوآرينا و بامبوي خيلي بزرگ (سينوکالموس اولدهامي) (1990,Freguson) .
همچنين در زلاندنو و کاروليناي جنوبي از درخت تبريزي (پاپلار) به عنوان بادشکن استفاده شده است (p.4 1998 ,, Mainland) .
درموقع انتخاب بادشکن بايد عوامل زير را مدنظر قرار داد (1990,Freguson) :
بهتراست درخت از دسته درختان سوزني باشد.
رشد درخت سريع باشد، به طوري که همزمان با ايجاد باغ آماده گردد.
درختان بادشکن ميزبان آفات کيوي نباشند.
گلهاي درختان بادشکن همزمان با شکوفه هاي کيوي توليد نگردد و به ويژه آنکه گلهاي آنها نبايد جاذبه بيشتري براي زنبور عسل داشته باشد.
بکارگيري باد شکنهاي مصنوعي با توجه به اينکه موقتي هستند، استفاده بهينه از زمين را فراهم نموده، سطح باغ را به طور کامل مي پوشانند وبراي جلوگيري از باد بسيار مناسب اند اما ساخت آنها مستلزم هزينه هنگفتي است (1990,Freguson) .
2-2-12-3- داربست وانواع آن :
مسئله اي که در پرورش انواع کيوي اهميت دارد، اين است که کيوي يک گياه رونده است، جهت نگهداري خود به تعدادي پايه نياز دارد. لازم است پايه به حدکافي محکم بوده و ترتيب و نحوه نصب آن طبق اصول فني انجام گرفته باشد وقبل از کاشت نهالها در محل خود نصب گردند. بايد توجه داشت که پايه ها در جهت مخالف بادهاي محلي نصب شوند (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص92) .
پايه ها(قيم ها ) را از چوب سخت ويا از بتن مسلح يا لوله هاي فلزي بطول 3 متر مي سازند وبايد پايه آنها به حد کافي درزمين محکم شود تا در اثر باد وباران سست نگردد. معمولاً شاخه هاي اصلي درخت با سيم هاي حائل قيم ها بسته مي شوند و به اين ترتيب قيم تحت يک کشش قوي قرار مي گيرد (شکل2-14). سيم هاي فلزي بايستي از جنس فلز زنگ نزن و حداقل 2 تا 5/2 سانتيمتر قطر داشته باشد. سيمها محکم کشيده شده و به قيم متصل مي شوند و هر سيم فشار و سنگيني قابل ملاحظه اي را بايد تحمل کند(عباسپور ،1370، ص59).
شکل (2-14): بستن شاخساره های يکساله گل دهنده به سيم های داربست به منظور افزايش درصد گلدهی.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 158)
درجهان سه سيستم داربست Tبار يا ستوني، آلاچيقي، حصاري يا ديواري مرسوم است.
الف)سيستم Tبار يا ستوني :
دراين سيستم قيم ها به شکل T هستند ومناسب ترين روش براي داربست کيوي فروت مي باشد. تيرهاي مياني به طول 40/2 متر و قطر 9 سانتيمتر مي باشد که در انتها باريک مي شوند. مقطع اين تيرها دايره و يا نيم دايره و يا مربعي مي باشد. پايه هر تير به ميزان 60 سانتيمتر در زمين فرو برده مي شود و پاي آن محکم مي گردد. فاصله هر تير 6- 5 متر مي باشد که معمولاً بين دو رديف نهال کاري نصب مي گردد. بازوي افقي Tمعمولاً از چوب يا تيرچه هاي بتوني با مقطع نيم دايره مي باشند که طول آنها 2 متر است. T بارها معمولاً به وسيله دو بازو به ستون پايه محکم مي شوند تا بتوانند سنگيني نهال را تحمل کنند.در 30 سانتيمتري بالاي هرستون محل فرورفته اي براي جاگرفتن سر تير پيش بيني شده است. بازو هاي ميوه دهنده اغلب به سيمهائي که براي نگهداري ستون نصب شده اند مي چسبند ودر نتيجه به آساني نمي توانند خود را به خارج از سيم هاي سرستون بکشانند ويا باد آنها را تغيير محل دهد. اين سيستم به علت روباز بودن و امکان نفوذ نور بيشتر احتمال شيوع قارچBotrytis راکاهش مي دهد(عباسپور،1370،صص61-60).
ب) سيستم آلاچيقي :
اين سيستم يکي از انواع رايج در جهان است واز نظر اصول فني ،اندازه ستونها به همان اندازه سيستم T بار (ستوني) مي باشد. فقط در هر رديف يک شيب مشخص درنظر گرفته مي شود.دراين سيستم به علت شکل خاص آن پيچهاي کيوي به طور کامل برروي سيستم قرار مي گيرند وميوه ها توسط برگها به طور کامل پوشيده مي شوند. از اين رو قدرت نفوذ نور کاهش مي يابد ،بنابراين هرس را بايد طوري انجام داد که سايه سيستم وميوه ها در روي زمين کاملاً مشخص شوند. به خاطر نفوذ کم نور امکان نشو و نماي علفهاي هرز کمتراست اما امکان شيوع قارچهاي Botrytis زياد مي باشد. در اين سيستم احتمال خطر آسيب باد به مراتب کمتر است ولي در سالهاي اخير به علت مشکلات فراواني که در امر به کار گيري و سايل موتوري براي شخم، وجين و تأمين کارگر به وجود آورده، اين سيستم تا حدود زيادي جاي خود را به روش T بار داده است . همچنين ، بايد توجه داشت که احداث اين سيستم بسيار پر هزينه مي باشد (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، صص 96-94) .
ج) سيستم حصاري يا ديواري :
دراين روش از پايه هاي فلزي يا بتوني با مقطع مربع يا دايره ونيم دايره وحتي به شکل H استفاده مي شود. ارتفاع پايه ها از سطح زمين 25/2- 15/2 متر و براي نصب پايه در زمين نيز با توجه به سستي وسفتي زمين 7/0- 5/0متر در نظر مي گيرند. پايه هاي فلزي را از نبشي نمره 6 يا 8 براي پايه هاي اصلي ونبشي نمره 4 براي پايه هاي فرعي مورد استفاده قرار مي گيرند.نبشي هاي کوچکتر را در فاصله 3 متر از يکديگر نصب مي کنند ونبشي هاي بزرگتر را بين هر4 ستون نبشي کوچکتر قرار مي دهند. روي ستون هاي عمودي سه رديف سيم گالوانيزه بطور افقي و به فاصله 75 سانتيمتر از يکديگر نصب مي کنند. محل اتصال سيم با ستونها را بايستي با دقت انجام داد که سيم ها از محل نصب جابجا نشوند وبا ايجاد سوراخ در داخل ستون آن را کاملاً مهار مي کنند. پايه ها را با بتن داخل زمين محکم مي کنند.
امروزه با توجه به کم بودن ميزان باردهي کيوي دراين سيستم ونرسيدن نور خورشيد به ميوه ها وآسيب پذيري بيشتر در برابر باد، سيستم مذکور در بيشتر کشورهاي دنيا متروک شده وکمتراز آن استفاده مي شود.
به طور کلي درمناطق مرطوب به منظور استفاده از هر نوع داربستي بهتراست از بکارگيري پايه هاي فلزي صرف نظر کرد وپايه هايي از بتن را مورد استفاده قرار داد. نهال کيوي فروت جوان را مي بايد به وسيله نخ به سيمهاي افقي بسته وبه تدريج که نهال بزرگ مي شود، شاخه هاي آنرا به طور افقي روي سيمها به طرفين و با زاويه 90 درجه هدايت کرد (عباسپور ،1370، صص68-67).
2-2-13- عمليات کاشت کيوي
2-2-13-1- آماده سازي خاک :
قبل از آنکه نهالهاي کيوي فروت در زمين اصلي کاشته شوند خاک آن بايد به دقت آماده شود و توسعه خوب بعدي ريشه ها به اين آماده سازي بستگي دارد زيرا ريشه هاي اين گياه بصورت توده اي و درعمق کم خاک قرار دارند. زمين مورد کاشت کيوي فروت بايد زهکشي خوبي داشته باشد و آب را در خود نگه ندارد، زيرا ريشه هاي کيوي فروت به خاکهاي لجن زار حساسيت بسيار شديد دارند.بنابراين در زمينهايي که آب بطور کامل نمي تواند درزمين نفوذ نمايد کانالهايي در جهت شيب زمين ايجاد نمودوآب اضافي را به هر شکلي از محيط ريشه ها خارج ساخت.جهت کاشت نهال، زمين مورد نظر دراواخر تيرماه تا عمق 50 سانتيمتري خاک مي بايد بخوبي شخم زده شود(عباسپور،1370).
2-2-13-2- کود دهي :
از آنجائيکه در اغلب مناطق، کيوي فروت در زمينهاي شني پرورش داده مي شود واين خاکها معمولاً از لحاظ مواد غذايي فقير هستند براي يک رشد خوب بايستي 4-3 هفته قبل از کاشت به ميزان کافي سوپر فسفات وخون و استخوان (به نسبت مساوي وبه ميزان 5/0تا 1 کيلوگرم براي هر درخت) با خاک مورد کاشت مخلوط شود (ابراهيمي ، 1359).عمليات آماده سازي وکوددهي خاک بايستي 8-7 ماه قبل از شروع کاشت انجام شود وچنانچه کود با خاک بطور کامل مخلوط نگردد، ريشه در اثر تماس با کود خشک شده ونهال از بين مي رود(عباسپور،1370).
2-2-13-3- طراحي کاشت درختان کيوي فروت :
با توجه به اينکه کيوي فروت از درختان دو پايه است. لذا جهت آنکه عمل تلقيح گلهاي ماده بطور کامل صورت گيرد بايستي پايه هاي نر به درستي در مجاورت پايه هاي ماده قرار گيرند. در صورتيکه گلها بخوبي تلقيح گردند ميوه هاي سالم ودرشتي خواهند داد، که اين نوع ميوه ها از بازار پسندي خوبي برخوردار هستند. بنابراين توليد ميوه خوب و سالم بستگي به ترتيب صحيح غرس پايه هاي نر و ماده دارد. معمولاً نسبت بين پايه هاي نر و ماده 1به 8 مي باشد، جهت کاشت نهالها، معمولاً به اين صورت طراحي مي شود که در روي رديف اول يک پايه نر بين دو پايه ماده واقع شود و سپس دو رديف بطور کامل پايه هاي ماده و سپس رديف بعدي نيز يک پايه نر بين دو پايه ماده قرار مي گيرد و اين روش به همين ترتيب تکرار مي شود. لازم به توضيح است که جهت پياده نمودن طرح بهتر است نهالها را در جهت شمال - جنوب کرد، همچنين مي بايد ابتدا تمامي نهالهاي نر را در محلهاي پيش بيني شده کاشت و آنها را با بستن پارچه يا زدن رنگ بر روي تنه مشخص وسپس اقدام به کاشت پايه هاي ماده نمود (عباسپور، 1370).
2-2-13-4- انتقال نهالها به زمين اصلي :
از مهمترين عوامل ابتدايي کاشت ، انتخاب نهالهايي با ريشه هاي مناسب است. سفارش تهيه نهال معمولاً بايد 2-1 سال قبل از کاشت صورت گيرد. نهالها بايد بين 2-1 متر ارتفاع داشته وقطر آنها در محل پيوند 5/1سانتيمتر باشد. معمولاً نهالهاي دوساله را براي کاشت انتخاب مي کنند. اين نهالها پس از دوسال شروع به توليد اولين ميوه نوبرانه مي نمايد و پس از8-7 سال به حداکثر باروري خود مي رسند (عباسپور،1370).
2-2-13-5- زمان انتقال نهالها :
نهالها را مي توان هم در پاييز کاشت نمود وهم در بهار، منتهي نهالهاي کاشته شده در بهار معمولاً قادر نيستند که به خوبي در زمين استقرار يابند. در مناطقي که قبلاً نهالهاي به دست آمده از بذر را به خزانه منتقل نکرده اند در اوائل بهار به محل اصلي منتقل مي گردند و در شهريور ماه همان سال نسبت به پيوند آنها اقدام مي کنند (عباسپور، 1370).
2-2-13-6- فواصل کاشت :
فواصل کاشت نهالها بر حسب رقم واينکه از چه نوع داربستي استفاده مي شود فرق مي کند فواصل بين رديفها معمولاً تحت تأثير امکانات موجود وداربست مورد استفاده قرار مي گيرد. فاصله بين داربستها ورديفها معمولاً بين 5/4-3 متراست وفاصله هر نهال روي رديفها براي بيشتر ارقام 9-5/7 متر توصيه شده است، اما براي رقم ضعيف تري مثل هايوارد 6-5/5 متر کافي است. در روش آلاچيقي فاصله 6 متر براي هر رديف و 6-5/5 متر فاصله بين هر درخت در هر رديف توصيه شده است (عباسپور، 1370).
