پیشینه تحقیق و مبانی نظری برنامه ريزي توريسم با تاکيد بر توسعه پايدار

پیشینه تحقیق و مبانی نظری برنامه ريزي توريسم با تاکيد بر توسعه پايدار (docx) 47 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 47 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

2-1- واژه شناسي توريسم9 2-2- مفهوم توريسم10 2-3-تعريف جهانگردي 10 2-4- مهمترين ديدگاه‌هاي ارائه شده درزمينه گردشگري11 2-4-1- جهاني شدن11 2-4-2- فرهنگ پذيري 12 2-4-3- نوسازي 12 2-4-4- سلسله مراتب نيازها وتوريسم 12 2-4-5- انگيزش13 2-4-6- نظريه عطاياي الهي13 2-4-7- نظريه هزينه نسبي13 2-4-8- نظريه مزيت مطلق و دانش فني13 2-4-9- نظريه شرايط تقاضا 13 2-5- اصطلاحات گردشگري در متون علمي‌و سازمان جهاني گردشگري17 2-6- انواع گردشگري18 2-6-1-توريسم معمولي18 2-6-2-توريسم بر مبناي طبيعت19 2-6-3- توريسم ماجراجويانه 19 2-6-4-توريسم محصور19 2- 6- 5- توريسم سلامتي19 2- 6-6- توريسم مصرفي19 2- 6-7- اكوتوريسم 20 2-6-8- جهانگردي بر مبناي هدف از مسافرت جهانگردان20 2-6-9- جهانگردي برمبناي مبدأ جهانگردان20 2-6-10- جهانگردي بر مبناي سطح درآمد جهانگردان20 2-6-11- توريسم تفريحي 21 2-6-12-توريسم شهري 21 2-6-13- توريسم طبيعت گرا 22 2-7- اهداف گردشگران23 2-8- شهر و توريسم 23 2-9- ويژگي‌هاي بارز صنعت توريسم 24 2-10- برنامه 24 2-10-1- پيشينه برنامه ريزي 24 2- 10- 2- تعريف برنامه ريزي25 2- 10-3- سطوح برنامه ريزي توريسم26 2-11- توريسم پايدار27 2- 11-1- پيشينه مفهوم توسعه پايدار27 2- 11-2- تعاريف توسعه پايدار28 2- 11-3- ابعاد توسعه پايدار29 2- 11-4- ارتباط گردشگري پايدارو توسعه پايدار31 2- 11-5- اصول توريسم پايدار31 2-11-5 -1 -مشارکت 31 2-11- 5-2-حضور ذينفع‌ها32 2-11-5-3 - اشتغال براي افراد محلي32 2-11-5-4- ارتباطات بازر گاني 32 2-11-5-5 - پايداري منابع32 2-11-5-6 - هماهنگي در هدف‌ها32 2-11-5-7 - همکاري 33 2-11-5-8 - ظرفيت پذيرش 33 2-11-5-9 - نظارت و ارزشيابي 33 2-11-5-10 -پاسخگويي 34 2-11-5-11- آموزش 34 2-11-5-12- حفظ هويت 34 2- 11- 6 - اصول اساسي توسعه پايدارگردشگري34 2-12- نقش گردشگري در اقتصاد وايجاد اشتغال36 2-13- پيامد‌هاي اجتماعي – فرهنگي توريسم39 2-14- ملاحظات اقتصادي، زيست محيطي و اجتماعي – فرهنگي41 2-15- آينده صنعت توريسم 45 2- 16- درآمد حاصل از صنعت گردشگري در مناطق مختلف جهان48 2-1- واژه شناسي توريسم واژه توريسم از نظر اتيمولوژي از کلمه tour مشتق شده است به معناي سيرو سفر از يک نقطه به نقطه ديگر مي‌باشد. توريسم در زبان فرانسه هم به معني مسافرت به اطراف و اکناف و مشتق از کلمه tour است.(قره نژاد،1374 :42 ).درکتاب گردشگري(ماهيت و مفاهيم) درباره ريشه لغت گردشگري tourism اين گونه بيان شده است اين کلمه از کلمه tour به معناي گشتن اخذ شده است که ريشه در لغت لاتين turns به معناي دور زدن، رفت و برگشت بين مبدأ و مقصد و چرخش داردکه از يو نا ني به اسپانيايي و فرانسه راه يافته است. در فرهنگ وبستر گردشگري به سفري که در آن مسافرتي به مقصدي انجام مي‌گيردوسپس بازگشتي به محل سکونت را در بر دارداطلاق مي‌گردد. در فرهنگ لانگمن گردشگري به معناي مسافرت وتفريح براي سرگرمي‌معنا شده است در فرهنگ لاروس گردشگري به معناي براي تفريح (لذت يا رضايت ) آمده است.(پاپلي يزدي، سقايي،1385 :18-19). 2-2- مفهوم توريسم توريسم براساس تعريف سازمان جهاني توريسم، به كلية فعاليت‌هاي افرادي اطلاق مي‌شود كه به مكان‌هايي خارج از محيط عادي خود به منظور گذراندن ايام فراغت، انجام كار و ساير هدف‌ها، براي مدت كمتر از يك سال مي‌روند. به اين ترتيب، محور توريسم از مسافرت‌هايي كه صرفاً به منظور گذراندن تعطيلات و سپري كردن چند روز براي ديدار دوستان و آشنايان و بازديد از مناطق جذاب انجام مي‌گيرد، بسي فراتر مي‌رود (زاهدي، 1385: 4). توريسم مجموع پديده‌ها و ارتباطات ناشي از کنش متقابل ميان گردشگردان، سرمايه، دولت‌ها و جوامع ميزبان، دانشگاه‌ها و سازمان‌هاي غيردولتي، در فرايند جذب، حمل و نقل، پذيرايي و کنترل گردشگران و ديگر بازديدکنندگان است ( Weaver,2000: 3). گردشگري مجموعه مسافرت‌هايي را دربرمي‌گيرد که به منظور استراحت وتفريح يا ديگرفعاليت‌هاي شغلي ويا اينکه به منظور شرکت در مراسم خاص انجام مي‌گيرد وغيبت شخص گردشگر از محل سکونت دائم خود درطي اين مدت موقتي وگذرا مي‌باشد. بديهي است کساني که اقدام به مسافرت‌هاي شغلي منظمي‌بين محل کار و زندگي خود مي‌کنند مشمول اين تعريف نمي‌شود ( Inskeep.2002 ) مفهوم توريسم و گردشگري با مفاهيمي‌همچون سيرو سفر، گذران اوقات فرافت،از شهري به شهر ديگررفتن و يا زياد سفر کردن در آميخته مي‌با شد که معمولا اين حر کت و جابجايي به منظور آشنايي باملل ديگر وشناخت و کسب آگاهي ويا امور تجاري و مذ هبي انجام مي‌گرفته است البته مفهوم جهانگردي در دنياي قديم و جديد تغييراتي يافته است زيرا در دنياي قديم جهانگردي شامل فعاليت‌هاي خاصي همچون زيارت، سفرهاي تجاري وبا زرگاني، سفر‌هاي ما جرا جو يانه سيا سي و اقتصادي بوده که در مقياس اندک انجام مي‌شده است.اما امروزه جهانگردي بعنوان يک مسئله مهم فرهنگي،اقتصادي،سياسي،اجتماعي درسطوح ملي، جهاني مد نظر مي‌باشد که داراي اثرات مثبت و منفي مي‌باشد. 2-3-تعريف جهانگردي ازگردشگري در منابع مختلف تعاريفي ارائه شده که در اينجا به چند نمونه آنها اشا ره ميکنيم :به مجموعه مسافرت‌هايي که از يک نقطه مبدأ ومقصد بدون انگيزه اقامت طولاني انجام گيرد فعاليت توريستي گويند. انگيزه فعاليت توريستي در وا قع مي‌تواند استراحت،تفريح،وتجارت باشد.(فيض بخش،1355: 15) گيلوي Gilwie يکي از کارشناسان برجسته اقتصادي اروپا جهانگردي را اينچنين تعريف نموده است تمام افرادي که کشور خود را به قصد کشوري ديگر ترک نمايند وکمتر از يکسال در خارج اقامت نموده وبراي هزينه اقامت خود هيچگونه درآمدي در کشور مورد بازديد نداشته باشند جهانگرد شناخته مي‌شوند.(همان :15) همچنين در يکي از نخستين کتبي که در مورد جهانگردي درسال 1933 انتشار يافت جهانگرد به کسي اطلاق مي‌شد که دو شرط در باره او مصداق داشته داشته باشد‌.اول آنکه از محل اقامت خود براي مدتي کمتر از يک سال دور بوده دوم اينکه در محل جديد کسب درآمد ننمايد.(الواني،دهدشتي،1373 :20) توريسم براساس تعريف سازمان جهاني توريسم به کليه فعاليت‌هاي افردي اطلاق مي‌شود که به مکان‌هايي خارج از محيط عادي خود به منظور گذراندن ايام فراغت،انجام کاروساير هدف‌ها براي مدت کمتراز يک سال مي‌روند به اين ترتيب محدوده توريسم از مسافرت‌هايي که صرفا به منظور گذراندن تعطيلات و سپري کردن چند روز براي ديدار دوستان و آشنايان و بازديد از مناطق جذاب انجام مي‌گيرد بسي فراتر مي‌رود در تعريفي که سازمان ملل ارائه کرده است توريست فردي است که بيش از يک روز وکمتر از يک سال در محلي غير از محل اصلي اقامت خود بماند‌. اين تعريف سفرهاي تجاري و بازرگاني را شامل مي‌شود اما سفر‌هاي مرتبط با کار کنان نظامي‌،ديپلمات‌ها،مها جران و دانشجو يان را در بر نمي‌گيرد (زاهدي،1385 :4 ) در کتاب گردشگري شهري گردشگري اينگونه تعريف شده است. گردشگري فعاليتي است که فرد در مسافرت و در مکاني خارج از محيط عادي خو د انجام مي‌دهد اين مسافرت بيش از يک سال طول نمي‌کشد و هدف تجارت يا فعا ليت‌هاي ديگر است.(موحد،1386 :14 ). درتعريف ديگر اريک کوهن گردشگر را مسافر داوطلب و موقت که اميد لذت بردن از يک تجربه متنوع و تازه طي يک سفر دو سفره نسبتا طولاني و غير تکراري را دارد تعريف مي‌کند.( لي، 1378: 5). گردشگري فعاليتي اجتماعي است که شامل رفتار انساني، استفاده از منابع، تعامل با ديگران، اقتصاد و محيط است ( Holden,2000: 3). 2-4- مهمترين ديدگاه‌هاي ارائه شده درزمينه گردشگري 2-4-1- جهاني شدن گردشگري بين المللي به عنوان اميد بخش ترين وپيچيده ترين وجايگزين ترين صنعتي است که جهان سوم با آن روبرواست. رشد سريع پيشرفت‌هاي تکنولوژي وافزايش تعداد کشورهايي که از کنترل دولتي به سوي اقتصاد بازار حرکت مي‌کننددرحال ايجاد روندهاي شديد به سوي جهاني شدن است وسبب تغييراتي مهم درحوزه جهانگردي بين المللي خواهد شد. فرايند جهاني شدن درحال شتاب گرفتن است، اما اين امرسبب تغييرچهره اين واقعيت که جهانگردي بين المللي اساسأ موقوف به مهم ترين کشورهاي صنعتي جهان شده است. نگاهي گذرا به الگوي جريان مسافر نشان مي‌دهد که مبادلات جهانگرد غالبا درحال گسترش است وجهانگردان انتخاب‌هاي نامحدود دارند. 2-4-2- فرهنگ پذيري نظريه فرهنگ پذيري عنوان مي‌کندکه وقتي دو فرهنگ براي مدت طولاني با هم تماس پيدا مي‌کنند. يک مبادله انديشه‌ها و محصولات جايگزينش مي‌شودکه در سطح متفاوتي از همگرايي بين فرهنگ‌ها را ايجاد مي‌کندبدين معنا که آنها شبيه تر مي‌شوند. تاثير ميهمان وميزبان که در بحث فرهنگ‌ها مطرح است از سه طريق انجام مي‌گيرد. الف) وقتي که توريست‌ها کالا يا خدمات را از مردم محلي در بازار يا هتل‌ها يا رستوران‌ها خريداري مي‌کنند. ب) وقتي که توريست‌ها وميزبان‌ها داراي تسهيلات مشابهي مانند سرگرمي‌هاو.... باشند ج) وقتي که آنها به طور هدفمندانه اي همديگر را ملاقات مي‌کنند تا يکديگر را به کيش هم درآورند ويا انديشه‌ها وتجربيات يا اطلاعات را مبادله نمايند. 2-4-3- نوسازي ديويد‌هاريسون ديدگاه نوسازي را در مطالعه توريسم به کاربرده است وي معتقد است اگرچه سهم اقتصادي واجتماعي توريسم بين المللي درراستاي توسعه ملي داراي انشعابات نظري روشن است اما توريسم هم درگير نوسازي وهم رويکردهاي توسعه نيافتگي است‌.ايشان معتقدند براي ايجاد صنعت توريسم پررونق بايد نوسازي درتمامي‌زمينه‌هاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي وفرهنگي صورت گيرد. 2-4-4- سلسله مراتب نيازها وتوريسم تايلمن نظريه سلسله مراتب نيازهاي مزلو را درجهت تشريح رضايت مندي توريستي به کار مي‌برد طبق نظريه مزلو همه انسان‌ها داراي نيازهاي مشترک وفطري هستندکه درسلسله مراتبي از نيرومندترين تا ضعيف ترين قرار مي‌گيرندکه بايد اين نيازها ارضاشوند. نيازهايي که درپايين قراردارندبايد قبل از نيازهايي که در بالا هستند ارضا شوند. با توجه به سلسله مراتب نيازهاي مزلو يک توريست که براي انجام فعاليت توريستي به کشورديگري سفرمي‌کند بايد درجامعه ميزبان نيازهايش برطرف شود اگرجامعه ميزبان بتواند نيازهاي توريست را برطرف نمايد توريست به رضايت مندي مي‌رسددرغير اين صورت سطح رضايت او پايين خواهد آمد. 2-4-5- انگيزش مونتينهووکوپر نظريه انگيزه را در مورد توريسم به کاربرده اند مطابق نظر مونتينهو انگيزه موقعيت نيازهاست‌. انگيزه شرايطي را بيان مي‌کند که افراد را در برمي‌گيردکه به نيازهاي خويش پاسخ گويندوبه رضايت مندي برسد. کوپر دراين مورد بيان مي‌دارد که شناخت درست تقاضاي توريستي درسطح فردي پيامد جرياني مي‌باشد که وابسته به عوامل مختلفي است‌. عوامل متشکل از نيازها و اميال که فراهم بودن پول،زمان، وتصورات و ادراک‌ها ونگرش‌ها آن را شکل مي‌دهند.( طرح جامع منطقه نمونه گردشگري سليمان تنگه‌. 