2-2-14- عمليات داشت کيوي
2-2-14-1- هدايت و مراقبت ازنهالها :
بلافاصله پس از کاشت نهال قسمت انتهايي آن را قطع مي کنند ، البته اين عمل را مي توان قدري به تأخير انداخت وتا نزديکي بهار که شکوفه ها آماده بازشدن هستند صبرکرد. براي در امان ماندن نهالها از آسيب باد مي توان يک چوب به دقت در مجاور نهال در زمين فرو کرد ونهال را به آن بست ، بايد توجه داشت که نهال به دور اين قيم نپيچد وتا حد امکان بايستي تنه مستقيم وراست ايجاد گردد.جهت آنکه رشد گياه به طرف بالا هدايت گردد، شاخه هاي آن را با نخ پنبه اي بر روي داربست مي بندند. شاخه هاي ميوه دهنده نبايستي طوري هدايت شوند که به موازات شاخه هاي دائمي قرار گيرند ويا آنکه جوانه هاي ميوه دهنده اي که از شاخه اصلي ظاهر مي گردد مخلوط شده ومزاحم يکديگر شوند. عدم رعايت موضوع فوق موجب مي شود که شاخه هاي درخت در همديگر بپيچند وبا تراکم بيش از حد موجب تاريک شدن محيط درخت را فراهم آورند که درنهايت موجب بد شکلي وناهماهنگي وضع درخت خواهد شد.
ترتيب وآماده نمودن شاخه هاي اصلي درخت موجب خواهدشد که گياه علاوه برداشتن حالت تعادل، رشد مطلوبي داشته باشدوتوليد ميوه هم به حداکثر برسد، اگر چه ممکن است به وجود آوردن اين حالت 3-2 سال هم به طول بيانجامد (عباسپور،1370).
2-2-14- 2- آبياري :
کيوي فروت نسبت به انگور و يا ساير ميوه هايي که از نظر آب و هوايي و خاک داراي شرايط مشابهي مي باشند، نياز به آبياري بيشتري دارد. در باغات کيوي فروت معمولاً از سه سيستم آبياري استفاده مي شود. در باغات تازه احداث شده از سيستم آبياري قطره اي استفاده مي شود. در سال اول يک قطره چکان نزديک گياه نصب مي شود. در سال دوم يک قطره چکان ديگر در طرف مقابل گياه نصب مي شود وفاصله آنها 50-40 سانتيمتري از تنه درخت مي باشد. موقعي که درخت 4 ساله شد 2ويا 3 قطره چکان ديگر درفاصله 80 سانتيمتري از قطره چکان اولي نصب مي شود. سيستم آبياري قطره اي مي تواند روزانه ويا هر دو روز يکبار آب مورد نياز درخت را تأمين نمايد. اما هنگاميکه درخت به سن کامل باردهي رسيد قادر نيست آب مورد نياز گياه را فراهم آورد (p.313 , 1990 ,Beutel).
دراين موقع مي توان قطره چکانها را باآب پاشهاي کوچک تعويض نمود. اين آب پاشهاي پلاستيکي آب را به صورت دايره اي پخش خواهند کرد والگوي پخش آب آنها بايد طوري باشد که آبياري مناسبي انجام شود. لوله هاي نگه دارنده اين آب پاشها مي توانند به سيمهاي قيم ها بسته شود ويا اينکه روي سطح خاک قرار داده شوند ( همان منبع ) .
سومين سيستم آبياري که بطوروسيع درباغات قديمي تر کيوي فروت مورد استفاده واقع مي شود، بکارگيري آبياري باراني تحت فشار است. آب پاشهاي اين سيستم مي توانند در بالا يا در زير درختان نصب شوند. هنگامي که آب پاشها در بالاي درختان نصب مي شوند ، مي توانند براي مبارزه با سرمازدگي گياهان نيز مورد استفاده واقع شوند. اما باعث رنگ پريدگي ولکه دار شدن ميوه ها مي شود که اين امر نيز موجب افت بازار پسندي آنها مي گردد ( همان منبع ) .
2-2-14-3- هرس :
هدف اصلي از هرس درخت کيوي فروت ايجاد و نگهداري يک چهارچوب خوب با شاخه هاي اصلي و بازوهاي ميوه دهنده مناسب ، حفظ تعادل بين رشد رويشي و رشد زايشي درخت و تسهيل در عمليات زراعي مثل سمپاشي، تغذيه نبات و... است. معمولاً کيوي فروت درتمام فصل رشد هرس مي شود. جلوگيري از رشد سريع، ايجاد فضاي باز ومناسب وجلوگيري از درهم پيچيدن شاخه ها و سايه اندازي آنها روي همديگر از اهداف هرس تابستانه است. در هرس زمستانه شاخه هاي ميوه داده سال قبل به منظور تحريک رشد شاخه هاي جديد قطع مي شوند (شکلهای 2-15و2-16). هرس زمستانه بعد از برداشت محصول مي تواند انجام شود (صادقي ، 1369، صص39-38).
شکل (2-15): باغ کيوی قبل از انجام هرس زمستانه.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 156)
شکل (2-16): باغ کيوی بعد از انجام هرس زمستانه.
منبع: (خزائی پول، 1382، ص 158)
لازم به يادآوري است که در شمال ايران ودر وضعيت متعارف آب وهوايي از اواخر بهمن ماه که درجه حرارت خاک به 10 درجه سانتيگراد مي رسد، اجراي برخي از روشهاي مديريتي چون هرس، دراين زمان ، ضايعات جبران ناپذيري را به همراه دارد.اگر درختان کيوي در اواخر زمستان هرس شوندمانند انگور، شروع به ترشح شيره در محل زخم مي کنند. هر چند ريزش اشک باعث تضعيف بوته انگور نمي شود اما در کيوي به علت از دست دادن مواد ذخيره اي، برگها پس از رويش زرد رنگ شده وتعداد کمتري گل توليد مي شود(خزائي پول، 1384،ص7).
هرس پايه هاي نروماده يکسان است زيرا هر دو پايه شاخه هاي گل دهنده توليد مي کنند. منتهي در پايه هاي نر بلافاصله پس از تمام شدن گلها اين هرس مي تواند صورت گيرد تا رشد جديد تحريک گردد.
در واقع هرس يکي از مهمترين عوامل موفقيت درپرورش درخت کيوي فروت مي باشد وکوچکترين غفلت در اين موضوع مهم واينکه کدام شاخه وبه چه مقدار بايد هرس شود وکدام شاخه بايستي نگهداري شود موجب خواهد شد ضرر وزيان جبران ناپذيري به محصول وآينده باغ وارد شود(عباسپور، 1370،ص69).
2-2-14-4- تغذيه گياه :
نياز نهائي به هر عنصر غذائي براي همه گياهان بستگي به دو عامل دارد:
1) ميزان محصول ؛
2) غلظت متوسط آن عنصر در گياه براي توليد آن ميزان محصول.
بنابراين لازم است که با تجزيه خاک و برداشت سالانه محصول، مقادير دقيق عناصر غذائي مورد نياز درخت به آن داده شود تا محصولي خوب و مطمئن همه ساله توليد گردد.
يک کود کامل N.P.K بايد به کار گرفته شود. مقادير دقيق مورد نياز اين عناصر برحسب سن درخت، حاصلخيزي خاک وآناليز کودها فرق مي کند. براي يک درخت بالغ در سن باردهي کامل ، ازت 300 تا 400 کيلو در هکتار، فسفر 80تا 100کيلو درهکتار وپتاسيم 140تا 160 کيلو در هکتار همه ساله مورد نياز است. قابل ذکر است که اين کودها بايد بطور جداگانه به کار برده شوند و مي توانند به يکباره ويا درچندين نوبت به درخت داده شوند(صادقي ، 1369، صص41-40).
همچنين طبق بررسيهاي به عمل آمده کيوي فروت نياز شديد به پتاسيم دارد تا مقاومت گياه و ميوه آن افزايش يافته وخاصيت انبارداري ميوه نيز بيشتر شود. براي اينکه گياه کيوي بتواند به خوبي از پتاسيم استفاده نمايد، بايد کودي که حاوي منيزيم است به زمين داده شود (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص112).
عناصر ميکرو نيز در صورت بروز علائم مصرف مي شوند ، اين عناصر مورد نياز که تاکنون مورد آزمايش قرارگرفته اند عبارتند از : آهن، بُر، منگنز ، روي ، مس و موليبدن. ميزان اين عناصر در خاک معمولاً براي سالها مصرف درخت کافي است ولي هنگاميکه تا 50 تن محصول در هکتار برداشت مي شود بازگرداندن اين عناصر درخاک الزامي است(صادقي ، 1369، ص41).
با در نظر گرفتن اين نکته که کيوي نسبت به ترکيبات اضافي بُرحساسيت شديد نشان مي دهد، به همين جهت مصرف کودهاي حاوي بر با توجه به اينکه اراضي ساحلي اصولاً داراي مقدار زيادي بُر مي باشند، مورد نياز نيست(عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372، ص112).
2-2-14-5- مبارزه با علفهاي هرز :
تا کنون نوع خاصي از علفهاي هرز در مزارع کيوي فروت گزارش نشده است لذا براي کنترل علفهاي هرز درسالهاي اول مي توان از علف کشهاي عمومي مثل رانداپ، تري کوات وسورفلان استفاده کرد.براي مصرف اين علف کشها بايد دقت نمود که بر روي درخت پاشيده نشوند زيرا کيوي فروت به اين علف کشها به شدت حساس است. درباغات کيوي فروت بالغ سعي مي شود که سطح باغ از يک پوشش سبز برخوردار باشد. بدين منظور در طول پائيز وزمستان علفهاي هرز اجازه مي يابند که به رشد و نمو خود ادامه دهند ودر تابستان سال بعد چيده مي شوند. بطور کلي گزارش جامع، دقيق و قابل توجه درباره کنترل علفهاي هرز در باغات کيوي فروت در منابع به چشم نمي خورد (عباسپور، 1370).
2-2-15- آفات و بيماريهاي مهم کيوي و خسارات ناشي از عوامل طبيعي
کيوي در مقايسه با ساير ارقام نباتات نيمه گرمسيري با آفات وامراض کمتري مواجه بوده و از اين نظر خسارات زيادي متحمل نمي شود (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص133).
2-2-15-1- آفات :
ازجمله آفات درختان کيوي که تاکنون درکشورهاي توليد کننده اين محصول وبه خصوص درايران مشاهده وگزارش شده است،عبارتند از :
الف) شپشک :
شپشک از جمله حشراتي است که در کشور زلاندنو شيوع داشته وجزء آفات اصلي باغهاي کيوي آن کشور است. اين آفت که به نام Hemiberlesia rapax هم ناميده مي شود، معمولاً همراه با ميوه هاي صادراتي به کشورهاي ديگرمنتقل مي شود. اين حشره ازشيره گياهان تغذيه کرده وبه درختان جوان ونهالهاي تازه آسيب فراواني وارد مي کند ، اما اغلب خسارات وضرر کلي ببار نمي آورد. بهترين روش، براي مبارزه با اين آفت استفاده از سموم روغني در فصل استراحت گياه (زمستان) مي باشد (عباسپور، 1370،ص 82).
درايران تا کنون تنها يک نوع شپشک نقره اي شبيه شپشک توت مشاهده گرديده که کيوي را مورد حمله قرار مي دهد وبه وسيله يک نوع کفشدوزک در طبيعت پارازيته مي گردد ودر حالت آلودگي شديد با سمپاشي رفع مي شود (ابراهيمي ،1359).
ب)پروانه عامل پيچيدگي برگها :
اين آفت که شامل لارو تعداد زيادي از پروانه ها است ، باعث لوله شدن وپيچيدگي برگها شده وبدين ترتيب باعث نابودي درختان کيوي مي شود. از جمله آنها لارو سر قهوه اي به نام Ctenopseustis obliquana است. وجود انواع مختلف اين آفت در زلاندنو به ويژه نواحي شمالي آن کشور وکاليفرنياي آمريکا گزارش شده است؛ اما در ايران هنوز مشاهده نشده است. اين آفت مي تواند همراه ميوه ها به ساير کشورها منتقل شود، بدين خاطر در اکثر کشورها قبل از توزيع ميوه هاي وارداتي مدتي آن را قرنطينه کرده تا از آلوده نبودن ميوه ها به اين آفت اطمينان حاصل کنند. جهت مبارزه جدي با آن بايد برنامه سمپاشي درخت طوري تنظيم شود که با خروج لارو از تخم و شروع تغذيه از برگ همزمان باشد(عباسپور، 1370،ص83).
ج) پرندگان :
انواع متفاوتي از پرندگان به ميوه کيوي به ويژه به ميوه رسيده حمله مي کنند وبا خوردن ميوه وايجاد خراش در آن با عث ضايع شدن محصول مي گردند. بنابراين درشمال ايران مي توان حداکثر تا 15 آذر ماه روي درخت نگهداري نمود ، زيرا پرندگان از نيمه دوم آذرماه که همزمان با برگ ريزي کامل درخت است به ميوه ها حمله کرده و باعث سوراخ کردن واز بين بردن آنها مي شوند (ابراهيمي،1359).
د) موش :
موشها به ساقه و ميوه هاي رسيده کيوي حمله کرده و با جويدن و خوردن آنها باعث خسارت محصول مي شوند. در ايران گونه هاي متعددي از موش وجود دارد، ولي آنچه محقق است، موشهاي صحرايي خسارت شديدتري وارد مي کنند. مبارزه با موشها از طرق مختلفي ازجمله مبارزه مکانيکي (استفاده از تله هاي مختلف)، مبارزه زراعي (غرقاب کردن چند روزه زمين)، مبارزه بيولوژيکي(به کاربردن باکتري مولد حصبه موش) و يا با استفاده از مواد شيميايي وطعمه مسموم نيز مي توان با اين آفت مبارزه کرد (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372،ص137).