1385) عوامل تعيين کننده گردشگري بين المللي،عواملي هستند که باتوجه به مبادلات بين المللي،خدمات گردشگري هرکشور را دائماًدربخش بين المللي کارتحت تأثيرقرار مي‌دهند. مطالعه اقتصادي عوامل تعيين کننده گردشگري بين المللي، متکي بر روش بررسي نظري است؛ که مطالعات تجربي آن را تأييد مي‌کند. بدين منظور، نظريات افتصادي از قبيل نظريه تخصصي نمودن امور بين الملل بسيا ر موثر هستند‌. براساس نظريات تجارت بين المللي چهار عامل، تعيين کننده موقعيت يک کشور در مبادلات گردشگري بين الملل است: 2-4-6- نظريه عطاياي الهي 2-4-7- نظريه هزينه نسبي 2-4-8- نظريه مزيت مطلق و دانش فني 2-4-9- نظريه شرايط تقاضا اين چهار عامل تا حد زيادي مي‌توانند بيانگر توزيع بين المللي و روندهاي گردشگري باشند. نظريه عطاياي الهي در سال 1919 توسط ئي- هکشر به وجود آمد و در سال 1933 به وسيله ب- اولين تکميل گرديد. اين نظريه،تا حدود زيادي تحليل اساسي در مورد نظريات تجارت بين المللي را تحت تأثير قرارداد. اين نظريه متکي بر توزيع عطاياي الهي در هر کشور است،تا بيانگر مزيت نسبي آن به ساير شرکاي تجاري خود باشد. کشورهايي که در بعضي امور داراي منابع فراوان هستند، از مزيت نسبي توليد و صادرات کالاهاي ناشي از اين منابع برخوردار خواهند بود.براي مثال طبق نظريه هکشر و اولين،کشورهايي که داراي مقادير زيادي سرمايه هستند،کالاهايي را بايد صادر نمايند،که سرمايه بر هستند؛وکالاهايي را وارد کنند،که کاربر مي‌باشند. اين نظريه در مورد منابع طبيعي که براي گردشگري بين المللي بسيار مهم مي‌باشد،صدق مي‌کند.زيرا بسياري از امکانات گردشگري از مزيت نسبي منابع طبيعي بر خور دارند. بنا بر اين وبژگي گردشگري بين المللي هر کشور مستقيماً با فراواني منابع آن در ارتباط است؛ تا با عرضه بيشتر امکانات گردشگري مشتري بين المللي مورد هدف قرار گيرد.در حقيقت نظريه عطاياي الهي منابع يا عواملي هستند که توليد خدمات گردشگري بين المللي کشور را تضمين مي‌کنند. به نظر مي‌رسد که فراواني اين منابع اثر قاطعي در موقعيت گردشگري بين المللي يک کشور دارد. عطاياي الهي از جمله عوامل عمده در توليد دستاورد‌هاي گردشگري است. آنها عوامل مورد نياز براي به حرکت در آوردن کل اقتصاد و گردشگري هستند،مانند برخي منابع طبيعي و فرهنگي عطاياي الهي را مي‌توان به سه دسته تقسيم نمود منابع طبيعي،تاريخي،هنري،و ميراث فرهنگي؛ منابع انساني ؛ به کارگيري و بهره برداري مهارت‌ها منابع سرمايه اي و زير بنايي (ولا،بيچريل،1388 :108 - 109-110) نظريه هزينه‌هاي نسبي و گردشگري بين المللي اين نظريه ابتدا توسط ديويد ريکاردو در سال 1817 بيان گرديد. نظريه هزينه نسبي، تعداد زيادي از مبادلات گردشگري بين المللي را مشخص مي‌کرد. اين نظريه پيشنهاد مي‌کند که کشورها در توليد و صادرات کالاها و خدمات رقابتي به صورت تخصصي عمل کنند. به هر حال، اين تخصص کم تر مي‌تواند محدود باشد. تحليل مبادلات تجاري بين المللي فقط نشان دهنده تمايل به تخصصي شدن در رابطه با هزينه‌هاي نسبي است. اين مطلب در مورد گردشگري بين المللي نيز صادق است، اگر چه نوسان بسياري در هزينه‌ها وجود دارد، ولي فقط با در نظر گرفتن قيمت، مشکل مي‌شود مشخص کرد که يک کشور در چه چيزهايي مي‌تواند به صورت تخصصي و حرفه اي عمل نمايد. صرف نظر از تمام اين‌ها، هزينه‌هاي نسبي مي‌تواند به عنوان يکي از عوامل توزيع و روند حرکت در گردشگري بين المللي محسوب گردد. نقش هزينه‌هاي نسبي در گردشگري بين المللي اهميت هزينه‌هاي نسبي در گردشگري بين المللي رو به افزايش است. فرآورده‌هاي گردشگري بسياري وجود دارد که مقايسه آنها مشکل و اغلب غير ممکن است. به علاوه فرآورده‌هاي گردشگري عموماً خدماتي هستند که نمي‌توانندبه صورت مشابه هر بار تکرار شوند. بنابر اين، مطالعه هزينه نسبي متوجه صفات و شرايط مخصوصي از گردشگري بين المللي مي‌باشد. صرفاً نمي‌توان اجزاي تشکيل دهنده هزينه (حمل و نقل، تسهيلات، خدمات وابسته) را تحليل کرد. بلکه بايد ضريب کيفي قيمت و پيشرفت‌هاي فن آوري را نيز به حساب آورد. (همان،111 ) نظريه برتري مطلق و پيشرفت فن آوري اين نظريه بسط و توسعه تحليل آدام اسميت در تجارت بين المللي است. امروزه اين نظريه مترادف است با انحصارات صادرات برخي از کشورها، که ناشي از ويژگي‌هاي طبيعي يا پيشرفت فن آوري اين کشورها است‌. براي مثال،اين تحليل موفقيت‌هاي صادراتي کشورهايي مانند ژاپن را در بخش‌هاي الکترونيک و فن آوري اطلاع رساني تشريح مي‌کند. مزيت مطلق نقش سازنده اي را در گردشگري بين الملل دارد. در حقيقت،برخي از کشور‌ها داراي منابع منحصر به فردي هستند؛ و اين منابع که مي‌توانند به صورت اماکن طبيعي استثنايي مانند گرند- کنيون(Grand Canyon ) يا به صورت متداول تر از منابع هنري و معماري شناخته شده در سراسر جهان باشند. اين گونه منابع ساخت دست بشر بوده و گردشگران را براي بازديد ترغيب مي‌کنند. بر حسب اهميت آنها در گردشگري بين‌المللي است که ٍ«منحصر به فرد بودن» کشوري تعيين مي‌گرددمانند اهرام مصر، قصر تاج محل در هند، آکروپوليس در يونان و..... اين آثار از آن جهت که ساخته دست بشر هستند،اين مزيت را دارند که مي‌توان آنها را باز سازي کرد، توسعه داد،تلفيق کرد و اگر لازم باشدبهبود بخشيد(مانند پمپيدو سنتر در پاريس،موزه بريتانيا در لندن،دره شاهان در مصر) شرايط منحصر به فرد اين آثار،به کشورها اجازه مي‌دهدکه فراورده‌هاي گردشگري خاص متفاوت تري از ساير کشورها داشته باشند. نوآوري يکي از جنبه‌هاي شاخص سياست است که مزيت‌هاي مطلق يک کشور را فراهم مي‌کند. نوآوري فني در بخش گردشگري شامل نمادهاي ظاهري،اطلاعات و پيشبرد،توسعه فرآورده‌ها وبازار يابي است. در نمادهاي ظاهري گردشگري بيشتر از فن آوري نوين به ويژه در زمينه تسهيلات رفاهي،بخش‌هاي آذوقه رساني وتأمين مکان (رزرواسيون) استفاده مي‌شود. بازار يابي گردشگري بخشي است که بيشترين بهره را از پيشرفت‌هاي فن آوري مي‌برد. از اين طريق مي‌توان با استفاده از نرم افزار « مديريت واقعي زمان» به اطلاعات،دسترسي آسان،رزرواسيون، تهيه صورت حساب و پرداخت با استفاده از کارت‌هاي هشيار دست يافت. بنا بر اين،عوامل تعيين کننده در گردشگري بين‌المللي کاملاً مي‌توانند به وسيله نظريه مزيت مطلق و نظريه‌هاي هزينه نسبي و ضريب کيفي قيمت بيان گردند.(همان،120) نظريه تقاضا نظريه‌هاي تقاضا توضيحي بر توسعه و تراکم حرکت گردشگري در ميان کشورها هستند. تقاضاي گردشگري شامل کالاها و خدماتي است که در لحظه اي خاص مصرف کننده به آنها نياز دارد،و مستقيماً تابع درآمد سرانه وعلاقه مردم به تعطيلات استفاده شده و درصد کل تعطيلات مورد استفاده در خارج از کشور،نماگر‌هاي گردشگري بين المللي را به وجود مي‌آورند. نظريه تقاضا در گردشگري بين المللي نظريه تقاضا توصيف کننده ويژگي بين المللي کشورها با توجه به تقاضاي داخلي، ناحيه اي وبين المللي است. اين نظريه در باره توزيع گردشگري بين المللي و اهميت گردشگري در اقتصاد ملي بحث کرده و سطوح مختلف تقاضا، خصوصيات توسعه گردشگري بين المللي،به خصوص مبادلات گردشگري بين کشورها داراي توسعه اقتصادي را توصيف مي‌کند. نظريه تقاضا در سال 1961 توسط ليندر بيان گرديد.ليندر در سال 1961 متوجه شد که هميشه تفاوت سطح عطاياي الهي بين کشورها منعکس کننده مبادلات بين المللي نيست. در حقيقت گاهي بيشترين تعداد مبادلات بين کشورهايي انجام مي‌گيرد که عوامل اقتصادي يکساني دارند. براي مثال در اروپا،مهم ترين مبادلات گردشگري بين کشورهاي همسايه انجام مي‌شود. اين مشاهدات ليندر را بر آن داشت که نظريه عطاياي الهي را در اين رابطه قابل قبول نداند و نظريه ديگري را در زمينه مبادلات بين المللي بر اساس تقاضاي داخلي يا تقاضاي عامل ارائه دهد. طبق نظر ليندر،ويژگي بين المللي يک کشور بستگي به سطح بالاي تقاضاي داخلي آن دارد. در کشور‌هاي عمده ميزبان گردشگري مانند(فرانسه،ايالات متحده آمريکا،کانادا،آلمان،سوئيس،وانگلستان) تقاضاي گردشگري بين المللي مکمل تقاضاي داخلي است وبسيار بالا است. در حقيقت توسعه گردشگري بين المللي نتيجه شرايط فراهم شده تقاضاي داخلي است. برتري نسبي يک کشور از کيفيت ساختار،دانش گردشگري،سطح فن آوري واز محيط دلچسب آن مشتق مي‌شود.(همان،121) بنابراين،حجم گردشگري بين المللي بين کشورهايي که از ساختار گردشگري داخلي مشابهي برخوردارندبيشتراست.که اساس مبادلات بين المللي رابه دليل تفاوت درتقاضا بين کشور‌هاي همجوار مي‌دانند.(همان،122) مبادلات بين المللي بستگي به حجم تقاضا و تفاوت فرآورده‌ها دارد. حتي اگر فرآورده‌ها مشابه باشند، هميشه تفاوت‌هايي در زمينه کيفيت و نوع فرآورده‌هاوجودداردکه سبب مبادلات بين المللي مي‌گردد.عامل تفاوت درتقاضا به ويژه درزمينه گردشگري بين المللي حايز اهميت است،ودرقالب تفاوت‌هاي جغرافيايي،فرهنگي وگفتاري سبب مبادلات بين کشورهاي همجواربااقتصاد پيشرفته يکسان است. ازاين رو کشورهايي که از لحاظ جغرافيايي نزديک به هم بوده وداراي منابع تقريبامشابهي هستند از مبادلات گردشگري بيشتري برخوردارندتاکشورهايي که منابع کاملا متفاوتي دارندواز نظر جغرافيايي هم دورتر هستند. اگرچه اختلاف سليقه،حتي به صورت جزئي وجود داشته باشد،حرکت گردشگري فقط بين کشورهايي درجريان است که منابع مشابه هستند. واضح است که تقاضا نه تنها دليل گردشگري بين المللي است،بلکه تمرکز آن را نيز بيان مي‌کند. حجم مبادلات بين المللي بين کشورهايي که از گردشگري داخلي پيشرفته اي برخوردارندوداراي ساختار مشابهي نيز هستند، بيشتراست.حجم گردشگري بين المللي دربرخي مناطق جغرافيايي که شامل کشورهاي توسعه يافته هستند و از قدرت خريد بيشتري نيز برخوردار مي‌باشند بيشتر است ورشد سريع تري دارد.(همان،122) 2-5- اصطلاحات گردشگري در متون علمي‌و سازمان جهاني گردشگري برخي اصطلاحات گردشگري در متون علمي‌،با اصطلاحات سازمان جهاني گردشگري همخواني ندارد. مثلاً سازمان جهاني گردشگري،گردشگر را بازديد کننده نام نهاده است ولفظ گردشگر يا جهانگرد را براي فردي که يک شب يا بيش تر در مقصد اقامت مي‌کند،به کار برده است. همچنين گردشگري را که مدت کوتاهي( کم تر از يک شب ) را در مقصد مي‌گذراند، بازديد کننده يک روزه ناميده است. بنا براين در مطالعه متون جهانگردي بايد اين اصطلاحات را در نظر داشت وتشابه معنايي آنها را، به رغم اختلافات لفظي،مد نظر قرارداد جدول شماره اين اصطلاحات را به طور مقايسه اي نشان مي‌دهد. جدول 2-1 اصطلاحات گردشگري در متون علمي‌و سازمان جهاني گردشگري اصطلاحات گردشگري درمتون علمياصطلاحات گردشگري درمتون سازمان جهاني گردشگريگردشگري ( ( touristگردشگري که يک شب يابيش تردرمقصداقامتمي‌کند( (stay overگردشگر گشت‌هاي يک روزه ( excursionist)بازديد کننده ( visitor)گردشگر ( tourist )بازديدکننده يک روزه (same-day visitor) منبع:(الواني،پيروزبخت،1385: 95) 2-6- انواع گردشگري ويليامز پنج مورد را براي اهميت نوع شناسي گردشگري بيان مي‌کند: - انواع مختلف گردشگري عبارتند از: گردشگري تجاري، فرهنگي، تاريخي وغيره - انواع مختلف گردشگران عبارتند از: گردشگران جهاني، مسافرت‌هاي سازمان يافته و غيره - تشخيص مغايرت محرک‌ها‌ براي سفر - انتظار تغيير در تأثيرات درون نواحي ميزبان که وابسته به محرک و اشکال سفر است - انتظار اختلاف در عناصر ساختاري درون گردشگري.(Stephen Williams,2000:12 ) دسته‌بندي‌هاي متفاوتي از ديدگاههاي مختلف براي توريسم وجود دارد. خانم شمس الساات زاهدي در مقاله خود تحت عنوان «درک اکولوژي، پيش نياز اکوتوريسم پايدار» در سال 1383 در کنفرانس بين المللي توريسم پايدار که در کشور اسپانيا برگزار گرديد، توريسم به دو دسته‌ي اصلي تقسيم کرده: 1- توريسم معمولي 2- توريسم بر مبناي طبيعت؛ 2-6-1-توريسم معمولي توريسم معمولي، توريسمي‌با مقياس بزرگ، فوق‌العاده مي‌باشد كه غالباً بر مبناي تورهاي برنامه‌ريزي شده بود و در بازارهاي عمده سراسر جهان متمركز مي‌شود. 2-6-2-توريسم بر مبناي طبيعت توريسم بر مبناي طبيعت اشكالي از توريسم است كه براي جاذبه‌هاي خود ارتباطي را با محيط طبيعي حفظ مي‌كند. ممكن است توريسم بر مبناي طبيعت به پنج زير گروه تقسيم‌بندي شود: توريسم ماجراجويانه، توريسم مصرفي، توريسم محصور، توريسم سلامتي و اكوتوريسم. 