ز ) حلزونها :
گياهان جوان در خزانه يا مزرعه ، مورد حمله حلزونها قرار مي گيرند. براي مبارزه با آنها مي توان از انواع سموم کشنده حلزون استفاده کرد. روش مقرون به صرفه آن است که در فصل رشد به ويژه اوايل بهار اطراف وپاي نهال کيوي را به وسيله لايه نازکي از پوسته شلتوک (برنج) بپوشانيم، زيرا حرکت روي پوسته شلتوک براي حلزون امکان پذير نيست. استفاده از اين روش درحال حاضر در مناطقي مانند شمال ايران مرسوم است، زيرا کشت برنج در آن منطقه دسترسي به پوسته شلتوک را به آساني فراهم مي سازد.
آفات مهم ديگري که مخصوصاً درکشور زلاندنو اين گياه را مورد حمله قرار مي دهند عبارتند از :
کنه قرمز، کنه دو نقطه اي ، تريپس و کرم ريشه (ابراهيمي ، 1359) .
2-2-15-2- بيماريها :
کيوي فروت نسبت به برخي از قارچها، نماتدها و ديگر امراض حساس مي باشد ( P.3,2006,Whitworth) که از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره کرد:
الف) قارچ بوتيريتس سينه رآ (Botrytis-cinerea) :
اين قارچ بيشترين آلودگي وفساد را در ميوه کيوي ايجاد مي کند. عامل آلودگي، هاگها يا اسپورها مي باشند. اين قارچ که از راه لکه ها ونقاط ضرب ديده وزخمي ويا له شده وارد ميوه مي شود، ضمن توليد فساد وتوسعه ضايعات درسطح ، مستقيماً وارد ميوه شده وتوليد گره هاي قهوه اي بدشکل وبي مزه مي کند. تغذيه قارچ بوتيريتس براي ادامه فعاليت علاوه بر محتويات ميوه ، لاشه ميکروبها ويا ساير قارچ هاي مرده و غيرفعال در سطح آن نيز مي باشد. در نتيجه براي کاهش فعاليت اين قارچ بايد ضمن جداسازي ميوه هاي آلوده و زخمي بقيه آنها را برس کشي نموده تا از ميکروبها زدوده شوند. تمييز بودن ميوه هاي سردخانه و برودت صفردرجه سانتيگراد حداقل شرايط جلوگيري از رشد بي رويه اين قارچ است (عابديني، 1382، ص83). براي مبارزه با بوتيريتس مي توان از سمومIprodione ياVinclozolin تا نزديکهاي زمان برداشت استفاده نمود، ولي نبايد فاصله دو سمپاشي کمتر از 3 روز باشد (عبدي سنه کوهي و محمدي،1372، ص144) .
ب ) بلايت باکتريايي شکوفه کيوي :
عامل ايجاد اين بيماري Pseudomonas viridiflava است. اين بيماري باعث پوسيدگي جوانه ها يا گلها شده و در نتيجه محصول کاهش مي يابد. پرچمها وکلاله محل تجمع اين باکتري است.بارندگي ورطوبت نسبي درجه حرارت درانتشار اين بيماري نقش مهمي دارند (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372،ص141).
ج ) Armillaria nova :
اين بيماري سبب پوسيدگي ريشه و برگ کيوي مي شودو عامل بيماري ، باقيمانده شاخه هاي آلوده موجود در باغ است(عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص142).
د) نماتد ريشه :
درمورد نماتد ريشه کيوي درسالهاي اخير تحقيقات زيادي انجام گرفته است. نماتدها فقط انتهاي سفيد ريشه ها را مورد حمله قرار مي دهند ونقاطي از ريشه که قبلاً آلوده شده و به صورت متورم يا گال درآمده بود، بعداً خالي شده ونقاط جديدتر آلوده مي شوند. نماتد ها به صورت کرمهاي صاف وبسيار ريز وداراي شکلهاي متفاوتي مي باشند که قسمت اعظم آنها به حالت آزاد در خاک به سر مي برند وبقيه انگل آدميان وجانوران وگياهان هستند، بيشتر نماتدها انگل گياهي خاکزي بوده ، داراي دستگاهي خرطوم مانند هستند که با استفاده از آن ديواره سلولهاي ريشه را سوراخ کرده وآنزيم خاصي به داخل سلول ترشح مي کنند ومحتويات آن را به صورت مايع قابل جذب در مي آورند. مواد تزريق شده باعث جلوگيري از تقسيم سلول ها شده يا برعکس، تقسيم آنها را تشديد کرده وايجاد نکروز در سلولهاي ريشه مي کنند. ريشه گياهان آلوده ممکن است براثر بيماري ضعيف شده ، در برابر حمله انواع قارچها وباکتري ها آسيب پذير شود وآوندهايش از بين برود (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص142) .
علائم عمومي بيماريهاي نماتدي عبارتست از : ضعف وزردي عمومي شاخ وبرگ، کم شدن مقاومت در برابر شرايط نامساعد محيط، بروز عوارض کم آبي (مثل پژمردگي) و بالاخره کم محصولي (همان منبع).
مبارزه با نماتدها بيشتر بر اساس پيشگيري و ضد عفوني خاک به وسيله بخار و سموم تدخيني انجام مي شود. نماتدهاي خاک را مي توان قبل از کشت وبا دود دادن از بين برد، البته اين کار بيشتر به وسيله دستگاههاي خاصي انجام مي گيرد (عبدي سنه کوهي و محمدي ، 1372،ص143) .
پوسيدگي ريشه يکي از بيماريهايي است که نمونه هاي متعددي از آن در شمال ايران مشاهده شده است ، که ناشي از کشت در زمينهاي سنگين مي باشد. لذا کشت نهالها در زمينهاي سبک را ه جلوگيري از بروز پوسيدگي ريشه در شمال ايران است (ابراهيمي ،1359).
2-2-15-3- خسارات ناشي از عوامل طبيعي :
خسارات ناشي از عوامل طبيعي را به طور عمده مي توان به صورت زير خلاصه کرد (1990,Freguson):
خسارت ناشي از يخبندان ؛
خسارت ناشي از خشکي وخشکسالي ؛
سايش ميوه ها توسط باد؛
چروک خوردن ميوه ها؛
سوختگي ناشي از شدت نور خورشيد؛
خسارت ناشي از تگرگ؛
ضايعات هورموني(سمپاشي).
2-2-16- عمليات برداشت وانبارداري کيوي
2-2-16-1- برداشت کيوي :
برداشت محصول کيوي به طور معمول بسته به شرايط آب وهوا وميزان رشد دوره تابستان ، از اواسط آبان ماه شروع مي گردد واين عمل تا اواسط دي ماه ادامه مي يابد.اين محصول مي بايد قبل از رسيدن کامل آن برداشت شود وقبل از برداشت، بهتراست تعدادي از ميوه ها را به طور تصادفي انتخاب کرده وتوسط دستگاه قندسنج (رفراکتومتر) ميزان مواد قابل حل(Soliable solid) آن را تعيين نمود. در حقيقت اين روش معياري براي رسيدن ميوه ها مي باشد (عباسپور، 1370، ص91).
براي برداشت محصول، بهترين راه ، قطع دم ميوه از بالاتر از اتصال به درخت مي باشد ودم ميوه روي شاخه باقي خواهد ماند. با آنکه در هنگام برداشت اين محصول قدري سفت است ولي بايستي آنرا با دقت و به آرامي چيده و در جعبه گذاشت ( P.2, 2006,Whitworth) . هر گونه ضربه به ميوه مي تواند موجب فسادآن گردد. فساد ميوه هم با توليد گاز اتلين همراه است که باعث پوسيدگي ساير ميوه ها مي شود. بنابراين جهت جلوگيري از خراش سطح ميوه ، بهتراست در موقع برداشت از دستکشهاي نخي استفاده گردد (عباسپور ، 1370،ص92).
2-2-16-2- انبارداري کيوي :
ميوه کيوي فروت را مي توان براي چند هفته در محل خنک ودر خارج از سردخانه نگهداري نمود، ولي براي مصرف صادرات لازمست آن را در سردخانه نگهداري کرد(عباسپور،1370،ص95).
اين محصول پس از چيده شدن مي بايد به مدت 24 ساعت در درجه حرارت 4-0 درجه سانتيگراد قرار داده شود ودر نهايت در دماي صفر درجه انبار شود. فراهم آوردن شرايط مناسب انبار مي تواند ميوه ها را به خوبي به مدت 6-3 ماه نگهداري کند. کيوي فروت نبايد با ميوه هاي ديگر با هم انبار شوند، خصوصاً ميوه هایي که اتلين توليد مي کنند. زيرا اين گاز موجب مي شود ميوه ها نرم و بطور فاحشي زمان انبارداري و فروش آنها محدود شود. در انبارهاي کيوي فروت مي بايد از ليفتراکهاي باطري دار استفاده نمود، زيرا گازهاي خروجي از موتورهاي گازوئيلي اثر تحريک کننده اي در نرم شدن ميوه ها دارند. انبارها بايد سيستم تهويه مناسبي داشته باشند و با جريان يافتن هوا از تجمع گاز اتلين جلوگيري نمود. وجود تنها ppm5 گاز اتلين ، زمان انبارداري کيوي فروت را نصف مي کند و وجود ppm10 گاز اتلين به مدت يک هفته موجب خواهد شد که ميوه ها به سرعت نرم شوند ( P.315, 1990, Beutel).
به طور کلي شرايط مناسب جهت نگهداري کيوي فروت به چند عامل بستگي دارد(عباسپور،1370، ص95).
ميوه ها بايستي کاملاً سالم ومدتي که در انبار نگهداري مي شوند بهتراست رسيده باشند؛
ميوه ها را پس از چيدن به سالنهاي خنک کننده سريعاً انتقال داده و بوسيله هواي فشرده سرد که درجه حرارت ميوه نزديک به صفر رسانده مي شود؛
در محيط سالن نبايستي اجازه داد مقدار گاز اتلين بيش از 05/0 قسمت در ميليون برسد؛
درجه حرارت انبار بين (5/0-) تا (5/0) درجه سانتيگراد نگهداري شود ورطوبت نسبي محلي که ميوه درصندوق چيده شده است 95 درصد ودر محلي که بطور توده نگهداري مي شود 85 درصد کافي خواهد بود؛
درجه حرارت ميوه بايد بين (5/0-) تا (5/0) درجه باشد، ولي براي آنکه ميوه رسيده شود بايستي درجه حرارت بيش از درجه حرارت سردخانه باشد.
2-2-17- ارزش غذايي وفرآورده هاي کيوي
2-2-17-1- ارزش غذايي کيوي فروت :
83 درصد وزن اين ميوه را آب تشکيل مي دهد. برخي از انواع کيوي مانند هايوارد (بهترين نوع کيوي) داراي 2/1 درصد پروتئين مي باشد. به طور متوسط 8 تا 15 درصد وزن ميوه را کربوهيدرات تشکيل مي دهد، قند اصلي اين ميوه گلوکز وفروکتوز است که به ترتيب 2 تا 6 درصد و5/1 تا 8 درصد وزن ميوه را تشکيل مي دهد ومقدار کمي (حدود 2 درصد ) نيز ساکارز دارد. اين قندها عموماً در طول رسيدن ميوه تشکيل مي شود. ديگر ارزشهاي تغذيه اي در ميوه رسيده کيوي عبارتند از :
17 تا 98 درصد پکتين، 56 درصد اسيد گا لا کتورونيک وتانن 95 درصد.
پکتين موجود در کيوي به جهت ترکيب با صفرا ، مانع جذب کلسترول وسبب افزايش دفع آن مي گردد، بنابراين به کاهش کلسترول خون کمک مي کند؛همچنين فيبر محلول که بخش مهمي از فيبر غذايي کيوي را تشکيل مي دهد، علاوه بر کمک به کاهش کلسترول و تنظيم حرکات دستگاه گوارش ، به تنظيم قند خون کمک مي کند، لذا افراد مبتلا به ديابت در مقادير کنترل شده وتحت نظر متخصص تغذيه قادر به مصرف اين ميوه خواهند بود (بي نام، 1381،ص87).
جدول (2-5): ارزش غذايي کيوي در هر 100گرم از آن
ترکيبات شيمياييمقدارآب8/82(گرم)انرژي52/60(کالري)پروتئين03/1(گرم)چربي07/0 تا 09/0 (گرم)کربوهيدرات5/17(گرم)ويتامين C300(ميلي گرم)ويتامين A175(واحد بين المللي)ويتامين B1014/0 تا 02/0(ميلي گرم)ويتامين B201/0تا 05/0(ميلي گرم)نياسين0تا 5/0(ميلي گرم)ويتامينB615/0(ميلي گرم)آهن2/0تا 2/1(ميلي گرم)برم2/0(ميلي گرم)پتاسيم185 تا 576(ميلي گرم)سديم8/2تا 7/4(ميلي گرم)کلسيم16 تا 51(ميلي گرم)کلر39 تا 65(ميلي گرم)فسفر22 تا 67(ميلي گرم)روي08/0تا 32/0(ميلي گرم)مس06/0 تا 16/0(ميلي گرم)منگنز07/0تا 3/2(ميلي گرم)منيزيوم10تا 32(ميلي گرم)
منبع: (بي نام، 1381،ص88)
با توجه به جدول (2-5) ، کيوي داراي محتواي بالايي از پتاسيم ، منيزيم وکلسيم است، لذا يک منبع غذايي سرشار از مواد معدني ضد فشارخون بالا مي باشد. دارا بودن کلسيم ،فسفر ، کلر، مس و منيزيم ، کيوي را يکي از ميوه هاي مطرح جهت جلوگيري از ابتلا به پوکي استخوان مي سازد. آهن موجود در اين ميوه از نوع غير ﻫﻢ مي باشد و بنابراين جذب پاييني دارد (بي نام،1381،ص88).