2-6-3- توريسم ماجراجويانه اين نوع توريسم شامل عناصر خطر، مهارت، تلاش فيزيكي و همراه با محيط طبيعي بوده كه مبارزه‌طلبي و هيجان را فراهم مي‌كند. فعاليت‌هاي مربوطه شامل كلك‌سواري در تندآب، سقوط آزاد، پياده‌روي در بيابان، قايق‌سواري در دريا، كوهنوردي، غارنوردي و سابقه‌ي جمعيت‌يابي مي‌باشد. 2-6-4-توريسم محصور در اين نوع توريسم برخي از عناصر محيط طبيعي تحت شرايط كنترل‌شده‌اي از قبيل باغ‌هاي جانوري، اكواريوم‌ها، مرغداني‌ها و باغ‌هاي كشاورزي ارائه مي‌شوند. بحثي به همراه ادعاهايي وجود داشته كه توريسم محصور به پارك‌هاي ملي با شرايط كاملاً مشابهي به مكان‌هاي طبيعي وجود دارد. 2- 6- 5- توريسم سلامتي اين نوع توريسم مربوط به فعاليت‌هاي درماني و بهداشتي بود و اغلب مورد تقاضاي توريست‌هايي مي‌باشد كه به دنبال روش‌هاي درماني بر مبناي طبيعت مي‌باشند. فعاليت‌هاي مربوطه شامل گياهان پزشكي، آب‌درماني و گل‌ولاي مي‌باشند. 2- 6-6- توريسم مصرفي عنصر مصرف در همه اشكال توريسم وجود دارد، اما توريسم مصرفي به فعاليت‌هايي برمي‌گردد كه تأكيد دارند بر تلاش براي پيدا كردن، كشتن و حذف يك موجود زنده از محيط ناپايدار بوده و در سالهاي اخير كاهش يافته است. 2- 6-7- اكوتوريسم واژه اكوتوريسم از دو واژه‌ي اكولوژي و توريسم گرفته شده و اكوتوريسم ظاهراً شكل پايداري از توريسم بر مبناي منبع طبيعي بوده كه ابتدا بر تجربه و يادگيري در مورد طبيعت متمركز شده و از نظر اخلاقي براي تأثير كمتر و غير مصرفي بودن و بومي‌مدار بودن كنترل مي‌شود. معمولاً اكوتوريسم در مناطق طبيعي رخ داده و بايد به حفظ اين مناطق كمك كند(Zahedi,2004: 2-3). يک نوع تقسيم بندي انواع جهانگردي را شامل بخش‌هاي ذيل مي‌داند:. 2-6-8- جهانگردي بر مبناي هدف از مسافرت جهانگردان الف) جهانگردي بازرگاني وتجاري ب) جهانگردي درماني پ) جهانگردي فرهنگي ت) جهانگردي سياسي و) جهانگردي ورزشي 2-6-9- جهانگردي برمبناي مبدأ جهانگردان الف) جهانگردي داخلي ب) جهانگردي بين المللي - جهانگردي برمبناي طول مدت اقامت جهانگردان الف) جهانگردي با اقامت کوتاه ب) جهانگردي با اقامت طولاني 2-6-10- جهانگردي بر مبناي سطح درآمد جهانگردان الف) جهانگردان پر درآمد ب) جهانگردان کم درآمد جهانگردان داراي درآمد متوسط در يک تقسيم بندي ديگر جهانگردي را به سه دسته تقسيم مي‌کنند. الف) جهانگردي داخلي : که شامل کليه مسافرت‌هايي است که در چهار چوب تعريف جهانگردي در داخل کشور صورت مي‌گيرد و به عبارت ديگر فعاليت‌هاي مربوط به جهانگردي داخلي داراي حدود جغرافيايي مشخصي است‌. ب) جهانگردي منطقه اي: شامل کليه مسافرت‌هايي است که با توجه به تعريف جهانگردي در يک منطقه جغرافيايي صورت مي‌گيرد. اين نوع جهانگردي از نظر حجم و درآمد‌هاي دريافتي نسبت به جهانگردي بين المللي بيشتر است. ج) جهانگرد بين المللي: بازديدکننده اي که طول اقامت او در يک کشور، 24 ساعت و بيش تر باشد، و حد اقل يک شب را در کشور بازديد شده بگذراند،او به عنوان گردشگر تلقي مي‌شود‌. در تقسيم بند ي ديگر ي مي‌توان انواع توريسم را به صورت ذيل مطرح نمود 2-6-11- توريسم تفريحي جهانگرد تفريحي خود را معطوف به شرکت در فعاليت‌هاي ورزشي استفاده از چشمه‌هاي آب معدني، حمام آفتاب، وبرخورد‌هاي اجتماعي در يک محيط دلنشين وراحت مي‌نمايد.مناطق مورد علاقه او معمولاً سواحل دريا،پيست‌هاي اسکي، زمين‌هاي بازي و ميدان‌هاي اسب دواني است جهانگرد تفريحي مايل است تا زماني که در سفر سپري مي‌کند براي تمدد اعصاب ورفع خستگي و تفريح استفاده کند‌. 2-6-12-توريسم شهري گردشگري شهري نوعي از گردشگري است که شهروندان علاقمند به جاذبه‌هاي مختلف مانند جاذبه‌هاي فرهنگي،تاريخي،مذهبي،طبيعي ضمن گردش مسئولانه بخشي از اوقات فراغت خود را دراين مکان‌ها مي‌گذرانند. ) Higham and Lueck, 2003) فعاليت توريسم درشهرها گستره وسيعي دارد محدوده‌هاي شهري اغلب محدوده وسيعي از جاذبه‌هاي تاريخي، فرهنگي،مراکز خريد و رستوران‌هارا در بر مي‌گيرد. بسياري از جاذبه‌هاي شهري ومراکز پذيرايي به طور اوليه براي اقامت گاهها خدمات ارائه مي‌کنند اما استفاده از آنها به وسيله توريست‌ها مي‌تواند به پشتيباني و تدارک آنها کمک نمايد‌. (فرج زاده،1384.:41 ) از نظر ويژگي‌ها گردشگري شهري از ويژگي‌هاي مختلفي برخوردار است وبه طور عمده و کلي گردشگري شهري با دو انگيزه و هدف شناخته مي‌شود که در واقع آنها خيلي متفاوت هستند اين اهداف عبارتند از تجارت و فرهنگ. از نظر انگيزه گردشگراني که به شهر وارد مي‌شوند داراي انگيزه‌هاي و دلايل متفاوتي هستندمانند استفاده از خدمات پزشکي،ديدن اقوام ودوستان،بازديد از مکانهاي تاريخي وموزه‌ها، رفتن به تئاتر و سينما، اسفاده ازامکانات وزرشي وديدن مسابقات ورزشي، ديدن مناظر شهري،ديدار از فروشگاه‌ها،نمايشگاه‌ها، بازار و...... توريسم شهري بايد به گونه اي برنامه ريزي شود تا افراد بيشتري از امکانات و جاذبه‌هاي شهري استفاده نمايند. 2-6-13- توريسم طبيعت گرا توريسم طبيعت گرا آن دسته از فعاليت‌هاي توريستي را شامل مي‌شود که مستقيما با منابع و جذابيت‌هاي طبيعي سر و کار دارند که در شش دسته فرعي مي‌توان آنها را دسته بند ي نمود که عبارتند از الف- توريسم ساحلي ب- توريسم ما جراجويانه – پ- توريسم مصرفي و- توريسم محصور ه- توريسم سلامتي ر- اکوتوريسم (زاهدي،1385 :27 ) اکوتوريسم نوعي گردشگري طبيعت محور است که کمترين آثار مخرب را بر محيط باقي مي‌گذارد و هدفش حفظ زيست گاه‌ها و ميراث فرهنگي جامعه ميزبان است(Goodwin,1996:288). به علاوه اشکال عمده توريسم را مي‌توان به شرح زير نام برد توريسم مذهبي توريسم قومي‌ توريسم نو ستالژيک توريسم ورزشي توريسم تجاري و بازرگاني توريسم مبتني بر ديدار از بستگان توريسم مبتني بر شرکت در همايش‌ها و سمينار‌ها توريسم روستايي گردشگري سياسي : مسافرت به منظور شرکت در اجلاس و مجامع بين المللي، کنگره‌ها وسمينارها سياسي، جشن‌هاي ملي و مذهبي، مراسم ويژه سياسي و نظاير آن را شامل مي‌شود. گردشگري فرهنگي : اين نوع گردشگري براي آشنايي با فرهنگ و هنر وآداب ورسوم ملل، آثارتاريخي (منحصرا با هدف مطالعاتي) ومطالعه علمي‌و نظاير آن صورت مي‌گيرد.(فيض بخش،1354 :15-16 ) 2-7- اهداف گردشگران اهداف گردشگران براساس انگيزه‌هاي آنان متفاوت است که در اينجا به مهم ترين آنها اشاره مي‌شود - شناخت فرهنگي: جهانگردان ممکن است براي شناخت فرهنگ يک کشور و همچنين آشنايي با سنت‌ها،آداب ورسوم، ونحوه زندگي،خرده فرهنگ و...... - شناخت تاريخي : از ديگر اهداف گردشگران بازديد از آثار باستاني وتاريخي، ديدن موزه‌هاي يک کشور مي‌باشد باتوجه به اين که تاريخ بخش جدايي ناپذير از زندگي مردم است ومردم توجه خاصي به آثار فرهنگي – تاريخي برجا مانده از گذشته خود و آثار تاريخي ديگر کشورها دارند. - زيارت اماکن مقدس ومذهبي: گردشگراني که به قصد زيارت مکان‌هاي مذهبي مانند زيارت کعبه،مشهد وهمچنين ديدن مراسم وشعاير مذهبي مانند مراسم عزاداري عاشورا،و مراسم قالي شويان اردهال مسافرت مي‌کنند. - سرگرمي ‌و ورزش: برخي از جهانگردان براي رهايي از زندگي يکنواخت سراسر کار در جست وجوي زمان و مکاني براي سرگرمي‌و ورزش مي‌باشند. تعدادي از گردشگران نيز براي ديدن رويدادها ومسابقات ورزشي به کشورهاي ديگر مسافرت مي‌کنند. - هدف‌هاي تجاري و تخصصي: بعضي افراد براي شرکت در کنگره‌هاي علمي،المپيادهاي تخصصي ونمايشگاههاي تجاري شرکت مي‌نمايند. 2-8- شهر و توريسم شهر براي همه سنين جالب است مردم علاقه دارند برخي از تعطيلات خود را در شهر به سر برند‌.امروزه گردشگري شهري به صورت مساله وفعاليتي مهم است که سبب تغييرات فضايي گسترده در شهرهاي بز رگ شده است از سوي ديگر ويژگي شهرها باعث شده است گردشگران شهري متفاوت تراز ساير گروه‌هاي گردشگري باشند. گردشگري شهري ترکيب پيچيده اي از فعاليت‌هاي مختلف است که از به هم پيوستن ويژگي‌هاي محيطي وميزان توانمندي و کشش شهر در جذب بازديد کنندگان و ارائه خدمات است ( موحد، 1386 : 33-34 ) عناصر بنيادي گرددشگري شهري را مي‌توان به صورت زير نام برد: اول فعاليت‌هايي مانند تئاتر،سينما، بر پايي نمايشگاه‌ها، جشنواره‌ها و...... دوم مکان‌هاي قابل بازديد، بوستان‌ها،آثاروابنيه تاريخي، گنجينه‌ها،موزه‌ها،آبشارها،رود خانه‌ها - عناصر ثانويه مانند مهمانسرا‌ها، بازار‌ها، فروشگاه‌ها و مکان‌هاي فروش غذا -عوامل ديگري مانند خدمات موجود در بو ستان‌ها، نقشه‌هاي راهنما و اداراتي که گردشگران را راهنمايي مي‌کنند تا از شهر بهتر و راحت تر بازديد نمايند وبه آ نان اطلاع رساني کنند. 2-9- ويژگي‌هاي بارز صنعت توريسم هر صنعتي ويژ گي‌هاي خاص خود را دارد وصنعت توريسم نيز ويژگي ‌هايي دارد که اين صنعت را از ديگر فعاليت‌هاي اقتصادي متمايز مي‌سازد که عبارتنداز - آني بودن -در خاطر ماندن - ميراث جهانگردي - زود گذر بودن -ظرفيت پذيرش - قابليت تغيير - رقابت براي کسب فضا - فصلي بودن تقاضا - ثابت بودن هزينه عملياتي - هماهنگ شدن – وابستگي متقابل اجزا (داس ويل، 1379 :21 ) 2-10- برنامه 2-10-1- پيشينه برنامه ريزي بطور کلي زماني که بشر براي شناسايي محيط اطراف و تسهيل در امر زندگي به رفع مشکلات و نيازهاي خود به تکا پو پرداخت در حقيقت دست به يک نوع برنامه ريز ي زد.(شيعه،1379 :85) در واقع مي‌توان گفت از همان آغاز زندگي بشر يعني از زماني که او خود را شناخت و در مقابل پديده‌هاي طبيعي و بلايا دست به تفکر و مقاومت زد برنامه ريزي با او همراه بوده است اما اين روند روز به روز کامل تر شده و شناخت او از محيط اطراف بيشتر گرديد.(زمرديان،1370 :13) اما سابقه برنامه ريزي درمفهوم امروزي و به عنوان دانش سازمان يافته براي ساماندهي حيات اجتمايي در اواخر قرن نوزدهم در ميان کشور‌هاي غربي پديد آمده ودر طول قرن بيستم همواره توسعه و تکامل پيدا کرده است( معصومي،1388 :13) 2- 10- 2- تعريف برنامه ريزي در کتاب‌ها و منابع مختلف تعاريف برنامه ريزي بيان شده که در اينجا به چند مورد از ا نها اشاره ميکنيم برنامه ريزي عبارت از پويش هدايت عقلايي سازوکار تصميم گيري در امور توسعه اقتصادي،اجتماعي در ابعاد زماني بلند مدت، ميان مدت و کوتاه مدت به منظوربهره برداري منطقي وهماهنگ ازامکانات ومنابع براي تامين نياز مندي‌هاي عمومي‌و اساسي جامعه است‌. ويا برنامه ريزي عبارت از يک فرايند آگاهانه است که به منظور دستيابي به اهداف معين و مشخص، انجام يک سلسله اقدامات و فعاليت‌هاي مر تبط با يکديگر را در آينده پيش بيني مي‌کند.( معصومي‌ اشکوري، 1385 :33 ) هيل هورست معتقد است برنامه ريزي عبارت است از فرايند تصميم گيري به منظور ترکيب درست و بهينه فعاليت‌ها در ناحيه اي مشخص، که با توجه به هدف‌هاي تعيين شده نظام و فشارهاي ناشي از منابع موجود استفاده از سياست به وسيله آن هماهنگ شود‌.(مومني،1377 :11 ) برنامه ريزي به معناي انديشيدن و تنظيم پيشا پيش امور قبل از بروز وقايع و رويدادهاست تا در اموري چون بهداشت،رفاه،آسايش و خوشبختي افراد جامعه نتايج مطلوبي به دست آيد.(هيراسکار، 1376: 14) به عبارتي مي‌توان گفت برنامه ريزي يعني : بررسي، برآورد وتخمين نيازها بررسي،براورد و تخمين امکانات،بررسي، برآورد و تخمين بهترين راه استفاده از امکانات براي براوردن نياز‌ها (جعفري پناه، 1380 :13) برنامه ريزي توريسم و توريسم پايدار گتز 1987 Getz برنامه ريزي توريسم را اينگونه بيان مي‌کند فرايندي است بر اساس تحقيق و ارزيابي و مبتني بر جستجوي شرايط بهينه در ايجاد روابط بين توريسم رفاه و حفظ محيط زيست.(منشي زاده،1376 :88 ) براساس نظريه مورفي 1985 Murphy برنامه ريزي براي توريسم عبارت است ازآينده نگري و تغييرات منظم دريک سيستم براي حصول به گسترش و رشد مرتب توسعه به گونه اي که باعث افزايش منافع اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي گردد.(همان،88 ) تعريف برنامه ريزي توسعه گردشگري پايدار درکتاب گردشگري شهري اينگونه بيان شده است برنامه ريزي توسعه گردشگري پايدار به دنبال فراهم کردن معيشت مطمئن وطولاني با حداقل ميزان نقصان منابع، انحطاط محيطي، فرو پاشي فرهنگي وتسلسل اجتماعي است.پس بر اين اساس اين رويکرد گردشگري مذکور تمايل دارد که اجزااقتصادي وفيزيکي / فضايي و سنت‌هاي جمعي را با يکديگر پيوند بزند‌.(موحد،1386 : 156) همچنين مي‌توان توسعه پايدار گردشگري را گسترش صنعت گردشگري و جذب گردشگران به يک با استفاده از منابع موجود به گونه اي که ضمن پاسخ دادن به نياز‌هاي اقتصادي ، فرهنگي و قانوني جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و هويت فرهنگي، سلامت محيط زيست، تعادل اقتصادي مقصد و ميهمان آنها را بطور متوازن و پيوسته درحد بهينه تامين کرد. در توسعه پايدار گردشگري،توسعه انعکاسي از ارزش‌ها و هنجارهاي مورد قبول جامعه است وحرکتي بر برخلاف آن از خود نشان نمي‌دهد در اين توسعه سلامت روحي و جسمي‌انسان‌ها، حفاظت از محيط زيست وتوسعه متعادل اقتصادي و اجتماعي مد نظر برنامه ريزان است‌. 2- 10-3- سطوح برنامه ريزي توريسم دردرون يک دولت برنامه ريزي گردشگري در سطوح مختلف انجام مي‌گيرد که مي‌توان آنها را در سه سطح ملي، محلي، و برنامه ريزي در مقصد عنوان نمود. الف – وظايف برنامه ريزان در سطح ملي عبارت است از ارائه سياست‌هاي ملي و مديريت اين صنعت‌.کارهاي مهم ديگري که در برنامه ريزي ملي شناسايي مي‌شوند تعيين مناطقي که مستعد توسعه جهانگردي هستند، خطوط حمل ونقل ارائه استانداردهايي در زمينه‌هاي مختلف بهداشت، امنيت و اشتغال و سرانجام تحقيق و تجزيه و تحليل آماري و پيش بيني. ب – برنامه ريزي محلي نمونه‌هايي از برنامه ريزي محلي به شرح زير است تدوين واعمال سياست‌هاي مربوط به منطقه بندي،تدوين و اعمال مقررات مربوط به حفظ محيط زيست، ايجادتسهيلاتي براي مشارکت همه گروه‌هاي ذي نفع درصنعت جهان گردي،برنامه ريزي براي ساختارهاي زيربنايي درمحل،ايجادامکانات براي دسترسي افرادبه تسهيلاتي که توسط بخش خصوصي ساخته مي‌شودارائه خدمات به جهان گردان وساکنين محلي،تامين مالي براي توسعه صنعت جهان گردي،بازاريابي،تبليغ در منطقه، امورمالياتي وحل مسائل زيربط ج – برنامه ريزي درمقصد معمولا اصطلاح ياعبارت برنامه ريزي درمقصدبه برنامه ريزي براي مکاني اطلاق مي‌شودکه داراي تسهيلات، جاذبه‌ها،ساختارزيربنايي ونيروي کارلازم براي جهان گردي باشدبنابراين باتوجه به ماهيت توسعه جهان گردي درحوزه موردنظرامکان داردمقصدبه صورت منطقه اي باشدکه دربرگيرنده جندين جامعه يا تفريحگاه يا اينکه به صورت يک منطقه محدودمحلي باشد.دربرخي نوشته‌هامقصدرا((حوزه طرح توسعه))مي‌نامند.(چاک اي گي، 1377 : 440،41 4 ،442 ) 2-11- توريسم پايدار 2- 11-1- پيشينه مفهوم توسعه پايدار توسعه پايدار مفهوم کاملاً جديدي نيست از دوره‌هاي ما قبل تاريخ، بسياري از مردم از محدوديت‌هاي محيطي و برخي استراتژي‌هاي تکامل موفقيت آميز و دراز مدت بقاء همچون مديريت بهينه و حسن تد بير مناسب آگاهي داشته اند. در اواسط دهه 1970 باربارا وارد به واژه توسعه پايدار اعتبار علمي‌بخشيد و در سال 1980 اين واژه با گسترده ترين شکل خود در مفهوم «راهبرد حفاظت جهان » بکار گرفته شد.يعني از اين تاريخ به بعد يکي از عوامل پيشرفت و ارتقاء رفاه انساني، حمايت از منابع و محيط تلقي گرديد. راهبرد حفاظت از منابع جهان، نظريه ناتواني يکپارچگي محيط و اقتصاد و همچنين توجه کم تر به شرايط اجتماعي را مورد انتقاد قرارداد. در سال 1987 گزارش کميته جهاني محيط زيست و توسعه،مفهوم توسعه پايدار را در قلمرو سياسي و اقتصادي قرارداد که در آن بر خلاف دهه 1970 که رشد اقتصادي و حفاظت محيطي دست در دست يکديگر داشتند. گزارش مي‌گويد: کشور‌هاي فقير و غني مجبور هستند با حفاظت از محيط زيست،فقر جوامع خود را کاهش دهند. از اين رو همه پشتيبانان وطرفداران توسعه پايدار کاهش فقر را مرحله اساسي در توسعه پايدار مي‌شناسند.با اوج گرفتن نگراني از عواقب فعاليت‌هاي انساني براي کره زمين بر پايه قطعنامه مجمع عمومي‌سازمان ملل،دراواخر سال 1983 کميسيون جهاني به رياست خانم برانت لند BrondtLand)) از نروژ جهت بررسي جامع مسائل زيست محيطي و توسعه جهاني تشکيل شد.درپي پژوهش‌ها و گفت شنودها وسيع بين المللي، اين کميسيون گزارش نهايي خود را تحت عنوان آينده مشترک ما در نيمه سال (1987 ( منتشر کردوازآن پس واژۀ توسعه پايدار که بحث محوري اين گزارش را تشکيل مي‌داد، مقبو ليت و رواج گسترده اي يافت.کنفرانس زمين (Earth summit ) که با گردهمايي بيشترين تعداد سران کشورهاي جهان نسبت به هر کنفرانس ديگر در قرن حاضر، در سال 1992 در ريودوژانيرو برگزارشد، بازتاب طرح مسئله و پيشنهادي‌هاي همين گزارش بود. (رحيمي، 1378 :29-30 ) 2- 11-2- تعاريف توسعه پايدار تعاريف که از توسعه پايدارمتعدد مي‌باشنداما دربيشترتعاريف آن را معادل توسعه اي که از نظر اکولوژيکي مطلوب باشد مي‌باشد درنظر مي‌گيرند. درمقياس پايدارگاهي به عنوان رشدپايداريا تغييرپايداردرنظر گرفته مي‌شوند.درمفهوم لغوي،توسعه پايداربه معني توسعه اي است که مي‌تواندبه طورنامحدود يا دريک دوره زماني مشخص ادامه يابد.دراينجا به چند تعريف از توسعه پايدا راشاره مي‌کنيم : روبرت آلن«Robert Allen »درکتاب نحوه نجات زمين درسال 1980 در تعريف توسعه پايدار مي‌گويد: توسعه پايدارتوسعه اي است که در تأمين دائمي‌نياز‌هاي اساسي و رضايت مندي افراد همراه با افزايش کيفيت زندگي حاصل آيد. جي کومر «J.commer » درکتاب درحستجوي جامعه پايدار در سال 1979 در تعريف توسعه پايدار مي‌گويد: اصطلاح توسعه پايدار پيشنهاداتي است که در دروس اکولوژي مي‌تواند مطرح شودوبايستي در فرايند‌هاي اقتصادي مد نظر باشد توسعه پايدار برسه محوراساسي تکيه دارد: الف- حفظ منابع کمياب اعم از منابع طبيعي يا انساني ب- رشد کمي‌و کيفي توليدات اعم از صنعتي،کشاورزي يا خدماتي ج- بهبود شرايط فرهنگي و اجتماعي و آزادي‌هاي اساسي در صورت مديريت صحيح منابع،همگام با تأمين رشد فزاينده و پايدار توليدات با حفظ احترام، عزت و کرامت انسان، مي‌توان اميدوار بود که روند توسعه در يک جامعه اولاً پايدا خواهد بود ثانياً آثار آن منتقل نخواهد شد ثالثاً نسل‌هاي آينده وجوامع ديگر رادرمعرض خطرات فقر، بي سوادي، بيماري، تابعيت سياسي وورشکستگي اقتصادي قرارنخواهد داد.(رحيمي،1378 : 35 ) رعايت اصول توسعه پايدار يک انتخاب تجملي نيست،بلکه يک ضرورت حياتي است.بايد توجه داشت که علي رغم وزن تعيين کننده اي که مباحث زيست محيطي در توسعه پايدار دارند، ليکن پايداري اجتماعي و اقتصادي نيز شديدأ مد نظر است در واقع شرايط جامع پايداري زماني مهيا مي‌شود که مجموعه اي از پايداري اجتماعي با هدف عدالت اجتماعي، پايداري اقتصادي و پايداري زيست محيطي با هدف تعادل اکولوژيک به وجود آيد. بنابر اين سياست‌هاي اصولي توسعه پايدار را مي‌توان به چهار گروه به شرح زير تقسيم کرد: الف- به حداقل رساندن مصرف منابع طبيعي تجديد ناپذير(مانند سوخت‌هاي فسيلي ومنابع کاني) ب- پايدار ساختن مصرف منابع طبيعي تجديدپذيرمانند( مانند آبهاي زير زميني،خاک،گياهان) ج- نگهداشت حد توليدات ضايعات و آلودگي‌ها در ميزان ظرفيت جذب محلي و جهاني (مانندگازهاي گلخانه اي،مواد شيميايي و‌.....) د- تأمين نياز‌هاي پايه انساني و اجتماعي(ماننددسترسي به ابزار معيشت، مشارکت،حق انتخاب،محيط سالم،مسکن و...)(همان،37 ) 2- 11-3- ابعاد توسعه پايدار توسعه پايدار با مفهوم گسترده و جامع،همه امور زندگي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي کشور رادر برمي‌گيرد به عبارتي مي‌توان گفت مفهوم جديد توسعه پايدار کلي گرا است وهمه ابعاد اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و...... نيازهاي بشري را در بر مي‌گيرد . پايداري ملي در دو بخش کلي قابل تعريف خواهد بود بخش فراملي و بخش ملي و داخلي دربخش فراملي عناصر و عواملي که در پايداري کشور تأثير مي‌گذارندبايد شناسايي و بررسي گردد.دربخش ملي وداخلي عناصر و عوامل مهم ملي و داخلي بايد موردتوجه قرارگرفته و پايداري تو سعه در سطح منطقه اي و ملي تضمين گردد. توسعه پايداردر ابعاد اقتصادي،سياسي و امنيتي،اجتماعي،فرهنگي،علم تکنولوژيکي،امورزيربنايي ومنابع طبيعي تعريف مي‌گردند. دربخش اقتصادي،موقعيت منطقه اي وجهاني کشور درساختاراقتصادي مطرح بوده وعوامل محدودکننده و يا مزيت‌هاي نسبي موردتوجه مي‌باشد.دراقتصادملي،رشدتوليدناخالص داخلي، توزيع درامدوالگوي مصرف و نظايران مطرح مي‌باشد. دربخش سياسي و امنيتي،امنيت ملي کشور در ارتباط با منطقه و جهان مطرح است وامنيت ملي با ديد جامع فراتر از امنيت نظامي‌خواهد بود. در بخش اجتماعي مسائل مربوط به جمعيت، اشتغال، بهداشت عمومي، تامين اجتماعي، فقرزدايي،نقش گروه‌هاي مهم اجتماعي نظيرزنان،جوانان و کودکان ونوجوانان درامور اجتماعي،نقش خانواده،مشارکت مردم در امور مختلف سياسي واجتماعي‌.مسائل خاص اجتماعي نظير مهاجرين وپناهندگان و اقليت‌هاي ديني مطرح مي‌باشد. در بخش فرهنگي مسائل مربوط به سوادملي،آموزش عمومي،رشدوتوسعه معنوي،حفظ ميراث مکتوب و غيرمکتوب فرهنگي(آثارطبيعي،ميراث تاريخي،زبان وادب ملي)مطرح مي‌شود.همچنين رسانه‌ها وتوسعه ارتباطات، توريسم،چگونگي گذران اوقات فراغت نيز از عناصر مهم در شکل دهي وتوسعه فرهنگي مي‌باشد. در بخش علوم وتکنو لوژي که از عناصرمهم توسعه قلمدادمي‌شود. توجه به علوم وآموزش عالي،تحقيق وتکنولوژي،اطلاعات ودانش علمي‌جامعه،زيرساخت‌هاي علوم و تکنو لوژي مطرح مي‌باشد. دربخش فعاليت‌هاي زير بنايي و توليدي امور مربوط به کشاورزي، صنعت و معدن،انرژي،حمل ونقل و ارتباطات، اسکان، فعاليت‌هاي خدماتي مطرح مي‌باشد. مهم ترين فعاليت‌هاي اقتصادي هر کشوري در امور زيربنايي صرف مي‌کرددکه آثار زيست محيطي مهمي‌نيز به همراه دارد و اقتصاد هر بخش بايد با توجه به هزينه‌هاي زيست محيطي محاسبه گردد. در بخش منابع طبيعي استفاده و بهره برداري معقول از منابع طبيعي شامل منابع آب، خاک، هوا،بيابان، جنگل،مرتع،محيط‌هاي دريايي،اکوسيستم‌هاي ويژه وگونه‌هاي زيستي مورد توجه مي‌باشد. علاوه بر بخش‌هاي هفتگانه فوق عوامل بالقوه خطرناک طبيعي يا فراملي نيز وجوددارند که مي‌توانند برپايداري توسعه کشورها تأثير بگذارند و بايد مورد توجه قرارگيرند.عناصر مهم طبيعي و فراملي عبارتند از سوانح طبيعي (زلزله، سيل، خشکسالي، توفان، آتشفشان) وعوامل خارجي مانند جنگ،پناهندگان وفعاليت‌هاي آلودگيزاي فرا ملي . (مکنون، 1375 :4 -5 )‌. 