لازم به ذکر است که از 20 نوع ويتامين شناخته شده حدود 17 نوع آن در کيوي وجود دارد. هر 100 گرم از کيوي محتوي 300 ميلي گرم ويتامين C مي باشد، به علاوه مقدار ويتامين C موجود در کيوي 12-10 برابر ليمو ترش و60-30 برابر سيب و 2 برابر مرکبات به ويژه پرتقال گزارش شده است (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372، ص149).
2-2-17-2- فرآورده هاي کيوي فروت :
دامنه وسيع تنوع کيوي که شامل کنسرو ، ميوه تازه ، ميوه خشک ويخ زده، کمپوت، آب ميوه، مربا ، مارمالاد، ژله ، سالاد، بستني وشکلات، ترد کردن گوشت به جهت داشتن آنزيم آکيتنيدين، تزئين غذا ، مصرف در تهيه صابون، توليد شيريني وغيره است موجب اينهمه گسترش محصولات آن گرديده است(عباسپور،1370،ص102).
همچنين، از ديگر فرآورده هاي ميوه کيوي مي توان به ماست ميوه اشاره کرد. امروزه در عادات غذايي اروپا به ماست ميوه توجه زيادي گرديده وبه دليل وجود ويتامينC فراوان در ميوه کيوي ترجيح مي دهند از ماست ميوه مخلوط با کيوي مصرف نمايند تا ضمن استفاده از خاصيت ضد ميکروبي ماست و تأمين کلسيم از ويتامين فراوان ميوه کيوي نيز استفاده ببرند(عابديني ،1382، ص149).
2-2-18- محاسبه اقتصادي براي احداث يک باغ کيوي
با توجه به اين موضوع که مهمترين هدف از توليد هر نوع محصول کسب درآمد است، بنا براين پيش از اقدام به احداث يک باغ مي بايستي با برنامه ريزي صحيح ودر نظر گرفتن شرايط اقليمي محل مورد نظر ، به عوامل توليدي مانند نيروي کار، سرمايه وزمين محل احداث نيز توجه ويژه اي داشت. به طور کلي عوامل اقتصادي مؤثر در توليد محصول از جمله ميوه ها را مي توان به دو گروه سرمايه گذاري يا هزينه توليد وعوامل مربوط به بازار وبازاريابي تقسيم کرد.از آنجايي که معمولاً بيشتر کيويکاران همانند کشاورزان ديگر عوامل مهم اقتصادي ياد شده را به صورت بسيار محدودي دراختيار دارند مي بايستي در کاربرد اين عوامل در مقايسه با درآمد حاصل از ميزان توليد محصول ، محاسبات دقيق اقتصادي انجام گيرد. اما بايد درنظر داشت که سرمايه گذاري يا هزينه توليد درهر زمان تابع شرايط خاص منطقه اي بوده وتابعي از زمان ومکان مي باشد (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص 153).
اهميت سرمايه ونقش مهمي که اين عامل در احداث يک واحد باغ کيوي دارد بر کسي پوشيده نيست هزينه هاي زياد وسرمايه نسبتاً هنگفتي که کيويکار مي بايستي به ويژه در سالهاي اول احداث يک باغ به کار گيرد از يک سو و نبودن امکانات مالي باغداران از سوي ديگر باعث مي شود که کيويکاري از آغاز با مشکلات فراواني روبرو شوند. ميزان سرمايه لازم براي احداث يک واحد باغ کويي به چگونگي محل احداث، نوع زمين، منبع آب مورد استفاده، درجه مکانيزاسيون، واريته درخت، داربستها، ميزان ومقدار کود مصرفي، وسعت باغ، مهارت و سابقه کار وعوامل ديگر اقتصادي بستگي دارد و به هيمن دليل نمي توان رقم معيني را به عنوان معيار نسبي براي واحدهاي کيويکاري تعيين کرد (همان منبع).
اما به طور کلي هزينه هاي احداث يک واحد باغ کيوي را مي توان به دونوع هزينه هاي ثابت وهزينه هاي متغير تقسيم کرد. هزينه هاي ثابت ، هزينه هايي هستند که براي احداث يک باغ، بدون در نظر گرفتن ميزان توليد هر ساله وجود دارد و باغدار بايد اين مخارج را در سررسيد مقرر بپردازد.اين هزينه ها عبارتند از: خريد زمين، نصب داربستها ، ايجاد بادشکن، حفرچاه، تأسيسات آبياري و غيره (عبدي سنه کوهي و محمدي، 1372،ص154).
هزينه هاي متغير، هزينه هايي هستند که مستقيماً به ميزان سطح توليد سالانه بستگي دارد، مانند کود ، سم، هرس، هزينه برداشت، حمل و نقل و... (همان منبع).
دراين بخش سعي شده است که با در نظر گرفتن شرايط ونرخها بر مبناي سال 85-1384 ، هزينه احداث يک باغ يک هکتاري مطابق جدول (2-6) محاسبه شود. دراين قسمت فقط روي هزينه هاي اصلي تأکيد شده ودر عمل مي توان هزينه هاي ديگري نيز به طور دلخواه به آن افزود. بايد توجه نمود که بهاي زمين در نقاط مختلف شمال ايران متغير بوده و در اين جدول منظور نگرديده است.
جدول (2-6) : سرمايه گذاري اوليه احداث يک باغ يک هکتاري کيوي تا قبل از مرحله باروري
1- تسطيح وآماده کردن زمين6،000،000ريال2- خريد نهال( 650 اصله)24،700،000ريال3- خريد و نصب داربست وسيم کشيها6،000،000ريال4- تهيه ونصب دستگاههاي آبرساني(ميکروجت، لوله کشي،حفر چاه، پمپ وبرق)000،000،20ريال5- خريد کود (20 ماشين)4،000،000 ريالجمع کل60،700،000ريال
بنابراين با توجه به بحث فوق، لازم است که هر فرد قبل از احداث باغ با هزينه هاي احداث آن آشنا شود تا با شناخت کافي و با انتخاب صحيح وسايل ولوازم مورد نياز ، هزينه هاي مربوطه را کاهش دهد و بدين ترتيب با صرف کمترين هزينه، باغي را احداث نمايد.
2-3- بخش سوم: ضرورت شناسايي نيازهاي آموزشي- ترويجي کيويکاران
2-3-1- کيويکاران
با توجه به اين موضوع که در ايران ،بخش کشاورزي تأمين کننده يک چهارم توليد ناخالص داخلي، يک سوم اشتغال، بيش از چهارم پنجم نياز غذائي، يک سوم صادرات غير نفتي وحدود نُه دهم صنايع وابسته به محصولات کشاورزي است؛لذا توجه ورو آوردن به توليدات کشاورزي مي بايد سرلوحه برنامه اصلاحات کشور ونيل به سوي خودکفائي باشد، از اينرو لازم است که با اتخاذ تدابير صحيح، برنامه ريزي دقيق و با توجه به اجراي سياست کشاورزي در هر منطقه و اينکه چه نوع محصولي مناسب ومساعد کشت مي باشد، بايد برنامه توسعه و تکثير توليدات کشاورزي را به موقع به اجرا گذاشت.
آمار صحيح ودقيق توليد و مصرف ومازاد محصولات که بايد به صورت صادراتي به کشورهاي خارج عرضه شود که يکي از عوامل بسيار مؤثر برنامه ريزي است که در نتيجه ازدياد توليد مي تواند مصرف کنندگان را ارضاء نمايد. از اينرو يکي از محصولاتي که داراي توان صادراتي بالايي مي باشد کيوي فروت است(عباسپور، 1370،ص7).
اين ميوه درمقايسه با ساير اقلام محصولات کشاورزي از قيمت مناسبي برخوردار است و اگرچه ايجاد باغهاي تازه به سرمايه گذاري بيشتري نياز دارداما هزينه توليد وبرداشت آن بسيار کمتر از ساير محصولات از جمله مرکبات است و همه شواهد نيز حکايت از آن دارد که ايجاد باغات کيوي سود مناسبي براي باغدار، بازرگان وصادرکننده وساير عوامل دست اندرکار توليد و صادرات آن دارد (مهاجر،1381، ص1).
در حقيقت، موفقيت کيويکاران در توسعه کشت کيوي وکار خوب صادرکنندگان و بازرگانان در استفاده از قدرت نفوذ اين محصول دربازارهاي جهاني،امروزه موجب شده است که تقريباً 75 درصد محصول توليدي کيوي راهي بازارهاي جهاني گردد. به همين جهت مشاهده مي شود که شوق کشاورزان در تمام مناطق مساعدبراي پرورش اين محصول فرو ننشسته است وگزارشها نيز نشان مي دهد که هر سال هزاران هکتار بر سطح مزارع کيوي افزوده مي شود بدون آنکه افزايش محصول موجب افت چشم گير قيمت فروش ورنجوري توليد کنندگان شود (همان منبع).
بنابراين با توجه به توضيحات فوق وبا در نظر گرفتن اين نکته که کيويکاران به عنوان محور اصلي هر فعاليت آموزشي_ترويجي جهت افزايش کمي وکيفي محصول کيوي محسوب مي شوند، به اهميت بررسي وشناسايي علائق و نياز هاي اساسي آنها واقف مي گرديم ودرمي يابيم که بدون درنظر گرفتن اين افراد، دست اندرکاران ومتخصصين بخش کشاورزي قادر به هيچگونه تغيير وحرکتي دربهبود وتوسعه هر چه بيشتر اين محصول نخواهند بود.
2-3-2- لزوم اهميت آموزش کيويکاران
دربرنامه هاي توسعه منابع انساني که به وسيله فائو اجرا مي شود، آموزش عنصري ضروري و تفکيک ناپذير بشمار مي رود و آموزش نيروي انساني دربخش کشاورزي ، يکي از مهمترين راهبردهاي فائو براي تضمين موفقيت برنامه هاي اين سازمان درارتباط با توسعه پايدار کشاورزي است (ونتلینگ ، 1375 ، ص11).
با آموزشهاي ترويجي مي بايد توليد کنندگان فعلي را در مسيرتوليد نگاه داشت و برتوان حرفه اي آنان بيش ازپيش افزود تا بتوانند با عوامل متنوع و فعال فرسايش انساني به خوبي مقابله کنند(ملک محمدي ، 1377، ص15).
بنابراين توجه به آموزشها به ويژه آموزشهاي ترويجي نقش مهم وحياتي را در توليد کمي وکيفي محصول ايفا مي کنند.
دراين خصوص با در نظر گرفتن اين نکته که کيوي به عنوان محصولي صادراتي و ارز آور مي تواند نقش مهمي را در اقتصاد کشور برعهده داشته باشد، ضروري است که به آموزش کيويکاران جهت افزايش اين محصول توجه بيشتري شود.
اين امر به دليل آن است که هر چند در کشور ، متوسط توليد کيوي در واحد سطح ، فراتر از توليد مشابه در کشورهاي صاحب نام گزارش شده است اما با نگاهي ژرف وکارشناسي به موضوع متوجه مي شويم که به لحاظ توليد ميوه هاي واجد شرايط معيار با همان نسبت در مرتبه هاي پايين قرار داريم. لذا مي بايد سرمايه گذاري درتربيت و استفاده از نيروهاي ماهر و فني براي آموزشهاي لازم وتحول فکري، دگرگوني در باورها وايجاد رويه درست در استفاده از منابع اجرا شود تا نگرش کمي نگر به اين محصول، به سمت وسوي کيفي نگري تغيير جهت يابد(خزائي پول ، 1384).
2-3-3- ضرورت شناسايي نيازهاي آموزشي-ترويجي کيويکاران
بديهي است که کشاورزان هدف اصلي تلاشهاي تحقيق و ترويج کشاورزي هستند. هدف ترويج از کمک کردن به کشاورزان در حل مشکلات و استفاده ازتکنولوژي جديد، آن است که وضع زندگي خانواده هاي روستايي را بهبود بخشد و توليد محصولات غذايي جهان را افزايش دهد ، لذا به منظور دستيابي به اين هدف از يک سو ، آموزش مي بايد سرلوحه تمامي فعاليتهايي به شمار آيد که مروجان انجام مي دهند و از سوي ديگرضروري است که قبل از ارائه هرگونه آموزشي ، مروجان با سنجش وتعيين فاصله ميان وضعيت موجود و وضعيت مطلوب ، نيازهاي واقعي آموزش- ترويجي کشاورزان را مورد شناسايي واولويت بندي قرار دهند.
در اينصورت با اجراي اقدامات فوق ، آموزش اثربخش بوده و مي تواند نيازهاي آموزشي کشاورزان را برآورده سازد.
با توجه به اين موضوع که مزيت اقتصادي در فعاليتهاي باغداري بيش از بخش زراعي به چشم مي خورد وقيمت محصولات باغي به مراتب از محصولات زراعي در بازارهاي جهاني بيشتر است، لذا مي توان به درآمدهاي ارزي مناسبي نايل آمد.