2- 11-4- ارتباط گردشگري پايدارو توسعه پايدار بين اين دو ارتباط آشکار و قوي وجود دارد. گردشگري پايدار ابزار قوي در راستاي کمک به تحقق توسعه پايدارتلقي مي‌شودچرا که به منزله کاتاليزوري در ارتباط با توسعه حرفه‌هاي کو چک وتامين بازار جهت محصولات کشاورزي عمل مي‌نمايد و در مجموع به احياء اقتصاد محلي مي‌انجامد. توسعه پايدار پيش نياز گردشگري پايدار است چرا که توسعه غير پايدار مي‌تواند کيفيت محصولات گردشگري و خدمات مر بو ط به آن را تحت الشعاع قرار دهد. گردشگري پايداراست که با توجه به امکانات ضمن پاسخ به نياز‌هاي گو ناگو ن اقتصادي،اجتماعي،فر هنگي، انتظارات گردشگران،وحدت اکو لو ژيکي،سلامت زيست محيطي و هويت و تماميت فر هنگي جامعه ميزبان را حفظ کند و به رشد اقتصادي،کاهش فقر و رفاه نيز دست يابد.(تولايي،1386 :140 ) همچنين مي‌توان اينگونه عنوان نمودکه توسعه پايداربايد نقش اصلي رادر برنامه ريزي توريسم داشته باشد زيرا بيشتر طرح‌هاي توسعه توريسم بر اساس جاذبه‌ها و فعاليت‌هاي مر تبط با محيط‌هاي طبيعي، ميراث‌هاي فر هنگي و تاريخي مناطق مختلف صورت مي‌گيرد که در صورت تخريب آنها مناطق توريستي جاذبه‌هاي خود را از دست داده ديگر نمي‌توانند مورد توجه گردشگران قرارگيرند بنابراين توسعه گردشگري پايدار باعث حفظ جاذبه‌هاي گردشگري ودر نتجه حضور گردشگران به صورت دائمي‌ميشود. 2- 11-5- اصول توريسم پايدار 2-11-5 -1- مشارکت هدف برنامه ريزي آينده نگري جهت دستيابي به نتايج مطلوب در زمينه‌هاي اقتصاذي،اجتماعي ودرنهايت رفاه و خوشبختي افراد جامعه است بنابراين مردم بايد در برنامه ريزي وتوسعه توريسم در منطقه خود سهيم باشندواين امر يکي از اصول توريسم پايدار است.آگاهي و شناخت مردم از توريسم و نتايج آن نه تنها حمايت آنان را به دنبال خواهد داشت بلکه سبب ترغيب و تشويق، مشارکت آنان مي‌گردد بنابراين مردم بايد از منافع ناشي از توسه پايدار توريسم آگاه شوند. و با آنان در زمينه‌هاي استعدادهاي منطقه در جهت توسعه توريسم گفتگو شود.همچنين طرح‌هاي قابل اجرا در منطقه را براي آنان معرفي نمود مردم را نسبت به شرايطي که گردشگران انتظار دارند آگاه نمود. 2-11- 5-2- حضور ذينفع‌ها در فرايند توسعه توريسم بايستي کليه گروه‌ها و ذينفع‌هايي که ممکن است تحت تاثير توسعه توريسم قرارگيرند، در ارائه اطلاعات،فرايند‌هاي تصميم سازي و تصميم گيري مشارکت کنند.گروه‌هايي مانند تشکل‌هاي غيردولتي، گروه‌هاي داو طلب، دفاتر توريستي و خلاصه کليه طرف‌هايي که در توريسم ذينفع مي‌با شند. (زاهدي، 1385 :112 ) 2-11-5-3- اشتغال براي افراد محلي توسعه توريسم پايدار بايد براي ساکنان بو مي‌اشتغال ايجاد کند. در واقع تامين مشاغل مناسب براي افراد محلي بايد جزء جدا نشدني از هر برنامه توسعه توريسم باشد.براي مثال، از طريق ايجاد زير ساخت‌هاي توريستي (هتل‌ها،رستوران‌ها،مغازه‌هاو....) مي‌توان فرصت‌هاي اشتغال براي مردم محلي فراهم کرد. در اين زمينه نياز به آموز ش مردم و دسترسي به اعتبارات براي کارآفرينان محلي است. 2-11-5-4- ارتباطات بازر گاني موسسات توريستي محلي بايد بين خود ارتباط برقرارکنندو مطمئن شوند که درآمد‌هاي توريستي در داخل محل مصرف مي‌شود،ونه اين که به خارج از منطقه فرستاده شده،صرف وارد کردن کالاها و خدمات براي توريست‌ها بشود. به عبارت ديگر، تامين کنندگان کالاها و خدمات محلي بايستي مانع صرف درآمد‌هاي توريستي براي کالا‌هاي وارداتي شوند. 2-11-5-5 - پايداري منابع در توريسم پايدار بايد به برابري نسل‌ها توجه شودو هزينه‌هاو منافع توريسم بايد بين نسل‌هاي فعلي و آتي به طور برابرتوزيع شود. مردم امروز بايستي منابع جذب توريست را براي آيندگان حفظ کنند، به همان اندازه که خود از پيشينيان به ارث برده اند. لذا توريسم پايدار بايد از اقداماتي که باعث از بين رفتن منابع مي‌شود،جلو گيري کند. 2-11-5-6 - هماهنگي در هدف‌ها بايد بين نياز‌هاي توريست‌ها، مکان توريستي و جامعه محلي هما هنگي برقرار شود. اين هماهنگي با پشتيباني و حمايت مردم و ايجاد توازن بين هدف‌هاي اقتصادي،اجتماعي، فرهنگي و انساني،و درک ضروريات همکاري بين دولت، جامعه ميزبان، دست اندرکاران صنعت توريسم و تشکل‌هاي غير دولتي که براي حفاظت محيط زيست تلاش مي‌کنند، حاصل مي‌شود. 2-11-5-7 - همکاري نظر به اين که بين جذابيت‌هاي محلي، دست اندر کاران صنعت توريسم،و دارندگان کسب و کارهاي مرتبط، ارتباط متقابل برقرار است و کيفيت کار هر يک بر ديگري اثر مي‌گذارد،بايد بين اين سه همکاري بر قرار شود. در اين خصوص لازم است که الگو‌هاي مشارکتي مناسبي در زمينه برنامه ريزي، مديريت، بازار يابي، وتأمين اعتبار براي پروژه‌هاي توريستي کشف و به کار گرفته شود.(زاهدي،1385: 113 ) 2-11-5-8 - ظرفيت پذيرش هر مکاني محدويت‌هاي فيزيکي، طبيعي، اجتماعي و فرهنگي دارد که حتمأ بايد ارزيابي شوند وفرايند توسعه با محدوديت‌هاي مزبور سازگار باشد و مرتبأ بررسي و ارزيابي‌هاي لازم صورت گيرد تا اقدامات ضروري جهت بهبود کار انجام گردد.باتوجه به اين که ظرفيت پذيرش مفهومي‌است که محدوديت‌هاي ميزان بازديد گردشگران از هر نوع جاذبه‌هاي طبيعي و مصنوعي را مطرح مي‌کندتابه جاذبه‌ها فشار بيش ار ظرفيت وارد نگردد در اينجا اندازه گيري تغييرات و همچنين ارتباط بين عملکرد گردشگران و اثرات آنها بر روي محيط مطرح مي‌شود‌. بسياري از اين تغييرات با رفتار گردشگران وويژگي‌هاي آنها از جمله مشخصات اقتصادي- اجتماعي گردشگران،ميزان استفاده، مدت اقامت،نوع فعاليت و رضايت گردشگران،مشخصات منطقه مقصد ارتباط دارند البته در اين ميان بايد عوامل طبيعي، سطح توسعه اقتصادي منطقه گردشگرپذير، عوامل سياسي وهمچنين هدف توسعه گردشگري و مقياس توسعه گردشگري داراي اهميت مي‌باشند. مجموع اين عوامل ظرفيت پذيرش منطقه را تعيين مي‌کنند اگر ميزان استفاده از ظرفيت پذيرش بيشتر شود و باعث کاهش در منابع محيط و نارضايتي گردشگران شده وسبب اثرات نامطلوب روي اجتماع،فرهنگ،واقتصاد خواهد شد. 2-11-5-9 - نظارت و ارزشيابي دستور العمل و راهنماهايي بايد برا عمليات توريستي از جمله ارزيابي اثرات توريسم تهيه شود. راهکارهاي عملياتي توريسم در سطوح ملي، منطقه اي و محلي بايد تنظيم گرددو شاخصه‌ها ومولفه‌هاي مربوط به ارزيابي اثرات و ميزان پيشرفت کار پروژه‌هاي توريستي تهيه شده، راهبرد‌هاي حفاظت و مراقبت از منابع توريستي تعيين و اجرا شود. 2-11-5-10 - پاسخگويي استفاده از منابع عمومي‌مانندآب، هوا و زمين بايد با پاسخگويي از جانب استفاده کنندگان همراه باشد تا اطمينان حاصل شود که اين منابع حياتي مورد سوء استفاده قرار نمي‌گيرند. 2-11-5-11 - آموزش توسعه توريسم پايدار مستلزم ارائه برنامه‌هاي آموزشي مناسبي است که به اصلاح شناخت‌ها و درک مردم بيانجامد، فعاليت توريسم را بسط و گسترش داده،مهارت‌هاي فني وحرفه اي مرتبط با توريسم را بخصوص در مردم کم درآمد جامعه افزايش دهد. 2-11-5-12- حفظ هويت تحقق توريسم پايدارمستلزم کشف فعاليت‌ها و اقداماتي است که به کاهش فقر، تقويت جايگاه سرزمين،و حفظ هويت محلي بيانجامد. براي انجام اين منظور بايستي توريسم کيفي را توسعه داد و در حال هم به تامين رضايت توريست‌ها و هم ساير اصول پايدار توجه کرد.(زاهدي،1385: 113 -114) 2- 11- 6 - اصول اساسي توسعه پايدارگردشگري – توسعه پايداراکولوژيکي ازطريق حفاظت ازچرخه‌هاي اساسي اکولوژيکي وبيولوژيکي وحفاظت از منابع بيولوژيکي ميسرمي‌گردد - دربعدفرهنگي – اجتماعي توسعه پايدارکنترل را برروندزندگي آنها بيشترمي‌کندطوري که مناسب بافرهنگ و ارزش‌هاي مردم باشد – دربعداقتصادي توسعه پايداربا کارايي اقتصادتعريف مي‌شود.منابع طوري مديريت مي‌گردندکه شود.منابع طوري مديريت مي‌گردندکه براي توليددرآينده نيزحفظ شوند درکتاب توريسم واکوتوريسم پايداربرخي ازاصول توريسم پايداررا عنوان نموده است که عبارتنداز: 1 – مشارکت 2 – حضورذينفع‌ها 3- ايجاداشتغال براي افرادمحلي 4 – ارتباطات بازرگاني 5 – پايداري منابع 6 – هماهنگي درهدف‌ها 7 – همکاري 8 – ظرفيت تحمل 9 – نظارت وارزشيابي 10- پاسخ‌گويي 11- آموزش ( زاهدي، 1385 : 113 – 114) ارکان برنامه ريزي توسعه پايدارگردشگري لومسون براي توريسم پايداراصولي را بيان نموده است که عبارتنداز: – استفاده ازماهيت پايدارگونه جوامع (طبيعي،اجتماعي،فرهنگي) – کاهش بيش ازحدمصرف واتلاف – حفظ تنوع (حفظ ارتقاي تنوع طبيعي،اجتماعي وفرهنگي) – برنامه ريزي (بسط وتوسعه گردشگري که وارديک چارچوب برنامه ريزي راهبردي محلي و ملي شده وتاثيرات زيست محيطي را نيزمدنظرقرارمي‌دهد. – حمايت از نظام اقتصادي محلي – مشارکت اجتماع‌هاي محلي – مشاوره با افرادذينفع وعامه مردم – آموزش جامعه - مسئوليت بازاريابي صنعت گردشگردي(ازآنجاکه بازاريابي اطلاعات کاملي را دراختيارگردشگري قرار مي‌دهد نه تنهاسبب افزايش احترام نسبت به محيط فرهنگي واجتماعي وطبيعي نواحي ايلات مي‌شودبلکه رضايت مشتري را نيز فراهم مي‌کند) (لومسون،لس، 1380 : 378 ) از نکاتي که دررابطه با رشدوتوسعه توريسم وبرنامه ريزي آن بايدمدنظرداشت دوعامل سرمايه واوقات فراغت است که اين‌ها دوشرط اساسي وضروري براي رشدوتوسعه توريسم مي‌باشندوبدون اين دوشرط برنامه ريزي موفق نخواهدبود. گردشگري يک فعاليت چندبعدي است‌.برنامه ريزي براي اين فعاليت شامل هردوبعدسازماني وفيزيکي مي‌باشد ارکان اصلي گردشگري که درفعاليت برنامه ريزي گردشگري بايد شناخته شوند عبارتند از : جاذبه‌ها و فعاليت‌هاي گردشگري شامل جاذبه‌هاي طبيعي و مصنوع بشر خدمات و امکانات اقامتي شامل هتل‌ها،متل‌ها،پانسيون پارک‌هاي مخصوص اردو و کاروان و چادر زدن و....... خدمات و امکانات ديگر مانند خدمات اطلاع رساني گردشگري، رستوران‌ها، فروشگاه‌هاي خرده فروشي وسايل هنري،فروشگاه‌هاي صنايع دستي،بانک‌ها و صرافي‌ها،خدمات پستي، مراقبت‌هاي پزشکي و امنيت عمومي خدمات و امکانات حمل و نقل ( هوايي، زميني، ودريايي و دسترسي به آنها تاسيسات زير بنايي ديگر شامل آب آشاميدني، نيروي برق، سيستم دفع زباله و مواد زائد،شبکه دفع فاضلاب و وسايل ارتباط جمعي و مخا برات عناصر سازماني شامل : برنامه‌هاي بازار يابي و تبليغات،آيين نامه‌ها و قوانين مربوط به گردشگري، ساختار ساز‌ماني بخش خصوصي و دو لتي براي گردشگري،انگيزه‌هاي جذ ب سرمايه گذاري خصوصي در گردشگري، برنامه‌هاي آموزشي و تربيتي براي کارکنان بخش گردشگري، برنامه‌هاي آموزش عمومي‌گردشگري و رفتار با گردشگر، برنامه زيست محيطي و اجتماعي – اقتصادي اين اجزاء در درون چهار چوب بازارهاي گردشگري ملي و بين المللي و نيز بهره برداري ساکنين محلي از جاذبه‌هاي گردشگري،تسهيلات،خد مات وتاسيسات زير بنايي گردشگري در نظر گرفته مي‌شود‌.تمام اجزاء با محيط‌هاي طبيعي، مصنوعي و اجتماعي- اقتصادي ارتباط دارند و بر آنها اثر مي‌گذارند (معصومي، 1388: 162 ) گردشگري پايدار داراي اهدافي مي‌باشد که عبارتند از: - افزايش آگاهي بيشتر و فهم ودرک همکاري‌هاي شايسته که گردشگري مي‌تواند براي اقتصاد و محيط فراهم سازد - ترويج تساوي و توسعه - پيشرفت کيفي جامعه ميزبان - فراهم آوردن کيفيت بالاي تجربه براي بازديد کنند گان - نگهداري کردن با کيفيت از محيط که مقدم بر مو ضوعات وابسته است.( همان : 170 -171 ) 2-12- نقش گردشگري در اقتصاد وايجاد اشتغال توسعه جهانگردي براي رشداقتصادي واجنماعي اهميت ويژه اي دارد که مي‌توان آن را به منزله نيروي محرکه توسعه اقتصادي درتمام کشورها به حساب آورد.هيچ کشوري نيست که فاقدمواداوليه لازم براي توسعه جهانگردي باشدآنچه که کشورها را ازهمديگرمتمايزمي‌سازدخودبه خودبه تنهايي جاذبه جهانگردي به شمار مي‌رود بنابراين هرکشوربا کوشش درخورو سرمايه گذاري مناسب در زمينه جهانگردي مي‌تواند وارد کننده جهانگرد بوده و از اين راه به رشد اقتصادي خود کمک نمايد.(ديبايي،1371 : 53 ) جهانگردي پول و جمعيت را ازمرکز و ثقل صنعتي به سوي روستاها و نقاط طببعي مي‌کشاند ويا تعداد زيادي را به سوي مراکز شهري روانه مي‌سازد واين حرکت آنها باعث بازده مضاعف در اقتصاد کشورهاي جهانگرد پذير مي‌شود‌. گردشگري در تنوع و غنا بخشيدن به اقتصاد محلي نيز حائز اهميت بسيار است‌.براي توليد محلي اعم از صنايع دستي و يا محصولات کشاورزي جهت ارتزاق گردشگران بازارهاي جديدي ايجاد مي‌کند علاوه بر آن در بهبود کيفيت فراورده‌هاي کشاورزي و صنايع دستي نيز موثر مي‌با شد. همچنين در احياءو باسازي شهر‌ها خصوصات شهر‌هاي تاريخي نقش مهمي‌دارند چراکه در صورت عدم دريافت درآمد ناشي از اين اماکن و تخصيص بودجه لازم براي ابقاي آنها اين گونه مراکز به تدريج رونق و اهميت خود را از دست مي‌دهندواز اين رهگذر منافع اقتصادي ناشي از جذب گردشگر نيز منتفي مي‌شود(تولايي،1386 :61 -62 ) تاثير جهانگردي از بعد درآمد زايي، توليد ناخالص ملي،تسريع جريان پول و تقويت بنيه اقتصادي بر هيچ کس پوشيده نيست اين قسم از فعاليت درآمد مردم محلي را از طريق حقوق و دستمزد افزايش مي‌دهد به علاوه امکان حصول درآمد‌هاي ديگر از طريق ارائه مشاغل در ديگر بخش‌ها نظيرساختمان،تعميرات،تامين مايحتاج،کرايه اتومبيل و.....نيز وجود دارد‌. از منابع درآمد صنعت گردشگري ماليات است که از محل ماليات‌هاي دريافتي فروش تامين مي‌شود‌.گردشگري تا ميزان شش درصد از درآمد‌هاي مالياتي که سالانه عايد دولت مي‌شود ايجاذ نمايد.گردشگري ارز آور بوده وسبب توسعه و بسط تجارت خارجي و صادرات نامرئي وبهبود تراز پرداخت‌ها نيز مي‌شود.(همان،63 ) همچنين گردشگري در ايجاد فر صت‌هاي شغلي و کاهش معضل بيکاري با تصحيح الگوي وايجاد ظرفيت‌هاي شغلي پايدار و مستمر نقش بسزايي دارند. پانزده درصد از مشاغل در سطح جهاني به بخش گردشگري اختصاص دارد.اگر چه بخش گردشگري پتانسيل بسيار بالايي از ارتباط با اشتغال دارد لکن قدرت اشتغال زايي آن بستگي به عواملي نظير تعداد گردشگران،تعداد شب اقامت آنها وميزان پر بودن اتاق‌ها دارد طبق مطالعات انجام شده در ايران با پر بودن 79 %اتاق‌ها واقامت 5/4 شب به ازاي هر دو اتاق يک فرصت شغلي ايجاد شده است.واقعيت آن است که علاوه بر ايجاد فرصت‌هاي شغلي مستقيم به دو نوع فرصت شغلي يکي غير مستقيم و ديگر القايي نيز بايد توجه کرد. مراد از فرصت شغلي القايي اشتغالي است از نتيجه هزينه کردن و خرج کردن درآمد افرادي که طور غير مستقيم در اين صنعت شاغلند ايجاد مي‌شود.(همان،69 ) بطورکلي سه نوع اشتغال در بازتاب گردشگري مطرح مي‌باشد که عبارتند از: الف- اشتغال مستقيم،که شامل هزينه‌هايي است که براي تسهيلات گردشگري نظير هتل‌ها و رستوران‌ها انجام مي‌شود ب- اشتغال غير مستقيم که شامل تأ ثيرات ثانويه هزينه‌هاي گردشگري مي‌با شدمانند حمل و نقل محلي،صنايع دستي ج – اشتغال تشويقي که ناشي از هزينه کردن پولي است که ساکنا ن محلي از گردشگري بدست آورده اند سازمان جهاني گردشگري در اين رابطه چنين بيان مي‌کند: الف- اشتغال مستقيم، اشخاصي که درموسسات مرتبط با گردشگري کار مي‌کننداز قبيل هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌هاي گردشگري وآژانس‌هاي مسافرتي ب- اشتغال غير مستقيم، مشاغل ايجاد شده در بخش‌هاي عرضه از قبيل کشاورزي، شيلات،وصنايع ج- اشتغال الغايي، اشخاصي که از طريق خرج کردن درآمدي که شاغلان مستقيم و غير مستقيم کسب کرده اند حمايت مي‌شوند د- اشتغال ساختماني، شغل‌هايي که دربخش احداث زير بناهاي گردشگري توليد مي‌شوند.( اين اشتغال معمولأ موقتي است ولي ممکن است در جا‌هاي که توسعه مداوم گردشگري وجود دارد بسيار طولاني باشد)‌.(سازمان جهاني گردشگري،1379 :48 ) يکي از نکاتي که درزمينه اشتغال در گردشگري بايد مورد توجه قرارگيرد اثر تکاثري اشتغال آن است در اقتصاد توسعه يافته اي همچون اقتصاد کشور کانادا هر دلار حاصل از گردشگري پيش از آن که بطورکامل مصرف شود اثر محرکي حدود 5/2 دلار خواهند داشت.(لاندبرگ،1378 :253 ) در يکي از مطالعات انجام شده در مورد آثار اقتصادي گردشگري در مکزيک نشان داده که در ازاي 80000 دلار سرمايه گذاري 41 شغل ايجاد مي‌شود يعني 25 شغل بيش از همان سرمايه گذاري در صنعت نفت و 26 شغل بيش از سرمايه گذاري در توليد محصولات فلزي.(همان،262 ) پيش بيني شده است که تاسال 2015 ميلادي از هر 15 نفر يک نفر بطور مستقيم از گردشگري امرار معاش خواهد کرد و از هر 5 نفر به طور غير مستقيم 1 نفر درآمد خود را از گردشگري به دست خواهد آورد.(piran,1991 ) جدول 2-2 ضريب فزاينده اشتغال(به مقدار تقريبي ميليون نفر) منطقهاشتغال مستقيماشتغال غير مستقيم و القا ييکلافريقا41014امريکاي شمالي102434امريکاي لاتين123143منطقه کارائيب235آسيا- اقيانوس آرام55138193اروپاي غربي164157اروپاي شرقي174259خاور ميانه268کل جهان118294412 منبع:لاندبرگ، 1383: 274 2-13- پيامد‌هاي اجتماعي – فرهنگي توريسم منظور از اثرات اجتماعي تغييراتي که در زندگي مردم جامعه ميزبان رخ مي‌دهد واين تغيير بيشتر به سبب تماس مستقيم اهالي و ساکنان آن ديار با جهانگردان صورت مي‌گيرد.منظور ازاثرات فرهنگي تغييراتي است که در هنر، عادات،رسوم،معماري مردم جامعه ميزبان رخ مي‌دهد. اين تغييرات بلندمدت تر است ودر نتيجه رشد و توسعه جهانگردي رخ خواهد داد. تاثيرات مثبت اجتماعي – فرهنگي به اختصار به شرح زير است : - بهبود سطح زندگي با ايجاد اشتغال در بخش‌هاي ساختمان و خدمات و افزايش درآمد حاصل از مشاغل جديد - گسترش يکپارچکي و همگرايي اجتماعي – فرهنگي در سطح کشور و تقويت وحدت ملي. - حفظ ميراث فرهنگي، مکان‌هاي تاريخي و باستاني،سنت‌ها،جشن‌ها، سبک زندگي، فعاليت‌هاي اقتصادي سنتي، سبک معماري،هنر‌هاي نمايشي، مو سيقي و...... - کمک به توسعه و نگهداري موزه‌ها، سالن‌هاي تئاتر و ديگر تسهيلات فرهنگي جامعه - ايجاد زمينه براي برقراري مبادلات فرهنگي ميان گردشگران و مردم محل به نحوي که دو طرف با فرهنگ يکديگر بيشتر آشنا شوند وبه فرهنگ هم احترام بگذارند تاثيرات منفي اجتماعي- فرهنگي را مي‌توان به اختصار به شرح زير دسته بندي نمود: - صدمه ديدن اصالت الگو‌هاي فرهنگي و بو مي‌مردم که به شيوه سنتي زندگي مي‌کنند. -ويراني تدريجي مکان‌هاي تاريخي و خصو صا زماني که به ظر فيت پذيري آنها توجه نشود. - تقليد از الگو‌هاي رفتاري و پو شش گردشگران خصوصا توسط جوان‌ها - احتمال تشديد آسيب‌هاي اجتماعي همچون اعتياد، بزهکاري به علت فراهم شدن زمينه احتمالي گسترش آنها. - اختلال در آسايش مردم محلي و به وجود آمدن حس نا رضايتي خصو صا زماني که تعداد گردشگران بيش از حد افزايش يا بد. - ممکن است ارزش‌هاي محلي به کا لا تبديل شوند.(جعفري پناه، 1380 :30 ) اگر بخواهيم بطور خلاصه پيامد‌هاي مثبت و منفي جهانگردي را بيان کنيم مي‌توان موارد زير را عنوان نمود: - حفاظت از جاذبه‌هاي طبيعي - حفاظت و نگهداري از آثار و ابنيه تاريخي - بهسازي محيط - توسعه تجهيزات و خدمات زير بنايي -مزيت‌هاي اقتصادي – حفظ و اشاعه هنر‌هاي سنتي، آداب ورسوم باستاني - احياء هويت فرهنگي و احساس غرور ملي - تبادل فرهنگي پيامد‌هاي منفي جهانگردي - ايجاد آلودگي - آلودگي و فرسو دگي محيط زيست - آسيب ديدن آثار و ابنيه تاريخي - برهم زدن طرح‌هاي استفاده از زمين - آثار منفي فرهنگي، اجتماعي - ايجاد نابرابري اقتصادي - شيوع بيماري‌هاي مسري 2-14- ملاحظات اقتصادي، زيست محيطي و اجتماعي – فرهنگي هرچند شکي نيست که توريسم نقش مهمي‌دراحياء و متنوع سازي جوامع ايفا مي‌کند، اما در عين حال مي‌تواند باعث ايجاد تغييراتي درمحيط اجتماعي،اقتصادي، وفضاي زيستي نواحي گردد. sharply. J and Richard , 1997:12) ( شناخت درستي از ملاحظات اقتصادي، زيست محيطي و اجتماعي – فرهنگي به منظور برنامه ريزي توسعه و مديريت موفق توريسم امري ضروري است.بايد هزينه و منافع اقتصادي، زيست محيطي و فرهنگي بايد به صورت هم زمان سنجيده شوند تا هدف توسعه متعادل تحقق يابد. توريسم اگر به دقت کنترل نگردد مي‌تواند به بروز برخي مشکلات اقتصادي منجر شود. اگر اقلام عمده‌اي از کالاها و خدماتي که در صنعت توريسم مورد استفاده قرار مي‌گيرد وارداتي باشد واگر بسياري از تسهيلات توريستي در مالکيت و مديريت خارجي قرارداشته باشد،منافع اقتصاذي توريسم کاهش مي‌يابد. اين وضعيت درآمد خالص وارز تحصيل شده از طريق توريسم را کاهش داده و مي‌تواند به بيزاري ساکنين محلي ناحيه توريستي بيانجامد. (رنجبريان،زاهدي،1379: 69) اگر توريسم در يک يا چند بخش محدود کشور يا منطقه استقرار داشته باشد و توسعه اي متناسب در ديگر مناطق روي ندهد، به بروز عدم تناسب اقتصادي در مناطق مختلف جغرافيايي خواهد انجاميد. اگر شرايط بهتر کاري و دستمزدهاي بالاتر در بخش توريسم، موجب جذب کارکنان بسياري از ديگر بخش‌هاي اقتصاد به اين بخش گردد آنگاه با عدم تناسب اشتغال مواجه خواهيم بود. توسعه سريع نواحي توريستي به بروز تورم در قيمت‌هاي محلي زمين و کالاها و خدمات خاص در اين نواحي مي‌انجامد. اين امر باري مالي بر دوش ساکنين محلي تحميل مي‌کند(همان،70). براي جلوگيري از مشکلات و کاهش آنها در زمينه اقتصادي مي‌توان اقدامات زير را انجام داد - تقويت ارتباط ميان بخش توريسم و ديگربخش‌ها ي اقتصادي يکي از مهم ترين تکنيک‌ها است. اين امر اقلام وارداتي توريسم را کاهش داده و اشتغال غيرمستقيم و القايي محلي ونيز درآمد حاصل از توريسم را افزايش ميدهد. - همچنين بايد صنعت توريسم را در جهت مصرف اقلام محلي ترغيب کرد. - تشويق مالکيت ملي، منطقه اي يا محلي امکانات و خدمات توريستي نيز داراي اهميت مي‌باشد از آن را که منافع بيشتري از توريسم را در کشور،منطقه يا محل باقي نگاه مي‌دارد. - بهينه کردن اشتغال محلي در صنعت توريسم را مي‌توان از طريق آموزش افراد جهت کار در اين بخش ترغيب نمود. - مخارج توريست‌ها را مي‌توان به طرق مختلف افزايش داد. تدارک امکانات بيشتر خريد بخصوص در مورد هنرهاي محلي و صنايع دستي در بسياري اماکن ميسر است. همچنين مي‌توان با ايجاد جاذبه‌هاي بيشتر و برنامه‌هاي سياحتي، ايجاد غنا و تنوع در محصولات کشاورزي به ارتقا صنعت توريسم کمک نمود. - با گسترش تدريجي توريسم مسئله تورم قيمت زمين و کالاها را مي‌توان محدود ساخت زيرا که اقتصاد براي تطبيق با توسعه جديد از فرصت بيشتري برخوردار است. اين امرهمچنين فرصت بيشتري براي ساکنين محلي فراهم مي‌آورد تا با شرايط تطبيق يافته و براي اين که از منافع توريسم بهره مندگردند،آموزش لازم راببينند. در زمينه اثرات زيست محيطي مي‌توان اينگونه عنوان نمود توريسم ومحيط زيست به طور متقابل به يکديگر وابسته اند.محيط زيست فيزيکي (طبيعي و دست ساز انساني) بسياري جاذبه‌هاي توريستي راشکل مي‌دهدو توسعه توريسم مي‌تواند آثاري مثبت و منفي بر محيط زيست داشته باشد. از اين رو توسعه ومديريت توريسم به گونه اي که با محيط سازگار باشدوبه افت کيفيت آن نيانجامد، عامل اساسي در دست يابي به توسعه پايدار به حساب مي‌آيد‌.