دراين ميان، يکي از محصولات بسيار ارزنده وگرانبهاي باغي که مي تواند درصورت ازدياد توليد وصدور به خارج مقاديري از ارز کشور را تأمين نمايد کيوي فروت است، از اينرو با توجه به اهميت اين محصول برآوردن يک برنامه آموزشي- ترويجي مؤثر بر اساس نيازهاي واقعي کيويکاران ضرورت پيدا مي کند.
با يک بررسي اجمالي درباره شناسايي نياز هاي آموزشي- ترويجي کيويکاران استان مازندران (شهرستانهاي تنکابن و چالوس) مي توان از عمده ترين مشکلات آنان علاوه بر تأمين آب ، برق ، کود شيميايي و اعتبارات بانکي، به عدم شناخت جهت طريقه صحيح هرس ، مبارزه عليه بيماريها به خصوص بيماري پوسيدگي ريشه ، زمان و نحوه کاربرد صحيح مصرف عناصر غذايي وعدم وجود بادشکن در بيشتر باغات اشاره کرد.
حال با در نظر گرفتن اينکه کيويکاران مناطق نام برده مشکلات را تاحدي براساس تجربه مي دانند ولي به تنهايي قادر به حل آنها نمي باشند.از اينرو ترويج مي تواند با کمک اين افراد وهمراهي مراکز تحقيقاتي، درحل مسائلي که کيويکاران خود خواستار رفع آن مي باشند ، آنان را ياري کند.
دراين خصوص يکي از اقدامات اساسي به منظور حل مشکلات ذکر شده در فوق، ارائه آموزش به اين افراد برطبق اصول علمي مي باشد که اين امر نيز موجب بهره وري هرچه بيشتر اين محصول با توجه به پتانسيل بالاي منطقه مي گردد.
2-4- بخش چهارم : مروري بر سوابق ومطالعات انجام يافته در زمينه تحقيق
نظر به اينکه جهت انجام هر گونه پژوهشي و تدوين فرضيه هاي مربوط به آن، يکي از منابع مورد استفاده، توجه به سوابق مربوط به تحقيقات انجام يافته در مورد موضوع مورد پژوهش مي باشد.از اين رو به منظور جستجوي سوابق تحقيقاتي در زمينه پژوهش حاضر ، پيرامون ابعاد مختلف نيازهاي آموزشي- ترويجي در داخل و خارج از کشور، چه از طريق مراجعه به مراکز علمي و کتابخانه هاي دانشگاهي و چه از طريق بانکهاي اطلاعاتي وشبکه جهاني اينترنت، موارد ذيل اخذ گرديده است:
2-4-1- مطالعات تحقيقاتي انجام گرفته در جهان
- 1993)) Bratkovish & Millert ، نتايجشان نشان داد که 50 درصد از پاسخگويان آموزش رو در رو را ترجيح داده اند. 28 درصد آموزش گروهي و22 درصد آموزش فردي را ترجيح داده اند.
- (1995) Connors، نتايجش نشان داد که نياز به آموزش غيررسمي وسمينارهاي آموزش کشاورزي براي بزرگسالان داراي اهميت مي باشد. موضوعات شناسايي شده داراي بيشترين اهميت شامل مکانيک کشاورزي، تغذيه و غذاهاي حيواني، سلامتي حيوانات وتوليدات لبني مي باشد. نوارهاي ويديوئي وسخنراني ، روشهاي آموزشي بودند که ترجيح داده شده اند.
- (2001) Ekanem et al ، با بررسي تفاوتهاي ديدگاههاي رهبران ترويج بخش ، در مورد نيازها ومسائل کشاورزان خرده پاي تنسي به اين نتايج رسيدند که : سرمايه، اعتبار، تکنولوژي مناسب واطلاعات بازاريابي مهمترين مسائل پيش روي کشاورزان خرده پا ، از ديد رهبران بود. مهمترين عوامل محدود کننده توسعه کشاورزان خرده پا بدهکاري ، نيروي کار وپول بودند.مهمترين نيازهاي آموزشي بيان شده براي کشاورزان خرده پا ؛ بازاريابي ، توليد ومديريت بود.
- (1995) Ford، در بررسي اولويتهاي آموزشي کشاورزان خرده پا در وست تنسي نشان داد که علاقه کشاورزان به برنامه هاي آموزشي در زمينه هاي بازار يابي محصول ، عملياتهاي حفاظت خاک واستفاده از آفت کشها بيشتراز ساير برنامه ها بود. اکثر کشاورزان به روشهاي فردي براي آموزش علاقه مند بودند وملاقاتهاي مزرعه ، نشستهاي بخش وکنفرانس هاي اداره را مهمترين روشها مي دانستند، درارزيابي فعاليتهاي آموزشي خدمات ترويج کشاورزي معتقد بودند که ترويج بايستي با استفاده از روشهاي انفرادي براي کمک به کشاورزان در حل مسائل ، تهيه اطلاعات دقيق وتهيه محتواي آموزشي دررابطه با نياز هاي ارباب رجوع ، تأکيد بيشتري داشته باشد.
- (1997) Garton & Chung، به بررسي نيازهاي آموزشي آموزشياران تازه کار کشاورزي پرداخته اند و از دو مدل چهار بعدي وبوريخ براي سنجش نيازهاي آموزشي استفاده کرده اند.هدف اصلي اين پژوهش شناسايي واولويت بندي نيازهاي آموزشي آموزشياران تازه کار بوده است.نتايج به دست آمده از مدل نياز سنجي تحليل چهار بعدي حاکي از آن بود که آموزشياراي تازه کار به کسب شانزده قابليت براي آموزش ضمن خدمت نياز داشته ودر کل، نيازهاي آموزشي شناسايي شده در مدل نياز سنجي بوريخ با مدل نياز سنجي چهار بعدي هماهنگي ومطابقت داشته است.
- (1987) Lilley et al ، نشان دادند که مهمترين نيازهاي کشاورزان در زمينه هاي تغذيه، توليد محصولات، خاک وکودها ، گزارشات زراعي ، ماشينهاي زراعي، مديريت مالي وتصميم گيري، قوانين دولتي ومقررات وبرنامه ريزي دولتي مي باشد.
- (1987) Martin ، در تحقيقی جهت سنجش نيازهاي آموزشي کشاورزان جوان وبزرگسال به اين نتيجه رسيد که در برنامه ريزيهاي آموزش کشاورزان، کيفيت ومحتواي برنامه ها ، از اهميت بالايي برخوردار است و باعث مشارکت کشاورزان وعلاقه مندي آنها براي کسب آموزشهاي بيشتر مي شود. در مورد روشهاي بدست آوردن اطلاعات جديد از نظرکشاورزان ، بالاترين درصد از طريق مجلات و بعد از آن به ترتيب دوستان، همسايگان وسايرکشاورزان و استفاده از راديو عنوان شده است.
- (1995) Mohamed et al، نتايج تحقيقاتشان نشان داد که هم آموزشگران ترويج وهم دانشجويان ترويج وآموزش کشاورزي درايالات متحده معتقدند که سازمانهاي ترويج کشاورزي در کشورهاي جهان سوم بايد منابعشان را براي رفع نيازهاي آموزشي مردم روستايي در زمينه هاي زير بسيج کنند:
1- کاربرد نهاده ها و واريته هاي جديد؛
2- کاربرد تجارب جديد وبهبود يافته در ارتباط با توليدات دامي؛
3- انبار وتبديل وحفاظت مواد غذايي؛
4- دانش ومهارتها براي بهبود خانواده؛
5- مديريت تجاري زراعي؛
6- مهارتهاي تکميلي براي بهبود وضعيت زراعي؛
7- مهارتهاي اجتماعي.
- (2002) Onemolease، مهمترين نيازهاي آموزشي کشاورزان را دانستن نحوه کاشت، زمان برداشت و نحوه کاربرد مواد شيميايي مي داند.
- (2000) Trede & Whitaker ، در بررسي نيازهاي آموزشي وديدگاههاي کشاورزان مبتدي آيوا نسبت به آموزش خودشان نتيجه گرفتند که اکثر کشاورزان آموزش از طريق سايت، جلسات بحث بر روي يک موضوع وآموزش عمومي مشاوره اي را براي دريافت اطلاعات مورد نياز ترجيح مي دهند.
2-4-2- مطالعات تحقيقاتي انجام گرفته درايران
- اميري نژاد (1380)، دربررسي نقش زنان روستايي در فرآيند توليد چاي و نيازهاي آموزشي آنان در شهرستان لاهيجان به اين نتايج دست يافت که 56 درصد از تغييرات ميزان نيازهاي آموزشي زنان چاي کار براساس سابقه چاي کاري وتعداد فرزندان مي باشد. متغير تعداد فرزندان تأثير مثبتي بر نيازهاي آموزشي زنان روستايي چاي کار داشته است ولي متغير سابقه چاي کاري تأثير منفي بر ميزان نيازهاي آموزشي آنان داشته است. همچنين متغير هاي سطح سواد وتعداد دفعات تماس با مروج تأثيرات مثبتي بر نقش زنان روستايي در توليد چاي داشته است که رويهم 21 درصد از تغييرات متغير وابسته (نقش زنان روستايي در توليد چاي)را شامل مي شوند.
- پناهي (1383)، دربررسي تنگناها و نيازهاي آموزشي- ترويجي سيب کاران شهرستان اقليد(استان فارس) به اين نتايج دست يافت که بين ميزان استفاده از کانالهاي دريافت اطلاعات ونيازهاي آموزشي افراد در زمينه کلي سيب کاري ، رابطه منفي ومعني داري وجود دارد. بين ميزان تمايل به بازديد از مکانهاي کشت مالينگ ونيازهاي آموزشي افراد در زمينه کلي سيب کاري ، رابطه منفي و معني داري وجود دارد. اختلاف معني دار بين نيازهاي آموزشي افراد شرکت کرده وشرکت نکرده در دوره هاي آموزشي درزمينه کلي سيب کاري وجود دارد. همچنين بين ميزان سيب توليد شده و نيازهاي آموزشي افراد درزمينه کلي سيب کاري ، رابطه منفي ومعني داري وجود دارد؛ يعني هر چه سطح توليد بالاتر باشد ميزان نياز به آموزش کمتر مي گردد که خود حاکي از کاربردي بودن ومؤثر بودن آموزشها وبالابودن سطح دانش فني آنها دارد.
- چرمچيان (1382)، دربررسي نارسائيها ونيازهاي آموزشي نوغان داران استان گيلان به اين نتايج دست يافت که بين ميزان ارتباط با اداره نوغانداري وساير نوغانداران، ميزان مشارکت، کسب اطلاعات علمي از اداره نوغانداري، روشهاي به دست آوردن اطلاعات، شرکت در کلاسهاي آموزشي ونيازهاي آموزشي افراد در زمينه کلي نوغانداري رابطه مثبت ومعناداري وجود دارد. همچنين بين سن، سواد، ميزان درآمد و نيازهاي آموزشي افراد در زمينه کلي نوغانداراي رابطه منفي و معني داري وجود دارد و روش آموزش عملي از نظر افراد مورد مطالعه مناسبترين شيوه آموزشي است.
- خيري (1383)، دربررسي نقش ترويج درتوسعه وبهسازي باغهاي زيتون با توجه به نيازهاي آموزشي باغداران زيتون شهر رودبار به اين نتايج دست يافت که بين سن ، ميزان تحصيلات ، تعداد افراد تحت تکفل، مشارکت اجتماعي و نيازهاي آموزشي باغداران زيتون در زمينه هاي مختلف توسعه وبهسازي باغهاي زيتون رابطه معني داري وجود دارد. به عبارتي با افزايش متغيرهاي ذکر شده ميزان نياز به آموزش درافراد بيشتر مي گردد. بين افرادي که تمايل به سرمايه گذاري براي کسب اطلاعات به روز دارند و نيازهاي آموزشي آنها در زمينه تغذيه ومبارزه با آفات و بيماريهاي زيتون اختلاف معني داري وجود دارد وتفاوت در شغل اوليه سبب ايجاد اختلاف معني داري بين گروههاي مختلف شغلي ونيازهاي آموزشي آنها درزمينه آبياري ، بهسازي وتوسعه باغات زيتون مي شود. همچنين بين شغل ثانويه باغداران زيتون ونيازهاي آموزشي آنها درزمينه بهسازي باغات زيتون اختلاف معني داري وجود دارد.
- ذبيحي طاري (1376)، دربررسي نيازهاي آموزشي و ترويجي جنگل نشينان وعوامل تأثير گذار به آنها در منطقه ارسباران به اين نتايج دست يافت که بين ميزان بهره برداري از جنگل ، سطح درآمد وتعداد دام با نيازهاي آموزشي مهارتي جنگل نشينان رابطه معني داري وجود ندارد. بين ميزان قابليت دسترسي به روستا و سن با نيازهاي آموزشي مهارتي آنان رابطه معني داري وجود داشته است. همچنين بين نيازهاي آموزشي جنگل نشينان روستاهاي حفاظت شده وغير حفاظت شده اختلاف معني داري مشاهده نگرديده است.
- شريعتي (1378)، دربررسي بين ويژگيها ونيازهاي آموزشي- ترويجي مخاطبان برنامه هاي آموزش کشاورزي راديو در استان سمنان به اين نتايج دست يافت که بين ثبات وميزان تماس کشاورزان با مروج وميزان شرکت در کلاسهاي ترويجي با نيازهاي آموزشي کشاورزان به برنامه هاي راديويي رابطه مثبت ومعني دار وجود دارد اما بين سن، شغل ونوع کشت محصول از سطح زير کشت محصول، سابقه در کار کشاورزي ونيازهاي آموزشي- ترويجي مخاطبان برنامه هاي راديو رابطه معني داري وجود ندارد.