به منظور برنامه ريزي توريسم از جنبه زيست محيطي درک وشناخت تاثيرات اجتماعي توريسم بر محيط زيست اولين مسئله داراي اهميت است. اگرتوريسم به خوبي برنامه ريزي شده، توسعه يابد واداره گردد، خواهد توانست آثار زيست محيطي مثبت مهمي‌درپي داشته باشد. اين آثار به قرار زير هستند - توريسم حفاظت از مناطق طبيعي مهم و حيات که شامل مواردي از قبيل محيط زيست دريايي، توسعه پارک‌ها و زيست گاههاي ملي و منطقه اي مي‌شود را توجيه نموده وآن را تامين مالي مي‌نمايد. زيرا اين موارد عمده ترين جاذبه‌ها براي توريست‌ها به شمار مي‌روند. در مورد کشورهاي با منابع محدود براي محافظت از محيط زيست اين نکته از مهمترين منافع توريسم است. - توريسم حفاظت از اماکن باستاني و تاريخي که جاذبه‌هاي توريستي هستند را توجيه نموده وآن را تأمين مالي مي‌کند. - توريسم به بهبود کيفيت محيط زيست منطقه کمک مي‌نمايد زيرا که توريست‌ها علاقمندند تا از مناطق جذاب، پاکيزه، و به دور ازآلودگي بازديد نمايند. - توريسم سطح آگاهي افراد جامعه به ويژه جوانان را نسبت به مسائل محيط زيست و حفاظت از آن را افزايش مي‌دهد. توريسم اگر به خوبي برنامه ريزي نشده يا توسعه نيافته واداره نگردد. آثار سوء زيست محيطي مختلفي به دنبال خواهد داشت از جمله: - آلودگي آب که به واسطه گسترش نامتناسب سيستم ‌هاي دفع فاضلاب و زباله هتل‌ها و ديگر امکانات توريستي ايجاد مي‌شود. - آلودگي هوا که ناشي از استفاده بي رويه از وسائل نقليه با موتورهاي درون سوز در مناطق توريستي است‌. - آلودگي صوتي که ناشي از تراکم توريست‌ها و وسائل نقليه توريستي است. - آلودگي بصري که از عوامل متعددي ناشي مي‌شود از جمله طراحي ضعيف هتل‌ها وديگر امکانات توريستي، جانمايي نامناسب وفضاي ناکافي براي تسهيلات، محدوديت ديد مناظر به واسطه توسعه توريسم با ايجاد علائم تبليغاتي - مشکلات دفع زباله‌هايي که از ريخت وپاش توريست‌ها در محوطه‌ها و سيستم‌هاي نا مناسب دفع تاسيسات توريستي ناشي مي‌شود. - تخريب زيست بوم مناطق طبيعي که به واسطه استفاده بي رويه و نادرست توريست‌ها و توسعه نا مناسب فعاليت‌هاي توريستي رخ مي‌دهد. - آسيب رساني به مناطق باستاني و تاريخي که به دليل استفاده بي رويه ونادرست توريست‌ها و توسعه نامناسب فعاليت‌هاي توريستي صورت مي‌پذيرد. - خطرات زيست محيطي ومشکلات کاربري اراضي که از برنامه ريزي، جانمايي و مهندسي ضعيف جاذبه‌ها وتسهيلات توريستي ناشي مي‌شود.(رنجبريان،زاهدي،1379 :74-75) از نظر فرهنگي نيز توريسم مي‌تواند منافع اجتماعي و فرهنگي متعددي داشته باشد از جمله: - اگر منافع اقتصادي توريسم به خوبي تقسيم گردد،باعث بالا رفتن سطح زندگي مردم منطقه وبهبود خدمات و امکانات مي‌شود. - توريسم به حفاظت از ميراث فرهنگي کمک مي‌نمايد وضرورت حفظ آنها را توجيه مي‌نمايدودر برخي مناطق محرکي براي احياء الگوهاي فرهنگي روبه زوال است. - توريسم به توسعه،حفظ و نگهداري موزه‌ها،تئاترها و ساير امکانات فرهنگي کمک مي‌کند. - توجه و ارج گزاري توريست‌ها نسبت به فرهنگ مردم محلي باعث احساس غرور ساکنين بومي‌و توجه بيشتر مردم محلي نسبت به فرهنگ خود وتقويت و احيا آن مي‌گردد. - توريسم امکان تبادل فرهنگي بين مردم محلي و گردشگران مي‌گردد. اگر توريسم به خوبي برنامه ريزي نشده،توسعه نيابد واداره نگردد به بروز مشکلات فرهنگي و اجتماعي منجر خواهد شد‌. تعدادي از اين مشکلات عبارتند از : - ازدحام توريست‌ها آسايش ساکنين محلي را به هم مي‌زندو سبب رنجش و بيزاري آنها نسبت به توريسم مي‌شود. - ممکن است باعث از دست دادن هويت فرهنگي گردد. - حضور بيش از اندازه توريست‌ها مي‌تواند به تخريب آثار مهم تاريخي و باستاني منجرشود. - مسائل اجتماعي ناشي از اعتياد به مواد مخدر، الکليسم،جنايت و... ممکن از سوي توريست‌ها تشديد شود. براي جلوگيري از مشکلات اجتماعي- فرهنگي بايد: - يکي از موارد توسعه تدريجي توريسم است تا فرصت کافي جهت تطبيق و آموزش در مورد آن ويادگيري نحوه مشارکت در منافع توريسم را در اختيار جامعه قرار ميدهد. اين شيوه زمان کافي جهت کنترل آثار اجتماعي- فرهنگي توريسم،وحل مشکلات پيش از آنکه به مرحله جدي رسند را در اختيار دولت قرار مي‌دهد. - از موارد ديگري که بايد به آن توجه شود انتخاب گونه‌هاي توريسم متناسب متناسب باجامعه محلي و فرهنگ آنها مي‌باشد. - اصالت مسائل فرهنگي مانند هنر،صنايع دستي،موسيقي،لباس‌هاي محلي و....بايد حفظ شود - سبک‌هاي خاص معماري محلي بايد حفظ شود در عين حال اگر نياز به احداث امکانات توريستي باشد بايد در ساخت آنها از معماري محلي بهره گرفته شود. - امکان دسترسي راحت ساکنين محلي به جاذبه‌هاي توريستي فراهم شود وبراي جلوگيري از ازذحام تدابيري براي کنترل تعداد بازديد کنندگان اعمال شود. - درصورتي که ساکنين محلي توانايي مالي جهت استفاده از امکانات تجاري توريستي نداشته باشند بايد امکاناتي مناسب مثلاً اخذ وروديه‌هاي کم تروديگر موارد براي آنها در نظر گرفته شود. - بايد به ساکنين محلي در زمينه توريسم آموزش داد.اين آموزش‌ها مي‌تواند از طريق راديو، تلويزيون، روزنامه و..... باشدومي‌تواند مواردي همچون مشکلات،منافع،چگونگي مشارکت مردم دراين زمينه وبرنامه‌هاي محلي توريسم،الگوهاي اجتماعي توريست‌هايي که از منطقه توريستي بازديد مي‌کنند مطرح شود. - به توريست‌ها نيز در مورد جامعه محلي بايد آگاهي داد که مي‌تواند در زمينه آداب ورسوم،موازين مربوط به لباس، چگونگي رفتار آنها در مکان‌هاي مذهبي و مسائل اجتماعي باشد. - در صورت امکان افرادي که در بخش توريسم فعاليت مي‌کنندبايد در زمينه زبان خارجي و روابط اجتماعي آموزش داده شوند تا هم خدمات بهتري به گردشگران ارائه گردد وهم سوء تفاهم‌هاي احتمالي ميان توريست‌ها و کارکنان کمترشود. - اگر انتظار مي‌رود که مشکلاتي در زمينه مواد مخدر،جنايت و... درمنطقه توريستي بروز نمايد،کنترل شديد در اين موارد بايد صورت گيرد و اعمال کنترل به تناسب مورد درمناطق خاص توريستي ضرورت دارد. 2-15- آينده صنعت توريسم امروزه صنعت گردشگري محصول منابع متعددي است که هم ساختار وهم نحوه عملکرد را تشکيل مي‌دهند.با توجه به آمارهاي سازمان جهاني گردشگري مشخص است که رشد صنعت گردشگري در نيم قرن گذشته بسيار سريع بوده است‌. از سال 1950 م، يعني زماني که سفرهاي بين المللي براي عموم مردم امکان پذير شد،فعاليت‌هاي گردشگري هرساله 1/7 درصد رشد کرده است. تعداد گردشگران درسال 1998 م، از 25 ميليون نفر به 625 ميليون نفر وبا 2/12 درصد مبلغ دريافتي صنعت گردشگري ( با قيمت روز و پس از حذف هزينه حمل و نقل بين المللي) از 1/2 ميليارد دلاربه 445 ميليارد دلار افزايش يافته است.(الواني، پيروزبخت،1385: 194-195) دريافت‌هاي ناشي از گردشگري داخلي و بين المللي با نرخ رشد متوسط 9 درصد درسال از دهه 1980 به اين طرف درحال افزايش بوده وحدود 10 درصد توليد ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است.(Harrison.2004)) در دهه 1980 م، درآمد صنعت گردشگري بين المللي، سريع تر از تجارت جهاني رشد کرده است. اکنون نسبت به ساير بخش‌ها،به غير از نفت خام و فراورده‌هاي نفتي وخودرو(قطعات) بخش بيشتري از صادرات جهاني را به خود اختصاص داده است. صنعت گردشگري در اواخر دهه 1990 م، بخش فعال و پوياي اقتصاد را تشکيل داد. به دليل رشد سريع وتغييرات فراوان نسبت به گذشته،ممکن است اين باور وجود داشته باشدکه صنعت گردشگري به حدي از رشد و توسعه رسيده است که نرخ تغييرات و توسعه آن درآينده کاهش پيدا خواهد کرد.اما پيش بينني‌هاي واقع بينانه درباره آينده احتمالي،چنين توصيه مي‌کندکه صنعت گردشگري،احتمالاً درطول سال‌هاي آتي،سريع ترو پوياتراز ساير به رشد وتوسعه خود ادامه خواهدداد. ‌.تحقيقات سازمان جهاني گردشگري نشان مي‌دهد که تا سال 2011 ميلادي 4/260 ميليون نفر در سراسر دنيا مشاغلي خواهند داشت که به دليل تقاضاي گردشگران و مسافران به وجود آمده است وگردشگري وفعاليت‌هاي وابسته به آن مستقيم و غير مستقيم بر10 درصد اشتغال در سطح جهان و منطقه و شهرها اثر خواهد گذاشت. (الواني،پيروزبخت،1385: 194 – 195 ) جدول 2-3 پيش بيني ودرصد نرخ گردشگري بين سال‌هاي 1995 – 2020 به ميليون نفر را نشان ميدهد سال پايه پيش بيني ها درصد نرخ رشد گردشگريمناطق19952000201020201995-20002000-20102010-2020افريقا 20 26 46 75 4/5 7/5 1/5امريکا 110 131 195 284 6/3 4 8/3آسياي شرقي واقيانوسيه 81 105 231 438 2/5 2/8 8/6اروپا 334 386 526 717 3 2/3 1/3خاورميانه 14 19 37 69 4/6 1/7 5/6آسياي جنوبي 4 6 11 19 6/5 8/6 8/5جهان 568 673 1046 1602 6/3 5/4 4/6 منبع:پاپلي يزدي،سقايي،1385: 123 آنچه از اين جدول برداشت مي‌شود اين که صنعت گردشگري همچنان به رشد خود ادامه خواهد داداما مهم اين است که براي تداوم روند توسعه بايد در سه زمينه اطلاع رساني،تسهيلات و خدمات، و زير ساخت‌ها تمرکز شود طبق پيش بيني‌ها اروپا همچنان بزرگ ترين منطقه جذب گردشگري باقي خواهد ماند. آسياي شرقي و اقيانوسيه از آمريکا يعني دومين منطقه جذب گردشگر پيشي خواهد گرفت. آمريکا سومين منطقه جذب گردشگر خواهد بود. همچنين براساس پيش بيني‌ها کشورهايي که بيشترين تعداد چهانگردان ورودي را خواهند داشت کشورهاي زير خواهند بود براساس آمارهاي سازمان جهاني گردشگري ده کشوري که بيشترين گردشگر را در سال 2009 جذب نموده اند جدول 2-4 ده کشوري که بيشترين تعداد گردشگر را جذب نموده اند(تعداد گردشگربين المللي وارده برحسب ميليون نفر) کشورسال2008 سال2009درصد تغييراتجهان9208805/4-1فرانسه 79.32. 748/6-2آمريکا9. 579. 544/5-3اسپانيا2. 572. 525/9-4چين539. 501/4-5ايتاليا7‌. 422. 431/16انگليس1. 30287/6-7ترکيه255‌. 2528آلمان9. 242. 248/2-9مالزي1. 226. 237/610مکزيک6 0‌. 225‌. 211/5- Source : World Tourism Organization(UNWTO 2010) 2- 16- درآمد حاصل از صنعت گردشگري در مناطق مختلف جهان طبق آمار سازمان جهاني گردشگري در سال 2009 درآمد کل جهان از صنعت گردشگري 852 ميليارد دلاربوده که نسبت به سال قبل 6/5 کاهش نشان مي‌دهد. بيشترين کاهش مربوط به منطقه آمريکاي شمالي مي‌باشد. علي رغم کاهش تعداد گردشگران در برخي نواحي جهان به دليل بحران اقتصادي و بيماري آنفولانزاي نوع A همچنان اروپا با کسب درآمدي برابربا 412 ميليارد و 400 ميليون دلار بيشترين درآمد ارزي را دارا بوده وبعد از آن به ترتيب آسياوپاسيفيک با 202 ميليارد دلار، آمريکا با 165 ميليارد و 600 ميليون دلار، خاورميانه با 43 ميليارد و 300 ميليون دلار، آفريقا با 28 ميليارد و 900 ميليون دلار و در نهايت آسياي جنوبي با 15 ميلياردو 500 ميليون دلار در اين تقسيم بندي قرار دارند. جدول 2-5 درآمد حاصل از صنعت گردشگري در مناطق مختلف جهان (برحسب ميليارد دلار آمريکا) سال200020082009سهم ازکل بازاردرصدتغييرات2009 - 2008درصد تغييرات 2000-2009جهان4759428521006/5-3/79اروپا454/2318/4724/4124/486/6-14/78اروپاي شمالي051/362/708/6013/70/3-8/68اروپاي غربي642/814/1611/1438/161/7-2/75اروپاي مرکزي و شرقي35/208/575/476/59/7-133اروپاي جنوبي ومديترانه411/934/1830/1608/180/7-3/71آسيا وپاسيفيک214/852092027/232/1-137شمال شرق آسيا428/391004/1008/117/04/154جنوب شرق آسيا71/268/598/533/62/7-1/100اقيانوسيه279/145/337/339/32/5135جنوب آسيا797/45/151/158/15/3-312آمريکا8/1307/1876/1654/196/9-14/26آمريکاي شمالي472/1015/1381/1199/139/11-8/17کارائيب154/1716/234/226/21/4-6/30آمريکاي مرکزي958/24/69/57/01/7-103آمريکاي جنوبي216/92/191/181/24/1-5/93آفريقا407/109/291/282/39/5-166آفريقاي شمالي822/38/109/916/19/4-160آفريقاي مرکزي685/62/192/181/24/6-171خاورميانه204/158/423/431/50/3-184 Source : World Tourism Organization(UNWTO 2010) شکل2 -1 تعداد گردشگران ورودي به بازارهاي گردشگري در سال 2009 منبع: WTO 2010 منابع ومأخذ ارمغان،سيمين(1386)، توريسم ونقش آن در جغرافيا،چاپ اول، دانشگاه آزاد اسلامي‌واحد اسلام شهر. استفان، ويليامز(1388) جغرافياي گردشگري مترجم محمود ضيايي انتشارات دانشگاه پيام نور چاپ دوم اشتري مهرجردي،اباذر (1383)، اكوتوريسم و توسعه پايدار، ماهنامه جهاد، شماره 26. اميني نسب،مهدي ( 1381)، قابليتهاي محدودگردشگري به منظور مشاركت در حفظ حيات وحش، مجله محيط‌ زيست شماره 37، سازمان حفاظت محيط زيست، تهران. احسان، غلامحسن (1385) ، بررس جاذبه ها وبرنامه ريزي منطقه خروطبس ،پايان نامه کارشناس ارشد،دانشگاه اصفهان بارو،سي جي (1375) توسعه پايدار مفهوم ارزش وعمل ترجمه سيدعلي بدري فصلنامه تحقيقات جغرافيايي سال دهم شماره 44 باهر، حسين (1377)، دگر انديشي پيرامون گردشگري( ايرانگردي و جهانگردي)، فصل نامه مديريت، شماره 20 دانشكده حسابداري ومديريت دانشگاه علامه طباطبايي تهران. بيرانوند،اسماعيل(1387)، تحليل فضايي چاذبه‌هاي اكوتوريسم شهرستان خرم آباد، پايان نامه كارشناسي ارشد جغرافيا، دانشگاه اصفهان بيگ محمدي، حسن (1378)، نگرشي نو بر آثار اقتصادي توسعه جهانگردي، اطلاعات سياسي و اقتصادي شماره 158 و 157. بيگ محمدي، حسن (1386)، اصفهان و گردشگري، انتشارات سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان. بيگ محمدي،حسن(1385)،‌ چالش‌ها وفرصتهاي صنعت گردشگري در ايران، مجموعه مقالات همايش جغرافيا وقرن بيست و يكم، دانشگاه آزاد اسلامي‌واحد نجف آباد. پاپلي يزدي، محمد حسن وسقايي، مهدي (1388 )، گردشگري ( ماهيت و مفاهيم)، انتشارات سمت، تهران، چاپ سوم‌. پوروخشوري،سيده زهرا (1377) ترويج توريسم پايدار درناحيه ساحلي، محيط زيست شماره 24 پوريان، مرتضي(1374‍ )، اثرات اقتصادي و فرهنگي توريسم، سمينار اصفهان و جاذبه‌هاي ايرنگردي و جهانگردي اصفهان. تقوايي،مسعود، شاپورآبادي،محمدعلي(1381) توسعه منطقه برخواراصفهان ازطريق گسترش توريسم روستايي، ماهنامه جهاد،سال بيست ودوم شماره 253 تولايي، سيمين (1386). مروري بر صنعت گردشگري ، ناشر دانشگاه تربيت معلم تهران. جعفري پناه،حبيب الله(1380) .مطالعه وبرنامه ريزي جاذبه‌هاي توريستي شهر ابرکوه در راستاي توسعه ساختارفضايي آن، پايان نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه يزد حافظ نيا، محمدرضا (1386)، مقدمه اي بر روش تحقيق در علوم انساني، انتشارات سمت،چاپ سيردهم حکمت نيا، حسن و ميرنجف موسوي (1385)، کاربرد مدل در جغرافيا گرايش برنامه ريزي شهري و ناحيه‌اي، انتشارات علم نوين. حيدري چيانه، رحيم ( 1387) ،مباني برنامه ريزي صنعت گردشگري، انتشارات سمت. داس ويل،راجر(1378)،مديريت جهانگردي(مباني،راهبردها وآثار). مترجمين محمد اعرابي،داود ايزدي، دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي تهران ديبايي،پرويز(1371)، شناخت جهانگردي، انتشارات دانشگاه علامه طبا طبايي تهران رحيمي،حسين(1378)، توسعه پايدارباتاکيد برتوان‌هاي محيطي نمونه موردي کاشمر،پايان نامه دکتري جغرافياي انساني وبرنامه ريزي شهري دانشگاه تربيت مدرس رضواني، علي اصغر(1378) ،جغرافيا و صنعت توريسم، انتشارات دانشگاه پيام نور تهران رضواني، علي اصغر(1382)، نقش اکوتوريسم در حفاظت محيط زيست، مجلة محيط شناسي، شمارة 31. رضواني،محمد رضا(1382)، تحليل روند ايجاد وگسترش خانه‌هاي دوم درنواحي روستايي شمال تهران(فرصت يا تهديد) مورد: ناحيه رودبار قصران پژوهش‌هاي جغرافيايي شماره 54 موسسه جغرافيا دانشگاه تهران رضواني،محمدرضا،(1387) توسعه گردشگري روستايي با رويکرد گردشگري پايدار،انتشارات دانشگاه تهران رکن الدين افتخاري، عبدالرضا و مهدوي داوود(1385)، راهکارهاي توسعة گردشگري روستايي با استفاده مدل SWOT، : دهستان لواسان کوچک، مجلة مدرس علوم انساني، شمارة 45. رنجبريان،بهرام،زاهدي،محمد(1385) شناخت گردشگري،انتشارات چهارباغ چاپ دوم زاهدي، شمس السادات (1382)، چالش‌هاي توسعه پايدار از منظر اکوتوريسم، مدرس، شماره3. زاهدي، شمس السادات(۱۳۷۶)،تحليلي بر تبعات توسعه جهانگردي، فصلنامة مديريت، زاهدي، شمس السادات(۱۳۸0) مجموعه مقالات همايش ملي اکوتوريسم و توسعه پايدار زمرديان،محمد جعفر(1370) اصول و مباني عمران ناحيه اي،ناشر کتابستان مشهد زياري،کرامت الله(1383) مکتب‌ها،نظريه‌ها و مدل‌هاي برنامه و برنامه ريزي منطقه اي. انتشارات دانشگاه يزد سازمان برنامه وبودجه استان خوزستان (1376) آمارنامه استان خوزستان سازمان برنامه وبودجه استان خوزستان(1375) گزارش اقتصادي و اجتماعي شهرستان شوش سازمان جهاني گردشگري(1379) برنامه ريزي ملي و منطقه اي ترجمه محمود عبدالله زاده، انتشارات دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي تهران سينايي،وحيد (1381)،ناکارامدي،رکود و بحران در جهانگردي ايران،مجله پژوهش‌هاي جغرافيايي شماره43 سينايي،وحيد(1375) توسعه پايدار گردشگري،ماهنامه اطلاعات سياسي،اقتصادي شماره 96-95 سينايي،وحيد(1380) بررسي عملکرد سازمان ايرانگردي و جهانگردي 1378-1376،مجلس و پژوهش شماره 29 سال هشتم شارپلي جوليا،ريچارد(1380)،گردشگري روستايي،ترجمه رحمت الله منشي زاده و فاطمه نصير زاده انتشارات منشي تهران شاهنده،بهزاد(1383)،استفاده از مزارع براي جذب گردشگر راهي نو،مجله دهياري سال دوم شماره 11 شريف زاده،ابوالقاسم،مرادنژاد،همايون(1381) توسعه پايدار و توريسم روستايي، ماهنامه جهاد سال 22 شماره 251-250 عزيزي،عبدالکريم (1378)بررسي قابليت سنجي منطقه اي ياسوج به منظوربرنامه ريزي گردشگري پايان نامه کارشناسي ارشد دانشگاه شهيد بهشتي فرج زاده اصل،منوچهر(1384) سيستم اطلاعات جغرافيايي و کاربرد آن در برنامه ريزي توريسم ناشر سمت قادري،زاهد، حبيبي، آزاده (1386 ) ماهنامه جاده سبز سال پنجم شماره 46 قره نژاد، حسن (1388) صنعت گردشگري و تحليل‌هاي اقتصادي آن، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامي‌نجف آباد قره نژاد،حسن(1386) مقدمه اي برتوسعه گردشگري و مهمان پذيري،ا نتشارات دانشگاه آزاد اسلامي‌نجف آباد قره نژاد،حسن(1386)،مقدمه اي بر اقتصاد و سياست گذاري توريسم،انتشارات ماني کارگر،بهمن(1386) توسعه شهرنشيني و صنعت گردشگري،نشر سازمان جغرافيايي يروهاي مسلح کاظمي،مهدي(1385) مديريت گردشگري،انتشارات سمت کالين،مايکل‌هال، جان ام جکينز (1382) مترجمين سيد محمد اعرابي وداود ايزدي،ناشر دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي،چاپ دوم کردي، محمد،(1381) برنامه ريزي توريسم با تاکيدبرتوسعه پايدار، دانشکده معماري وشهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي،پايان نامه کارشناسي ارشد. کلي، مايکل،اي(1381) برنامه ريزي توريسم : به هنگام برنامه ريزي به چه نکاتي بايد توجه داشت؟ترجمه بهزاد انتظاري، رشد آموزش جغرافيا شماره 62،دفتر انتشارات کمک آموزشي تهران کهن،گوئل(1377)صنعت توريسم و توسعه پايدار نمادي از مديريت پويا،مجله محيط شناسي شماره 21 دانشکده محيط زيست دانشگاه تهران لاندبرگ،دانلد(1387) اقتصاد گردشگري، مترجم محمد رضا فرزين،ناشر شرکت چاپ و نشر بازر گاني لي،جان(1378) گردشگري و توسعه در جهان سوم، ترجمه عبد الرضا رکن الدين افتخاري، معصومه صالحي امين، نشر شرکت چاپ و نشر بازرگاني. محمدي ده چشمه، مصطفي، زنگي آبادي،علي( 1387) امکان سنجي توانمندي‌هاي اکوتوريسم استان چهارمحال بختياري به روش SWOT مجله محيط شناسي شماره 47 مختاري،رضا (1382) تحليل پتانسيل‌هاي گردشگري منطقه باغبهادران وبرنامه ريزي توسعه آن، پايان نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه اصفهان مرکزآمارايران (1365) سرشماري عمومي‌نفوس ومسکن مرکزآمارايران (1385) سرشماري عمومي‌نفوس ومسکن مرکزآمارايران(1375) سرشماري عمومي‌نفوس ومسکن معصومي،مسعود(1388) درآمدي بر رويکردها در برنامه ريزي گردشگري،محلي، شهري،منطقه اي،ناشر سميرا منصوري،علي(1381) گردشگري وتوسعه پايدار، مجله رشد آموزش جغرافيا،شماره63 دفتر انتشارات کمک آموزشي موحد،علي(1386) گردشگري شهري، ناشر دانشگاه شهيد چمران اهواز مومني، مهدي(1377) اصول وروش‌هاي برنامه ريزي ناحيه اي انتشارات گويا،اصفهان الواني،سيدمهدي ، پيروزبخت،معصومه (1385) فرايند مديريت جهانگردي ناشردفترپزوهش‌هاي فرهنگي الواني،مهدي وزهره دهدشتي شاهرخ(1373 )، اصول ومباني جهانگردي، انتشارات بنياد مستضعفان جانبازان ولا،فرانسوا،پيچريل،يونل(1384) گردشگري بين المللي، ترجمه محمد ابراهيم گو هريان، محمد مهدي کتابچي، انتشارات اميرکبير تهران Armstrong.M (2005)Management Processes and Functions, London CIPD ISBN 0-85292-438-0. Abdullaef, Akhmad (2oo4) Rural Tourism and sustainable development in Hookkaido candidate for the Degree of master Division of urban and Environmental Engineering, pp. 162- 165. Armstrong. J.Scott (2005). "The Value of Formal Planning for Strategic Decisions". Strategic Managemen Journal 3: 197–211. doi:10.1002/ smj.4250030303. Chan.E.H & Yung E.H.K ( 2004)‌.Is the development control legal framework conducive to a sustainable dense urban development in Hong Kong ? Habitat International28,409426. Chiu, R. L. H. (2003) Social sustainability, sustainable development and housing development: The experience of Hong Kong. In R. Forrest & J. Lee (eds.), Housing and social change: East-west perspectives (pp. 221–239). USA: Routledge. DETR (2000). By design: urban design in the planning system: Towards better practice. London: Thomas Telford. Enyedi, G. (2004). Social sustainability of large cities. Ekistics, 69 (412–414), 142–144.gdir.ir Fleischer,A (2000),suppor for Rural Tourism; Annals of Torism Research vol 27 N0 Goodwin, H(1996), “In pursuit of Ecotourism”, Biodiversity and conservation. 5(3),277-291. Higham,J.and M, lueck(2003) Urban ecotourism; a contradiction in terms? Journal of Ecotou rists: 1, 36- 51 Harrison (2004) Tourism zones FDI magazine, 2June Holden Andrew, 2000, Environment and Tourism, Routledge Published, london Inskeep. E (.2002).nationala and regional tourism planning‌.methodologies akdcase studies london‌.worl d tourism organization. Law, christopher,m (2000) The Turist city reviev, urban studies vol: 337 NO: 7 Law,christopher,m(1996) urban Tourism Attraction visitors to Large cities , mansell, publishing. limited ,London Piran.p (1991) Tourism Revolution and its Necssity in Iran Nation wide Quarterly first year Number 2. Sharpley. J. and Ricnard. (1997), Rural Tourism: An Introduction, PN. 4. Sharpley, R. (1994),Tourism and Sustainable Developmet: Exploring the Theoritical divide, Journal of Sustainable Development, vol 8, No1. Weaver,D and Lawton,L (2006) Tourism management, Thrid Edition, wiley publication Williams Stephan, 2000, Tourism Geography, second published Routledge London Zahedi, sh. 2006, sustainable tourism and Ecotourism Environmental perspective. Tahran Allame Tabatabai University press World.torism organization(UNWTO 2006) World.torismorganization(UNWTO2007) World.torism organization(UNWTO200 8) World.torism organization(UNWTO 2006) World.torismorganization(UNWTO2007) World.torism organization(UNWTO200 8) World.torism organization(UNWTO2009) World.torism organization(UNWTO2010) WWW.ecotourism.org www. Tourism science ,ir WWW. Mpr- khuz.ir www,shush city.net