- شکراله زاده (1384)، در بررسي نيازهاي آموزشي کشت گلخانه اي خيار در شهرستان گرمسار به اين نتايج دست يافت که بين سن ، سواد ، سطح زير کشت، متوسط عملکرد، سابقه فعاليت وميزان استفاده از کانالهاي دريافت اطلاعات گلخانه داران خيار ونيازهاي آموزشي آنها در زمينه خيار گلخانه اي ونيز بين ميانگين نيازهاي آموزشي گلخانه داران خيار شرکت کننده وشرکت نکرده در برنامه هاي آموزشي رابطه معني داري وجود دارد. همچنين بين ميانگين نيازهاي آموزشي گلخانه داران خيار بر اساس شغل اصلي ، اختلاف معني داري وجود ندارد، اما بين دانش فني و نيازهاي آموزشي گلخانه داران رابطه معني داري بدست آمد.
- شيخي غيور (1380)، دربررسي نيازهاي ترويجي موزکاران شهرستان چابهار نتايج ذيل را به دست آورد:
64 درصد از موزکاران بي سواد بودند ومنابع اطلاعاتي آنها عمدتاً مددکاران ترويج بودند ونيازهاي ترويجي آنها درمرحله داشت شامل :رعايت فاصله پا جوش ، استفاده از ارقام اصلاح شده، تشخيص محل مناسب موزستان، هرس پاجوش هاي اضافي، روش صحيح کودپاشي، اصلاح خاک موزستان ودر مرحله برداشت شامل: جلوگيري از ضايعات برداشت ، شناخت علل ضايعات محصول قبل وپس از برداشت وبازاريابي وقيمت محصول بود ونيازهاي ترويجي ، اطلاعات عمومي آنها ، سرويس و نگهداري از موتور پمپها بود.بين نيازهاي ترويجي مراحل مختلف و ويژگيهاي فردی موزکاران ارتباط معناداري يافت نشده است.
- طباطبائي فر (1381)، در شناسايي نيازهاي آموزشي- ترويجي پنبه کاران شهرستان گرمسار به اين نتايج دست يافت که بين سن، ميزان شرکت در کلاسهاي آموزشي- ترويجي، تعداد دفعات بازديد از مزارع نمونه، تعداد دفعات تماس با مروجان واستفاده از مجلات ونشريات ترويجي با نيازهاي آموزشي پنبه کاران رابطه منفي ومعني داري وجود دارد وبين سطح سواد و استفاده از برنامه هاي راديويي با نيازهاي آموزشي آنان رابطه مثبت ومعني داري وجود دارد.همچنين دراين تحقيق مشخص گرديد که بين ميزان درآمد ، استفاده از فيلم هاي آموزشي ، استفاده از تسهيلات حمايتي وميزان دسترسي به مناطق شهري با نيازهاي آموزشي آنها رابطه معني داري وجود ندارد.
- موسوي (1383)، درتعيين نيازهاي آموزشي واطلاعاتي سيب زميني کاران شهرستان عجب شير در زمينه بازاريابي به اين نتايج دست يافت که بين سن ونيازهاي آموزشي در زمينه کلي بازاريابي رابطه مثبت ومعناداري وجود دارد. بين ميزان عملکرد ، سابقه کاشت سيب زميني وسطح زير کشت با نيازهاي اطلاعاتي در زمينه کلي بازاريابي رابطه معناداري وجود ندارد. همچنين بين سن، سواد، ميزان عملکرد، سابقه کاشت سيب زميني و سطح زير کشت با نيازهاي اطلاعاتي در زمينه کلي بازاريابي رابطه معناداري وجود ندارد اما بين ميزان کسب اطلاعات ونيازهاي اطلاعاتي درزمينه کلي بازاريابي رابطه مثبت ومعناداري وجود دارد. براساس نظر پاسخگويان ، روشهاي آموزشي ، حضور مروج در مزرعه وبرگزاري کلاسهاي ترويجي به ترتيب مؤثر ترين روش براي کاهش نيازهاي آموزشي وافزايش اطلاعات است.
- ناصري (1384)، دربررسي نيازهاي آموزشي توتونکاران دراستان مازندران به اين نتايج دست يافت که بين متغيرهاي سطح زير کشت توتون با متغير ميزان نيازهاي آموزشي رابطه مثبت ومعني داري وجود دارد ولي بين متغيرهاي سن، سابقه کشت توتون ، دفعات تماس با مروج دخانيات ، دفعات شرکت در کلاسهاي آموزشي ، استفاده از مجلات ترويجي و فيلمهاي آموزشي با متغير نيازهاي آموزشي رابطه معکوس و معني داري وجود دارد. ضمن اينکه بين متغيرهاي تعداد فرزندان، سطح تحصيلات ، ميزان درآمد ساليانه از کشت توتون ودفعات بازديد از مزارع نمونه با متغير ميزان نيازهاي آموزشي رابطه معني دار مشاهده نمي گردد. متغيرهاي استفاده از تسهيلات حمايتي ونوع مالکيت بر ميزان نيازهاي آموزشي تأثير گذار بوده اند. ولي متغيرهاي تاهل، جنسيت ، عضويت درتعاوني توتون کاران وشغل اصلي تأثيري در ميزان نيازهاي آموزشي توتونکاران نداشته اند. همچنين سطح زيرکشت توتون تأثير مثبتي بر نيازهاي آموزشي توتون کاران داشته است ولي متغيرهاي سن شرکت در کلاسهاي ترويجي واستفاده از مجلات آموزشي تأثير معکوسي بر ميزان نيازاي آموزشي توتون کاران داشته اند.
- يزديان (1382)، در بررسي نيازهاي آموزشي پسته کاران استان قم به اين نتايج دست يافت که نيازهاي آموزشي پسته کاران در مراحل کاشت وبرداشت به شرايط سني آنها بستگي ندارد.سطح سواد، سابقه کار پسته کار وسطح زير کشت رابطه مثبت ومعني داري با سطح دانش آنها در مراحل کاشت، داشت وبرداشت داشته وافراد داراي سواد پايين تر ونيز سطح سواد وسابقه کمتر، نياز به آموزش بيشتري دارند. علاوه بر اين، بين عملکرد در واحد سطح وسطح دانش پسته کاري در مراحل داشت و برداشت، رابطه مثبت ومعني داري مشاهده شد وعملکرد بالاتر پسته کاران ناشي از دانش آنها در مراحل ياد شده بود.
جدول (2-7): خلاصه تحقيقات انجام گرفته درباب نيازهاي آموزشي- ترويجي
رديفمحقق/ محققينپیش فرض هامتغيرهاي مستقل1مارتين (1987)در مورد روشهای بدست آوردن اطلاعات جدید از نظرکشاورزان ، بالاترین درصد از طریق مجلات و بعد از آن به ترتیب دوستان، همسایگان وسایرکشاورزان و استفاده از رادیو عنوان کرده است.استفاده از منابع ارتباطي (مانندراديو، مجلات، دوستان، همسايگان وسايرکشاورزان).2فورد (1995)درارزیابی فعالیتهای آموزشی خدمات ترویج کشاورزی معتقد بودند که ترویج بایستی با استفاده از روشهای انفرادی برای کمک به کشاورزان در حل مسائل ، تهیه اطلاعات دقیق وتهیه محتوای آموزشی دررابطه با نیاز های ارباب رجوع ، تأکید بیشتری داشته باشد.بکارگيري شيوه هاي آموزشي (همچون ملاقاتهاي مزرعه، نشستهاي بخش وکنفرانسهاي اداره).3کانُرز (1995)نوارهای ویدیوئی وسخنرانی ، روشهای آموزشی بودند که ترجیح داده شده اند.استفاده از روشهاي آموزشي(مانند نوارهاي ويديوئي وسخنراني).4تريد و ويتکر (2000)اکثر کشاورزان آموزش از طریق سایت، جلسات بحث بر روی یک موضوع وآموزش عمومی مشاوره ای را برای دریافت اطلاعات مورد نیاز ترجیح می دهند.استفاده از شيوه هاي آموزشي (مانند سايت، جلسات بحث وآموزش عمومي مشاوره اي).5آنموليس (2002)مهمترین نیازهای آموزشی کشاورزان را دانستن نحوه کاشت، زمان برداشت و نحوه کاربرد مواد شیمیایی می داند.آگاهي از نحوه کاشت، زمان برداشت ونحوه کاربرد مواد شيميايي.6ذبيحي طاري (1376)بین میزان بهره برداری از جنگل ، سطح درآمد وتعداد دام با نیازهای آموزشی مهارتی جنگل نشینان رابطه معنی داری وجود ندارد. بین میزان قابلیت دسترسی به روستا و سن با نیازهای آموزشی مهارتی آنان رابطه معنی داری وجود داشته است. همچنین بین نیازهای آموزشی جنگل نشینان روستاهای حفاظت شده و غیرحفاظت شده اختلاف معنی داری مشاهده نگردیده است.ميزان درآمد، سن، بهره برداري از جنگل،تعداد دام وميزان قابليت دسترسي به روستا.رديفمحقق/ محققينپیش فرض هامتغيرهاي مستقل7شريعتي (1378)بین ثبات ومیزان تماس کشاورزان با مروج ومیزان شرکت در کلاسهای ترویجی با نیازهای آموزشی کشاورزان به برنامه های رادیویی رابطه مثبت ومعنی دار وجود دارد اما بین سن، شغل ونوع کشت محصول از سطح زیر کشت محصول، سابقه در کار کشاورزی ونیازهای آموزشی- ترویجی مخاطبان برنامه های رادیو رابطه معنی داری وجود ندارد.ميزان تماس با مروج، ميزان شرکت در کلاسهاي ترويجي، سن، شغل ، نوع کشت محصول از سطح زير کشت محصول و سابقه در کار کشاورزي.8اميري نژاد (1380)متغیر تعداد فرزندان تأثیر مثبتی بر نیازهای آموزشی زنان روستایی چای کار داشته است ولی متغیر سابقه چای کاری تأثیر منفی بر میزان نیازهای آموزشی آنان داشته است. همچنین متغیر های سطح سواد وتعداد دفعات تماس با مروج تأثیرات مثبتی بر نقش زنان روستایی در تولید چای داشته است که رویهم 21 درصد از تغییرات متغیر وابسته (نقش زنان روستایی در تولید چای) را شامل می شوند.سابقه چاي کار ، تعداد فرزندان، سطح سواد و دفعات تماس با مروج.9شيخي غيور (1380)64 درصد از موزکاران بی سواد بودند ومنابع اطلاعاتی آنها عمدتاً مددکاران ترویج بودند ونیازهای ترویجی آنها درمرحله داشت شامل :رعایت فاصله پا جوش ، استفاده از ارقام اصلاح شده، تشخیص محل مناسب موزستان، هرس پاجوش های اضافی، روش صحیح کودپاشی، اصلاح خاک موزستان ودر مرحله برداشت شامل: جلوگیری از ضایعات برداشت ، شناخت علل ضایعات محصول قبل وپس از برداشت وبازاریابی وقیمت محصول بود ونیازهای ترویجی ، اطلاعات عمومی آنها ، سرویس ونگهداری از موتور پمپها بود.بین نیازهای ترویجی مراحل مختلف و ویژگیهای فردموزکاران ارتباط معناداری یافت نشده است.سطح سواد، منابع اطلاعاتي، ويژيگيهاي فردي، آگاهي از مرحله داشت(شامل رعايت فاصله پاجوش، استفاده از ارقام اصلاح شده، هرس پاجوشهاي اضافي، روش صحيح کودپاشي واصلاح خاک موزستان)، مرحله برداشت (شامل جلوگيري از ضايعات برداشت، شناخت علل ضايعات محصول قبل و پس از برداشت، بازاريابي وقيمت محصول).رديفمحقق/ محققينپیش فرض هامتغيرهاي مستقل10طباطبائي فر (1381)بین میزان ارتباط با اداره نوغانداری وسایر نوغانداران، میزان مشارکت، کسب اطلاعات علمی از اداره نوغانداری، روشهای به دست آوردن اطلاعات، شرکت در کلاسهای آموزشی ونیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی نوغانداری رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد. همچنین بین سن، سواد، میزان درآمد و نیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی نوغاندارای رابطه منفی و معنی داری وجود دارد.سن، سطح تحصيلات، سابقه پنبه کاري، سطح زير کشت پنبه، درآمد پنبه کاران، نوع مالکيت اراضي تحت کشت پنبه، شرکت در کلاسهاي آموزشي وترويجي، بازديد از مزارع نمونه پنبه کاري، استفاده از فيلم هاي ويدئويي ، دفعات تماس با مروج، استفاده از نشريات و مجلات آموزشي، استفاده ازبرنامه هاي آموزشي وترويجي راديو و تلويزيون، استفاده از تسهيلات حمايتي، ميزان دسترسي به مناطق شهري، شغل اصلي، نوع عضويت در تشکيلهاي روستايي ، وضعيت تأهل و جنسيت.11چرمچيان (1382)نیازهای آموزشی پسته کاران در مراحل کاشت و برداشت به شرایط سنی آنها بستگی ندارد. سطح سواد، سابقه کار پسته کار وسطح زیر کشت رابطه مثبت ومعنی داری با سطح دانش آنها در مراحل کاشت، داشت وبرداشت داشته. علاوه بر این، بین عملکرد در واحد سطح رابطه مثبت ومعنی داری مشاهده شد .شرکت در کلاسهاي آموزشي ، سن، سطح سواد، ميزان درآمد، استفاده از شيوه هاي آموزشي، منابع اطلاعاتي، ميزان ارتباط با اداره نوغانداري و ساير نوغانداران و ميزان مشارکت.12يزديان (1382)بین میزان استفاده از کانالهای دریافت اطلاعات ونیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی سیب کاری ، رابطه منفی ومعنی داری وجود دارد. بین میزان تمایل به بازدید از مکانهای کشت مالینگ ونیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی سیب کاری ، رابطه منفی و معنی داری وجود دارد. اختلاف معنی دار بین نیازهای آموزشی افراد شرکت کرده وشرکت نکرده در دوره های آموزشی درزمینه کلی سیب کاری وجود دارد. همچنین بین میزان سیب تولید شده و نیازهای آموزشی افراد درزمینه کلی سیب کاری ، رابطه منفی ومعنی داری وجود دارد.سن، سطح سواد، سابقه پسته کاري، سطح زيرکشت و ميزان عملکرد در واحد سطح.رديفمحقق/ محققينپیش فرض هامتغيرهاي مستقل13پناهي (1383)بین سن ، میزان تحصیلات ، تعداد افراد تحت تکفل، مشارکت اجتماعی و نیازهای آموزشی باغداران زیتون در زمینه های مختلف توسعه وبهسازی باغهای زیتون رابطه معنی داری وجود دارد. بین افرادی که تمایل به سرمایه گذاری برای کسب اطلاغات به روز دارند ونیازهای آموزشی آنها در زمینه تغذیه ومبارزه با آفات وبیماریهای زیتون اختلاف معنی داری وجود دارد وتفاوت در شغل اولیه سبب ایجاد اختلاف معنی داری بین گروههای مختلف شغلی ونیازهای آموزشی آنها درزمینه آبیاری ، بهسازی وتوسعه باغات زیتون می شود. همچنین بین شغل ثانویه باغداران زیتون ونیازهای آموزشی آنها درزمینه بهسازی باغات زیتون اختلاف معنی داری وجود دارد.کانالهاي دريافت اطلاعات، بازديد از مکانهاي کشت مالينگ ، شرکت و عدم شرکت در دوره هاي آموزشي و ميزان توليد سيب.14خيري (1383)ین سن ونیازهای آموزشی در زمینه کلی بازاریابی رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد. بین میزان عملکرد ، سابقه کاشت سیب زمینی وسطح زیر کشت با نیازهای اطلاعاتی در زمینه کلی بازاریابی رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین بین سن، سواد، میزان عملکرد، سابقه کاشت سیب زمینی و سطح زیر کشت با نیازهای اطلاعاتی در زمینه کلی بازاریابی رابطه معناداری وجود ندارد اما بین میزان کسب اطلاعات ونیازهای اطلاعاتی درزمینه کلی بازاریابی رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد.سن ، ميزان تحصيلات، تعداد افراد تحت تکفل، مشارکت اجتماعي، تمايل به سرمايه گذاري جهت کسب اطلاعات به روز، شغل اوليه و شغل ثانويه.15موسوي (1383)بین سن ، سواد ، سطح زیر کشت، متوسط عملکرد، سابقه فعالیت ومیزان استفاده از کانالهای دریافت اطلاعات گلخانه داران خیار ونیازهای آموزشی آنها در زمینه خیار گلخانه ای ونیز بین میانگین نیازهای آموزشی گلخانه داران خیار شرکت کننده وشرکت نکرده در برنامه های آموزشی رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین بین میانگین نیازهای آموزشی گلخانه داران خیار بر اساس شغل اصلی ، اختلاف معنی داری وجود ندارد، اما بین دانش فنی و نیازهای آموزشی گلخانه داران رابطه معنی داری بدست آمد.سن، ميزان عملکرد، سابقه کشت سيب زميني، سطح زير کشت، سطح مواد، ميزان کسب اطلاعات واستفاده از روشهاي آموزشي (مانند حضور مروج در مزرعه وبرگزاري کلاسهاي ترويجي).رديفمحقق/ محققينپیش فرض هامتغيرهاي مستقل16شکراله زاده (1384)بین متغیرهای سطح زیر کشت توتون با متغیر میزان نیازهای آموزشی رابطه مثبت ومعنی داری وجود دارد ولی بین متغیرهای سن، سابقه کشت توتون ، دفعات تماس با مروج دخانیات، دفعات شرکت در کلاسهای آموزشی ، استفاده از مجلات ترویجی و فیلمهای آموزشی با متغیر نیازهای آموزشی رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد. ضمن اینکه بین متغیرهای تعداد فرزندان، سطح تحصیلات ، میزان درآمد سالیانه از کشت توتون ودفعات بازدید از مزارع نمونه با متغیر میزان نیازهای آموزشی رابطه معنی دار مشاهده نمی گردد. متغیرهای استفاده از تسهیلات حمایتی ونوع مالکیت بر میزان نیازهای آموزشی تأثیر گذار بوده اند. ولی متغیرهای تاهل، جنسیت ، عضویت درتعاونی توتون کاران وشغل اصلی تأثیری در میزان نیازهای آموزشی توتونکاران نداشته اند. همچنین سطح زیرکشت توتون تأثیر مثبتی بر نیازهای آموزشی توتون کاران داشته است ولی متغیرهای سن شرکت در کلاسهای ترویجی واستفاده از مجلات آموزشی تأثیر معکوسی بر میزان نیازای آموزشی توتون کاران داشته اند.سن، سطح سواد، سطح زير کشت، شغل اصلي، شغل فرعي، متوسط عملکرد،سابقه فعاليت، شرکت و عدم شرکت در برنامه هاي آموزشي، ميزان دانش فني واستفاده از کانالهاي دريافت اطلاعات.17ناصري (1384)بین میزان ارتباط با اداره نوغانداری وسایر نوغانداران، میزان مشارکت، کسب اطلاعات علمی از اداره نوغانداری، روشهای به دست آوردن اطلاعات، شرکت در کلاسهای آموزشی ونیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی نوغانداری رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد. همچنین بین سن، سواد، میزان درآمد و نیازهای آموزشی افراد در زمینه کلی نوغاندارای رابطه منفی و معنی داری وجود دارد.سن، جنسيت، وضعيت تاهل، تعدادفرزندان ، سطح تحصيلات، شغل اصلي، سطح زير کشت توتون، سابقه توتون کاري، نوع مالکيت، ميزان درآمد ساليانه از کشت توتون، استفاده از تسهيلات حمايتي شرکت دخانيات، دفعات تماس با مروج دخانيات، دفعات شرکت در کلاسهاي آموزشي ، دفعات بازديد از مزارع نمونه توتون، استفاده از مجلات، نشريات و فيلمهاي آموزشي- ترويجي و عضويت در تعاوني ها يا تشکل هاي توتون کاران.
فهرست منابع فارسي
ابطحي ، سيد حسين (1368). آموزش و بهسازي منابع انساني. تهران : مؤسسه مطالعات و برنامه ريزي آموزشي، سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، ص 22.
اميري نژاد، ناصر (1380). بررسي نقش زنان روستايي در فرآيند توليد چاي و نيازهاي آموزشي آنان در شهرستان لاهيجان. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي ، صص 209-208.
ابراهيمي، يونس ( 1359). نتايج بررسيهاي مقدماتي Chinese gooseberry در شمال ايران. مؤسسه تحقيقات اصلاح وتهيه نهال و بذر رامسر . تهران : وزارت كشاورزي، ص 12.
ابراهيمي، يونس (1372). سلسله مطالب تدريس شده گياهان نيمه گرمسيري براي كارشناسان باغباني مركز آموزش كشاورزي تنكابن. تهران: وزارت كشاورزي.
ابراهيمي، علي(1376). برنامه ريزي درسي (راهبردهاي نوين). تهران: انتشارات فكر نو، ص 44.
ابيلي، خدايار( 1377). آموزش و بهسازي نيروي انساني، يك ضرورت سازماني . فصلنامه مديريت در آموزش و پرورش ، شماره 17.
اسماعيلي، ب (1380). نيازسنجي. موجود در :
http:// www. Imi-ir. Org/ tadbir/ tadbir- 117/s %20 and % 20 r-117/3.asp
اعتماد، اعظم (1381). بررسي و تعيين مزيت نسبي برخي محصولات كشاورزي با استفاده از روش عملكرد RCA (با تأكيد برمحصولاتي نظير مركبات، كيوي، سيب، انگور و انار). پايان نامه كارشناسي ارشد برنامه ريزي وتحليل سيستمهاي اقتصادي. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات ، ص 107.
بابايي، محمود (1378). نيازسنجي اطلاعات. تهران : مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران، ص 12. موجود در :
http:// www. Irandoc. ac.ir/ lib & Inf- Grp/ Needs/ sction- 1. htm
بلکبرن ، دونالد (1380). بنیان ها و تحول فعالیت ها در ترویج کشاورزی . ( مترجم : سید جمال فرج اله حسینی ) . تهران : دانشگاه آزاد اسلامی ، مرکز انتشارات علمی ، صص 2-1 ، 17-15 و ص 94 .
بولا، اس (1362). ارزيابي و كاربرد آن در سواد آموزي تابعي. (مترجم: عباس بازرگان). تهران: مركز نشر دانشگاهي.
بي نام (1381). كيوي (ايران) با نام تركيه در بازارهاي جهان عرضه مي شود. تهران: نشريه ابرار اقتصادي، شماره 132، بهمن 1381، ص 1.
بي نام (1381). خواص ميوه كيوي. تهران: نشريه قدس، شماره 132، بهمن 1381، ص 87 .
پناهي، فاطمه (1383). بررسي تنگناها و نيازهاي آموزشي- ترويجي سيب كاران شهرستان اقليد (استان فارس). پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي.
ترك زاده ، جعفر و محمد عباس زادگان (1378). نياز سنجي در سازمانها. تهران : شركت سهامي انتشار، ص 66 .
چرمچيان لنگرودي، مهدي (1382). بررسي نارسائيها و نيازهاي آموزشي نوغانداران استان گيلان . پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي، صص 26-24.
چيذري ، محمد (1382). جزوه روش تحقيق منتشر نشده . تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي.
حاجي پور، عزيز (1382). توانمنديهاي زير بخش باغباني در تحقق هدفهاي توسعه ملي. مجموعه مقالات اولين همايش كشاورزي و توسعه ملي، 18-17 آذر 1382 . تهران : وزارت جهاد كشاورزي، معاونت برنامه ريزي و اقتصادي ، مؤسسه پژوهش هاي برنامه ريزي واقتصاد كشاورزي ، ص 18.
حسنيون، ا (1370). اقتصاد آموزش و پرورش. (تأليف دانيل سن راجرز و هرس اس راجلين ) . مشهد : آستان قدس رضوي.
خبرگزاري جمهوري اسلامي، ساري (22/8/1384). برداشت محصول كيوي از باغهاي مازندران آغاز شد، ص 1. موجود در :
http:// www. irna. ir/ Fa/ news / menu- 156/
خبرگزاري مهر، تهران (5/4/1383). سال گذشته بيش از 20 هزار تن كيوي از تنكابن صادر شد، ص 1. موجود در :
http:// www. mehrnews. com/ Fa /
خزائي پول، يزدان قلي (1382). زيست شناسي گلدهي و گرده افشاني در كيوي. تهران: وزارت جهاد كشاورزي، معاونت امور باغباني، نشر آموزش كشاورزي، صص 5-3 ، 48-45 و 172-139.
خزائي پول، يزدان قلي (1384). ريخت شناسي، تربيت و پيرايش كيوي. تهران: وزارت جهاد كشاورزي ، معاونت امور باغباني، نشر آموزش كشاورزي، ص 7، 45و صص 159-151.
خيري، شقايق (1383). نقش ترويج در توسعه و بهسازي باغهاي زيتون با توجه به نيازهاي آموزشي باغداران زيتون شهر رودبار. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي، صص18-17 و ص 21.
ذبيحي طاري، رضا (1376). بررسي نيازهاي آموزشي و ترويجي جنگل نشينان و عوامل تأثير گذار بر آنها درمنطقه ارسباران. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات، دانشكده كشاورزي ومنابع طبيعي .
روزنامه آسيا، اصفهان (25/8/84). 40 هزار تن «كيوي» از تنكابن صادر مي شود، ص 1. موجود در:
http://www.Esfahan.agri-jahad.ir/akhbar/ news& 3/news m&3/ news m13. htm-36k
روزنامه جهان اقتصاد (17/7/1384). ص1. موجود در :
http:// www. Jahaneghtesad. com/ Tempate 2/ Home. Aspx? VID= 36-24K
زماني پور، اسدالله (1373). ترويج كشاورزي در فرآيند توسعه. انتشارات دانشگاه بيرجند، ص 84 ، 100و107 .
شريعتي، محمدرضا (1378). بررسي رابطه بين ويژگيها و نيازهاي آموزشي- ترويجي مخاطبان برنامه هاي آموزشي كشاورزي در استان سمنان. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي . تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات، دانشكده كشاورزي ومنابع طبيعي، ص 54 .
شعبانعلي فمي، حسين (1380). تحليلي بر فرآيند تعيين نيازهاي آموزشي - ترويجي زنان روستايي . ماهنامه جهاد، شماره 243-242 ، شهريور و مهر 1380 ، صص 42-38 .
شكراله زاده ، امين (1384). بررسي نيازهاي آموزشي كشت گلخانه اي خيار در شهرستان گرمسار از ديدگاه گلخانه داران. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي . تهران: دانشگاه آزاد اسلامي ، واحد علوم و تحقيقات ، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي .
شهبازي، اسماعيل (1372). توسعه و ترويج روستايي. سازمان تحقيقات ، آموزش و ترويج كشاورزي ، ناشر: موسسه انتشارات دانشگاه تهران، صص 96-95 .
شهبازي ، اسماعيل (1375). توسعه و ترويج روستايي. تهران: دانشگاه تهران . ص 3 .
شيخي غيور، ح (1380). نيازهاي ترويجي موزكاران شهرستان چابهار (استان سيستان و بلوچستان). پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي . تهران: دانشگاه تهران، دانشكده كشاورزي.
صادقي، حسين (1369). بررسي عوامل مؤثر در ريشه زايي قلمه هاي خشبي كيوي فروت رقم مانتي. پايان نامه كارشناسي ارشد باغباني. تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي، ص5، صص 24-23، 39-38 و41-40.
طباطبائي فر، وحيد(1381). شناسايي نيازهاي آموزشي و ترويجي پنبه كاران شهرستان گرمسار. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي .
عابديني، جواد (1382). كيوي، فيزيولوژي و تكنولوژي صنايع تبديلي و اصول نگهداري در سردخانه. تهران : انتشارات دانش نگار ، ص 13، 16و149 .
عباسپور، سعيد (1370). پرورش كيوي فروت. تهران: انتشارات دفتر فني كشاورزي، چاپ سوم ، صص 28-27، 61-59، 69-67، 83-82، 92-91، ص95و102 .
عبدي سنه كوهي، محمد و جعفر محمدي (1372). كيوي و پرورش آن. تهران: انتشارات فرهنگ جامع،ص 10، صص 18 - 13 ، 21-20 ، 28-27 ، ص 3، صص38-33، ص42،61، صص68-67، ص81، صص89-86، ص92، 94،96،112،133،137، صص144-142، ص149و صص154-153 .
فاني، علي اصغر (1375). طراحي مدل نظام آموزشي مديران اجرايي آموزش و پرورش. رساله دكتراي مديريت. تهران: دانشگاه تربيت مدرس، ص 59 .
فتحي واجارگاه، كوروش( 1377). طراحي الگوي نيازسنجي در برنام درسي . رساله دكتراي برنامه ريزي درسي . تهران: دانشگاه تربيت مدرس، ص 16 و 41.
فتحي واجارگاه، كوروش(1381). نيازسنجي آموزشي ، الگوها و فنون. تهران: انتشارات آييژ، چاپ اول، صص 41-40 .
فهيمي،فريد غلامرضا (1383). نياز سنجي آموزشي. تهران: نشريه موج سبز، شماره141،1381،ص14.
قنبري، محمدرضا و الهه ذاكري (1381). ارزيابي اقتصادي توليد و توان صادراتي ميوه كيوي. تهران: ماهنامه جهاد، شماره 255، بهمن و اسفند 1381، ص 52 و 54 .
کاری ، هری (1381). ارتباطات در ترویج . ( مترجمان : محمد چیذری ، رضا موحدی ) . تهران: دانشگاه آزاد اسلامی ، مرکز انتشارات علمی ، صص 142-141.
كرلينجر، ف (1374). مباني پژوهش در علوم رفتاري. (مترجمان: ح، پاشا شريفي و ج. نجفي). تهران: انتشارات آواي نور.
محمدي، ف (1383). نياز سنجي مقدمه اي براي برنامه ريزي. تهران: نشريه رسالت، شماره 154، مرداد 1383، ص 2.
مختاري آبكناري، عباس (1382). واكاوي نگرشها و نيازهاي آموزشي كارشناسان شيلات در راستاي آبزي پروري پايدار . پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات، دانشكده كشاورزي ومنابع طبيعي، ص 24 .
مركز آمار ايران (1384). سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1375. تهران: سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، ص 129.
معاونت امور باغباني (1384). تهران : وزارت جهاد كشاورزي.
مك كاسلين، ان. ال. و تايبزيندا، ج. پي. (1381). سنجش نيازهاي گروه هدف. (ويراستاران: درب. ئي. سوانسون، ر.پ.، بنتزوا. ج. سوفرانكو، بهبود ترويج كشاورزي: كتاب مرجع (صص 142-121)، (مترجمان: غلامحسین صالح نسب ، رضا موحدي ، اسماعیل كرمي دهكردي). تهران : دفتر مطالعات وتلفيق برنامه ها،معاونت ترويج ونظام بهره برداري.(كتاب منتشرشده به زبان اصلي1998)، صص 124-123، 128-127 و 137-136.
ملك محمدي، ايرج (1372). مباني ترويج كشاورزي. تهران : مركز نشر دانشگاهي .
ملك محمدي، ايرج(1377). ترويج و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي. تهران: مركز نشر دانشگاهي، ص 15، صص 53-52 و ص 57 .
موسوي، مينا (1383). تعيين نيازهاي آموزشي و اطلاعاتي سيب زميني كاران در زمينه بازاريابي در شهرستان عجب شير. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشكده كشاورزي.
مهاجر، مسعود (1381). چرا كيوي باغ هاي مركبات راتصرف كرد. تهران: نشريه آسيا، شماره130، آذر 1381، ص 1.
مير دامادي، سيد مهدي (1384). جزوه درسي برنامه ريزي آموزشي. تهران : دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي.
ناصري، سينا (1384). بررسي نيازهاي آموزشي توتونكاران در استان كردستان. پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي. تهران: دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم وتحقيقات، دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي.
ونتلینگ ، تیم ( 1375 ). برنامه ریزی برای آموزش اثر بخش راهنمایی برای تدوین برنامه درسی . (مترجم : محمد چیذری ) . تهران : انتشارات دانشگاه تربیت مدرس ، شماره 34 ، ص 9 ، 11 و 23 .
يزديان (1382). بررسي نيازهاي آموزشي پسته كاران استان قم. تهران: پايان نامه كارشناسي ارشد ترويج و آموزش كشاورزي.
فهرست منابع انگليسي
Anonymous, (2006). Needs assessment the first step. P.4. [on line]: available at url :
http:// www. alumnus. caltech.edu/ ~ rouda / T2- NA. html
Beutel, J.A . (1990). Kiwifruit. PP. 309- 316. [on line] : avaliable at url :
http:// www. Hort . purdue . edu/ new crop/ proceedings 1990/ vo1-309. html
Bratkovish, Smand Millert, L.E. (1993). Perceived educational needs of innovative Ohio sawmill operators forest produets.Journal. 43(3):35-40 .
Boone, A.D. (2003). Needs assessment . [on line]: available at url:
http:// www. cals. ncsu. edu/ agexed/ aee521/class 05/need/ needs1.HTM
5- Bourton, J. (1985). Needs assessment . Education.Technology. Publication: New Jersey.
6- Caldwell, J.D., & Coston, D.C., & Broch, K.H. (1988). Rooting of semi hardwood "Hayward" kiwifruit cuttings hort. 23(4): 714-717.
7- Chizari, M. and Karbasioun, M. and Linder, J.R. (1998). Obastacles facing extension agents in the development and delivery of extension educational programs for adult farmers in the province of Esfahan, Iran . Journal of agricultural education , 39 (1):55 -68.
8- Chizari, M. , Lindner, J. and Zoghie , M. (1999). Perception of extension agent's educational needs regarding sustainable agriculture in the Khorasan province , Iran. Journal of agriculture education. 40 (4), 20 -24.
9- Community programs in family life, (2000). Needs assessment methods. department of human development. [ on line] : available at url:
http:// www. chre. Vtedu / HD/ rpetersn/ Nassesstype. htm
10- Connors, J. (1995). Adult agricultural education needs assessment for the dmitrow distrct-Russian federation. Journal of agricultural and extension education. 2 (2):3-10. [on line]: available at url:
http:// www. aged. tamu. edu/ aiaee/ jiaee/ archire/ vol-22. pdf
11- Dillman , D.A. (1978). Mail and telephone surveys: The total desing method. New yourk: John Wiley & Sons.
12- Ekanem, E ., & Singh, S.P., & Muhammad, S.,& Tegegne, F.,& Akuley- Ameneyenu, A. (2001). Differeces in district extension leaders' perceptions of the problems and needs of Tennessee small farmers. Journal of extension 39(4). [on line] : available at url:
http:// www. joe. org/joe/ 2001 august/ ent. html
13- Fellenz, R. (1998). "Program planning for the training and continuing education of adults". in Cookson, P.S. (ed.). Malabar, Florida: Krieger publishing company.
14- Ford, C.L. (1995). Educational priorities of small farmers in West Tennessee. Journal of agricultural education. 36(1), 31-37.
15- Freguson, A.R. (1990). Stem, branches, leaves and roots of the kiwifruit vine . In: Washington, I. J. and G.C Weston. (ed.). Kiwifrut: Scince and management. Aukland. New Zealand. 58-69.
16- Garton, B., & Chung, N. (1997). In service needs of beginning teachers of agriculture using two assessment models. Journal of agriculture, Edu. V3.
17- Hartmann, Hudson , T., Kofranek, Anton , M., Rubatzky, Vincent, E., Flocker, William, J., (1988). Plant science growth, Development and utilization of cultivated plants. Prentice - Hall international edition, p. 614.
18- Israel, G.D. and Hague, G.W. (2002). A recruiting challenge for extension education: A comparison of non participants and participants in homeowner landscaping programs. Journal of agricultural education. 43(4), 76-87.
19- Kelsey, K.D. and Wall, L. J. (2003). Do agricultural leader ship programs produce community leaders? A case study of the impact of an agricultural leader ship program on participants, community involvement . Journal of agricultural education. 44(4), 35-46.
20- Kruger, R.A. (1994). Focus groups: Apractical guide for applied research (2 nd ed.). Thousand Oaks, CA: sage publications.
21- Kaufman , R.A. (1982). Identifying and solving problem: Asystem approach (3rded.). Sundiego . CA: university associates. 122.
22- Lilley, S. and Ohers, (1987). North Carolina farm suruey Raleigh: North Carolina state university: ERLC Document. Reproduction service No.
23- Lioydjphipps, (1989). "Agricultural education in school" university of Illinois Champaign , U.S.A. P.463.
24- Mainland, C.M. (1998). Kiwifruit. PP.1, 4. [on line] : available at url:
http:// www. ces. ncsu. edu/ depts/ hort / hil / hil – 208 . html
25- Martin, A.R. (1987). Analysis of needs: Educational programs for voung and adult farmers . Journal of American association of teacher educators in agriculture . 20 (1).
26- Mohamed , J.E. and Gamon, J.A. and Trede, L.D. (1995). Third world agricultural extension organization= obligations toward the educational needs of rural people : A national survey. [on line]: available at url:
http:// www. aged. tamu. edu/ aiaee/ jiaee/ archive/ vol22. pdf
27- Mowbray, C.T., & Szilvagyi, S. (2002). Needs assessment manual. [on line]: available at url:
http:// www. ssw. umich. edu/ sed/ needs. html
28- Onemolease, E. (2002). Extension needs of women cassava farmers in Igueben and Esan Northeast local government areas of Edo state. Nigeria. [on line]: available at url:
http:// www. condesria. org/ links/ publications/ adl- 2002/ onemolease. Pdf
29- Pretty, J.N. (1995). Regenerating agriculture: Policies and practice for sustainability and self-reliance. London: Earths can publications; and Washington DC: National Academy Press.
30- Prior, Jon. (1994). Hand book of training and development published in association with the institute of training and development , FID, 2 thed, London, P.14.
31- Ray, G. L. (1991). Extension communication and management. Nayaprokash, Calcutta.
32- Roling , N. (1990). Extension Science have not we come of age . Journal of extension systems, Vol. b (1) . PP . 12-15.
33- Rouda, R.H. (1996). Needs assessment the first step. pp. 1- 4. [on line] : available at url:
http:// www. bmj. Bmj journals. Com/ cgi./ content / full/ 324/ 7330/ 156. html
34- State , K. (2002). Horticulture. P.2. [on line]: available at url:
http:// www. consider. K-state, edu/ study guides/ hort. Pdf
35- Swist, J. (2000). Conduting a training needs assessment . p.8. [on line]: available at url:
http:// www. amxi. Com/ amx- mi30. htm
36- Trede, L. D. ,& Whitaker, B.S. (2000). Educational needs and perceptions of Iowa Beginning farmers toward their Education. Journal of agricultural education, 41. (1).
37- Weddel, K.S. (1997). Needs assessment for adult ESL learners. [ on line]: available at url:
http:// www. cal. org/ nc/ digests/ needs. html
38- Whitworth, J. (2006). Kiwifruit production in Oklahoma . PP. 2-3. [ on line]: available at url:
http:// www. osuextra. com
39- World Kiwifruit Review, (2001). [ on line]: available at url:
http:// www. e- belrose. com 1045 N.E. Creston Lane, Pullman, WA 99163 – 3806, USA .html
40- World Kiwifruit Review, (2004). PP. 17,23. [ on line]: available at url:
http:// www. e- belrose. com world kiwifruit review table of contents 05.html
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان