پیشینه و مبانی نظری تدریس و یادگیری با رایانه (docx) 51 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 51 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
تدریس و یادگیری با رایانه
حدود پنجاه سال از ظهور رایانه ها می گذرد. در همین مدت کوتاه، پیشرفتهای زیادی در جهت کامل تر و قدرتمند تر شدن این دستگاه صورت گرفته است به نحوی که در حال حاضر، به یکی از کارآمد ترین ابزار های بشر تبدیل شده است. کمتر زمینه ای از زندگی انسان را می توان یافت که رایانه بدان راه نبرده باشد و از ازخود اثر نیکویی در ساده تر کردن و سریع تر کردن کارها بر جا نگذاشته باشد، ازجمله فرایند یاددهی _یادگیری و فعالیت های جنبی آن نیز از حیطه نفوذ رایانه بر کنار نمانده است، به گونه ای که امروز رایانه به عنوان یکی از رسانه های آموزشی معتبر در موقعیت های آموزشی و غیر رسمی مطرح شده است (فیضی، 1381). عصر حاضر را سده «رایانه و ارتباطات» نیز نامیده اند، زیرا استفاده از رایانه در کلیه ابعاد زندگی انسان، با کاربردهای متنوع، رونق فراوانی یافته است. یکی از کاربردهای رایانه کاربرد آن در آموزش است. رایانه از نقاط ضعف نیروی انسانی مانند خستگی، فراموشی و سایر عواملی که باعث افت بازده آموزش می شود، مبراست و با دقت، سرعت و ویژگی های منحصر به فرد خود می تواند، نقش مهمی در فرایند یاددهی و یادگیری ایفا کند، بدین ترتیب رویکردهای گوناگون استفاده و بهره گیری از رایانه ها، ما را به این امر رهنمون می سازد که به طور صحیح از آن در جهت ارتقای سطح امور آموزشی و بازدهی مطلوب تر بهره مند شویم. با کاربرد رایانه در آموزش، برنامه درسی با شرایط و ویژگی های یادگیرنده هماهنگ می شود و مشکل تفاوت های فردی که از دیر باز در تعلیم و تربیت مطرح بوده است، کاهش می یابد ( فاضلیان و سعادتمند، 1383). رایانه به شکلهای مختلف و با روشهای جذاب و فعال، اطلاعاتی را در اختیار یادگیرنده قرار می دهد که وی باید آنها را یاد بگیرد و موقعیت هایی را فراهم می کند تا یادگیرنده با تمرین و تکرار، تبحر لازم را به دست آورد و در مورد مطالب آموزش داده شده پرسشها یا فعالیت هایی را طرح می کند که یادگیرنده باید به آنها پاسخ دهد یا آنها را انجام دهد؛ به عبارت دیگر چگونگی یادگیری یادگیرنده را مورد ارزیابی قرار می دهد (آراسته،1381).
رایانه ها را در حیطه آموزش از دو نظر می توان بررسی کرد: اول از نظر محتوایی که حیطه آموزشی از طریق آنها ارائه می شود که از این دیدگاه می توان به همان محتوای ارائه شده به وسیله نرم افزار های مختلف یا سی دی های آموزشی اشاره کرد، از دیدگاهی دیگر می توان به نوع و کیفیت سخت افزار و میزان کارایی آن در حیطه آموزش اشاره نمود ( احمد وند و ترک زاده، 1381). امروزه استفاده از رایانه ها نه تنها یک فرصت و امتیاز محسوب می شود، بلکه به عنوان یک نیاز مطرح است. البته این نکته قابل توجه است که رایانه نمی تواند عملا« جایگزین معلم» شود، بلکه به عنوان یک وسیله و رسانه ای مهم و پیشرفته بهبود قابل ملاحظه ای در کیفیت یادگیری ایجاد می کند. بسیاری از نویسندگان بر این باورند که برای تأمین خواسته های جامعه فناورانه کنونی لازم است تغییراتی در ساختار مدرسه های ما صورت گیرد. به عقیده پاپر حضور رایانه این امکان را فراهم می سازد که محیط های یادگیری خارج از مدرسه را به گونه ای تغییر دهیم که دانش آموزان بتوانند دانشی را که در مدرسه با مشقت فراوان و با صرف هزینه های زیاد کسب می کنند، با آموزش سازمان یافته بیاموزند. این مطلب به طور ضمنی حاکی از آن است که در جامعه فردا ، مدرسه کنونی ما جایگاهی نخواهد داشت. (فاضلیان، 1379).
نرم افزار
نرم افزارها محصولاتی هستند که توسط شرکتهای نرم افزاری، برنامه نویسان، و توسعه دهندگان نرم افزارهای آزاد جهت انجام هدفی خاص طراحی و ساخته می شوند. نرم افزارها غیر قابل لمس بوده و در حافظه کامپیوتر اجرا می شوند مانند آهنگی که در برنامه مدیا پلیر اجرا می کنید ( مدیا پلیر یک نرم افزار از نوع مولتی مدیا است ) و یا ویندوز ایکس پی یا ویندوز 7 که استفاده می کنید یک نوع نرم افزار از نوع سیستم عامل است. یعنی به طور ساده تر هرچیز غیر قابل لمس نرم افزار به شمار می رود. نرم افزار را می توان به نوعی ( تعریف شخصی ) روح سخت افزار و کامپیوتر نامید چراکه سخت افزارها بدون نرم افزار تقریبا غیر قابل استفاده هستند. یعنی نرم افزار پل رابط شما با سخت افزار است و امکان بهره مندی کامل از سخت افزار را فراهم می کند.
نرم افزار آموزشی
نرم افزار آموزشی به نرم افزاری گفته می شود که در فرآیند یاددهی- یادگیری، آموزش دهنده و آموزش گیرنده را تا حد ممکن یاری رساند. این نوع نرم افزارها پوشش دهنده ی کل یا بخشی از محتوای کتاب های درسی با محوریت برنامه ی درسی بوده و در مجموعه ی فرآیند یاد دهی- یادگیری، آموزش دهنده و آموزش گیرنده را با استفاده از محیط نرم افزاری یاری نماید . این گونه نرم افزارها ، همان گونه که از نامشان پیداست، به همراه محتوای نوشتاری (کتاب درسی) و سایر اجزاء بسته آموزشی برای تعمیق آموزش و پوشش دادن به کاستی ها و محدودیت های موجود در رسانه های نوشتاری و فیلم های آموزشی مورد استفاده قرار می گیرند. در طراحی این گونه نرم افزارها ضمن رعایت برنامه ی درسی و اهداف آموزشی مربوطه باید با استفاده از طراحی آموزشی مناسب و به کارگیری ابزارهای چند رسانه ای و محیط های تعاملی ، به روند آموزش مخاطب یاری رساند .
مخاطبین این گونه نرم افزارها دانش آموزان می باشند که قبلا در کلاس درس حاضر بوده، و اینک به خاطر مواجه شدن با مشکلات احتمالی در یادگیری و یا نیاز به توضیحات بیشتر، تمایل به استفاده از آنها دارند.
مراحل تولید نرم افزارهای آموزشی
در تولید نرم افزارهای آموزشی، اولین مرحله احساس نیاز است. یعنی باید شرایطی پیش بیاید که فرد یا افرادی احساس کنند، در حیطه آموزش خلائی وجود دارد که یک نرم افزارآموزشی می تواند آن خلا را پرکند. طبیعتا این افراد کسانی هستند که به برتری های نرم افزار آموزشی و کامپیوتر نسبت به آموزش سنتی آگاهی دارند. برای تولید نرم افزارهای آموزشی، اولین قدم عملی تهیه طرح اولیه،(propozal) است. طرح اولیه معمولا توسط مدیر تولید و با همفکری دیگر اعضای تیم تهیه می شود.در طرح اولیه چندین موضوع مشخص می شود.
توجیه لزوم ساخت نرم افزار از نظر علمی و اقتصادی
تعیین روش آموزش یا Approach که این بخش کار بعهده برنامه ریزآموزشی، تکنولوژیست آموزشی و مدرس می باشد و با نظارت مدیر تولید انجام می شود.( البته اگر این عوامل در تیم وجود داشته باشند در غیر اینصورت مدرس و مدیر تیم این کار را انجام می دهند). این کار با توجه به مطلب و محتوای آموزش، سن، نوع و شرایط مخاطبین وهمچنین شرایط تولید زمان و هزینه انجام می شود.نرم افزاری که اکثر مخاطبین آن را کودکان تشکیل می دهند با نرم افزاری که برای آموزش مدیران تهیه شده است تفاوت های زیادی خواهد داشت.
مشخص کردن روش کار نرم افزار و تکنولوژی های لازم.(بهتر است این مرحله با قبل انجام گیرد). این کار به عهده تیم برنامه نویسی و طراحی، تکنولوژیست آموزشی، مدرس و مدیر تولید می باشد. در این مرحله باید مشخص شود در تولید نرم افزار از چه تکنولوژی و امکاناتی استفاده خواهد شد. چه مقدار تعامل در آموزش لازم است، آیا باید بخش آموزش هم در نرم افزار گنجانده شود یا خیر، آیا لازم است سوابق کاربران نگهداری شود؟ چه میزان و در کجا فیلم، انیمیشن یا صدا لازم است؟ آیا اجرای برنامه باید به صورت خودکار(Autorun) باشد؟ و بسیاری از نکات دیگر که این نکات نیز با توجه به مخاطبین و همچنین نوع آموزش و محتوای آن مشخص می شود.
برآورد هزینه، زمان و نیروهای لازم برای تواید نرم افزار.
قدم دوم تهیه سناریو یا (Story board) کار است. این مرحله تقریبا با همکاری همه اعضای تیم انجام می شود. سناریو شامل همه مطالب موجود در نرم افزار آموزشی است. علاوه بر آن باید شرح تمام اتفاق ها ، تعامل ها، آزمون ها، و حتی عوامل تشکیل دهنده رابط آورده شود. تهیه متن اصلی آموزش به عهده مدرس است.وی باید با توجه به روش کار متن دروس را تهیه کند و مشخص کند که کجا لازم است بر موضوعی تاکید شود، تصویر خاصی نمایش داده شود و یا یک رویداد تعاملی بوجود آید. همچنین طرح سوال های آزمون، پاسخ های صحیح و روش امتیتز دهی نیز با مدرس است. با همکاری تمامی اعضا بقیه(Story board) تهیه می شود. باسد مشخص شود که برنامه چگونه شروع می شود و ...
پس از اصلاح و تصویب سناریو، قدم بعدی تهیه محتوا است. بخشی از محتوا در مرحله قبل تهیه شده است. در این مرحله نقش عوامل اجرایی پررنگ می شود. چندین کار به موازات هم باید انجام شود. تهیه گرافیک ها و فیلم ها، ضبط صداها، ترکیب صدا و تصویر و ویرایش فیلم ها، نوشتن برنامه اصلی، ایجاد تعامل و در نهایت یکپارچه سازی همه مولفه ها کارهایی هستند که باید انجام شوند.
نرم افزار پس از تولید و در حین تولید باید اشکال زدائی (Debug) شود. این کار در چند مرحله انجام می گیرد. در حین انجام کار برنامه مرتبا چک می شود تا ایرادهای احتمالی و کدنویسی های اشتباه رفع شود. پس از انجام کار نیز برنامه در چند مرحله اشکال زدائی می شود. ابتدا در سطح تولید کنددگان برنامه، سپس در سطح افراد صاحب نظر. به این صورت که نسخه ای از برنامه به همراه فرم ارزشیابی به آنان دا ده می شود تا با بررسی نرم افزار فرم را تکمیل کنند. پس از رفع این اشکالات، نسخه بتا یا آزمایشی تولید می شود. این نسخه در سطح محدودی بین مخاطبین توزیع می شود. پس از گرفتن بازخورد کاربران نسخه نهایی تولیده شده و به بازار عرضه می گردد.
علل استفاده از نرم افزارهای آموزشی
نرم افزارهای آموزشی امروز طیف وسیعی از نرم افزارهای کاربردی موجود را تشکیل می دهند. اکثر سازمان، نهادها، مؤسسات و شرکت های دولتی و بخش خصوصی جهت آموزش مخاطبین خود به استفاده از این نرم افزارها روی آورده اند. از علل عمده ی استفاده از نرم افزارها ی آموزشی می توان به موارد ذیل اشاره نمود .
1- امکانات چند رسانه ای : استفاده از امکانات چند رسانه ای شامل تصاویر ثابت و متحرک (عکس، فیلم، انیمیشن و پویا نمائی و ...) ، صدا (موسیقی، گفتار، افکت های صوتی و ...) ، متن و ... به طور هم زمان برای آموزش.
2- مزایای به کار گیری رایانه : امکان استفاده از امکانات ایجاد شده توسط رایانه ها جهت ایجاد محیط آموزشی کاملاً تعاملی (دو سوی) و کاربر پسند و امکان تکرار مطالب آموزشی به تعداد دفعات دلخواه استفاده کننده و آموزش دهنده.
3- کاهش هزینه های آموزش : با توجه به این که عمده ی هزینه های تولید محتواهای الکترونیکی فقط یکبار و در هنگام تولید محتوا می باشد و کم هزینه تر بودن تکثیر و انتشار آن نسبت به سایر رسانه های آموزشی و همچنین امکان استفاده برای مخاطبین متعدد و پراکنده در نقاط مختلف بدون توجه به محدودیت زمانی و مکانی، تولید این گونه رسانه ها باعث کاهش هزینه ها خواهد شد .
4- ایجاد فرصت آموزشی: استفاده از نرم افزارهای آموزشی باعث ایجاد فرصت های یکسان برای مخاطبین در نقاط مختلف و ایجاد زمینه های مناسب برای جلوگیری از سفرهای غیر ضروری داخل شهری و برون شهری جهت شرکت در دوره های آموزشی حضوری را به همراه خواهد داشت . و دلایل متعدد دیگر ...
رابط کاربر
یکی از مباحث اساسی در حوزه تعامل انسان با رایانه، مبحث واسط کاربر است. رابط کاربر در حقیقت بخشی از نرم افزار و یا به عبارتی محیطی در نظام های رایانه ای، اعم از پایگاهها، نرم افزارها، سایتها و مانند اینهاست، که میان ماشین و کاربر تعامل ایجاد می کند (yu,2002). در واقع برای دسترسی به محتوای نظام و ایجاد ارتباط با آن، به محیط و بستری ثابت نیاز است.این محیط صفحه رابط، محیط رابط یا رابط کاربر نامیده می شود. صفحه رابط در واقع تنها بخشی از نظام است که کاربر می بیند و از طریق آن می تواند با یک نظام ساده یا پیچیده ارتباط برقرار کند(لارچ،1382). رابط کاربر ویژگی اساسی یک سیستم است که بر عملکرد آن تأثیر می گذارد (جنگ،2005). برخی از صاحب نظران همچون بیکر و باکستون رابط کاربر را مهم ترین عامل موفقیت یا شکست نظام رایانه ای می دانند. رابط کاربر در واقع نخستین نقطه برخورد کاربر با پایگاههای اطلاعاتی است و به عنوان پل ارتباطی بین انسان و سامانه اطلاعاتی عمل می کند به همین دلیل مهم ترین هدف از طراحی رابط کاربر، برآوردن رضایت کاربران و ایجاد تعامل بیشتر و بهتر کاربر و محیط های رایانه ای است(اشنایدرمن، 1998).
تعریف رابط کاربر
رابط کاربر، فضایی است که در آن تعامل بین انسان و ماشین رخ میدهد. هدف از تعامل انسان و ماشین در رابط کاربری، عمل مؤثر، کنترل دستگاه و بازخورد از دستگاه است که باکمک آنها اپراتور میتواند تصمیمگیری کند. رابط کاربر شامل مولفههای سختافزاری و نرمافزاری است. اپراتور میتواند از طریق رابط کاربر (ورودی) با وارد کردن اطلاعات، سیستم را دستکاری کند و همچنین سیستم قادر میباشد که از طریق رابط کاربر (خروجی) تأثیر تغییرات را به اپراتور نمایش دهد(ویکیپدیا، 2012). اما به زبان علمی رابط کاربر محیطی در نظام های رایانه ای اعم از سایتها، پایگاهها، نرم افزارها و مانند آن ها که میان ماشین و کاربر تعامل ایجاد می کند، یعنی انتقال اطلاعات از کاربر به نظام و بالعکس (Yu, 2002). رابط کاربریِ نرم‌افزارها، نقطه ارتباط رایانه با کاربران به شمار می‌رود. به واسطه رابط کاربر است که تعامل بین کاربر و نرم‌افزارها شکل می‌گیرد. در نتیجه، به هر میزان، کاربران بتوانند تعامل آسان، سریع و قابل فهمی با نرم‌افزارها داشته باشند، کارایی نرمافزار بالاتر می‌رود و رضایت‌مندی کاربران از آن در سطح بالاتری قرار می‌گیرد)خالقی،1385).
هر نرم افزار در درون خود یک سری اطلاعات دارد که با توجه به وظایفش آن اطلاعات را پردازش و مدیریت می کند و برای اینکه اطلاعات را در اختیار کاربران قرار دهد، نیازمند است نوعی رابطه بین اطلاعات موجود و کاربران خود برقرار کند این کار با رابط کاربر (Interface) انجام می شود.( محمد مجد ،1383).
همان گونه که از این تعریف ساده بر می آید، رابط کاربر باید بتواند از عهده دریافت دستورات و فهم خواسته های کاربر برآید و با توجه به محتوا و امکانات نرم افزار، بهترین پاسخ را با روشی مفید، تأثیرگذار و ساده و قابل فهم در اختیار قرار دهد. می توان رابط کاربر را یک رسانه (Medium) دو طرفه دانست که بین یک انسان هوشمند و یک ماشین برنامه ریزی شده ارتباط برقرار می کند؛ یعنی به وسیله ابزارهایی مثل: صفحه کلید، ماوس و میکروفن پیام کاربر را گرفته و به ماشین می دهد و با کمک متن نوشتاری، تصویر و صوت نتایج را به کاربر باز می گرداند.
بر این اساس می توان کاربرد رابط کاربر را در آسان سازی استفاده کاربران از اطلاعات مندرج در نرم افزار خلاصه کرد. به همین دلیل، رابط کاربر باید به گونه ای طراحی شود که نه تنها کاربران متخصص، بلکه عموم کاربران بتوانند از آن استفاده کنند.
تاریخچه ی رابط کاربر
تاریخچهی واسط کاربری به استفاده از آیکونهای گرافیکی و دستگاه اشارهگر برای کنترل رایانه برمیگردد که اکنون پس از 5 دهه اصلاحات تدریجی بر اساس چند اصل اساسی ساخته میشود. هر یک از تولیدکنندگان سیستم برای ساخت واسط کاربری، پنجرهای را بر اساس کد مستقلی ایجاد کردهاند، اما در همهی آنها عناصر مشترکی چون دستگاه اشارهگر، منو و آیکون دیده میشود. واسط کاربری گرافیکی اولین بار در سال 1970 در رایانهی زیراکس نشان داده شد که شامل پنچرهها، آیکونها ومنوها بود (ویکیپدیا، 2012).
طراحی رابط کاربر
چگونگی طراحی رابط کاربر، بیانگر نوع جریانات و گفتگو بین کاربر و رایانه می باشد. مهم ترین مکان برای به اجرا گذاشتن و پیاده کردن مفهوم رابط کاربر صفحه اصلی در چندرسانه ای و صفحه خانه(صفحه اصلی) در وب سایتها هستند که در آنها توسط دکمه ها، شکلکها ونشانه های شناخته شده و یا دارای توضیح، به کاربر می گوییم که در هر مورد از مراحل کار با برنامه چه کند.
در طراحی رابط کاربر، از جمله اولین نکاتی که طراح باید به آنها توجه کند، یافتن پرسشهای زیر است:
چه کسانی از این چندرسانه ای ( یا صفحه های وب) استفاده می کنند؟
مهارتهای رایانه ای ایشان در چه سطحی است؟
آنها چه ابزارهای ورودی و خروجی در اختیار دارند؟
در برنامه های رایانه ای موردنظر ، قرار است که چه نوع فعالیت هایی صورت گیرد؟
چه زمینه هایی از فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار است که در برنامه استفاده شود؟
رابط کاربر، باید جالب و جذاب، و همچنین ساده ترین و کوتاه ترین راه را برای تعامل یادگیرنده با برنامه در اختیار او قرار دهد و مانع از انحراف توجه او از مطالب اصلی مورد جستجویش شود. بهتر است که رابط کاربر به گونه ای گرافیکی طراحی شود. یعنی در آن علاوه بر نوشته، از نشانه ها و شکلکهای تصویری و گرافیکی نیز استفاده شود. رابط کاربر گرافیکی (GUI) خوب طراحی شده ، علاوه بر جذاب بودن می تواند به طراحی یک رابط کاربر گرافیکی مفید و جذاب منجر شود.
در صفحه رابط کاربر گرافیکی، فقط اطلاعات ضروری ارائه کنید. صفحه هر چه ساده تر و خلوت تر باشد بهتر است.
طراحی رابط کاربر باید به گونه ای باشد که به کاربران امکان پیشرفت بر اساس ویژگیها و سرعت شخصی آنها را بدهد.کاربر باید بتواند توالی مطالب، نوع مجرای ارتباطی سرعت پیشرفت برنامه و... را مطابق با تمایل خود تغییر دهد. به این ترتیب آزادی عمل و امکان کنترل کاربر بر برنامه را افزایش می دهد.
بهتر است در طراحی کلی رابط کاربر گرافیکی کاربر از یک استعاره مناسب و مرتبط با سناریوی آموزشی استفاده کنید. مثلا برای یک برنامه چندرسانه ای در مورد شهرهای باستانی ایران، از صفحه رابط گرافیکی کاربر واجد نقشه ایران استفاده کرد که نشانه ها و دکمه های لازم در سطح آن گنجانده شده باشد. مثلا در صفحه اصلی وب سایت یک کتابخانه مجازی، می توان از تصویر یک کتابخانه ، و در وب سایت یک فروشگاه مجازی می توان از تصویر یک مغازه قدیمی به عنوان استعاره استفاده کرد.
در صورت طرح سوال از کاربر و یا درخواست انجام یک فعالیت از او با دادن بازخورد مناسب، او را از چگونگی رفتارش آگاه سازید.
کاربر را در جریان عملکرد نرم افزار قرار دهید. مثلا اگر بار گذاری یک مطلب سه دقیقه طول می کشد، کاربر باید بتواند با تمهیداتی سرعت پیشرفت بارگذاری را مشاهده کند.
رابط کاربر باید امکان سرعت عمل را فراهم آورد و کاربر را به دسترسی اطلاعات مورد نیازش در بهترین زمان قادر سازد. برای این منظور در اسلایدهای اولیه چندرسانه ای، یا صفحه اصلی وب سایت، فقط کلی ترین و ضروری ترین اطلاعات را رائه دهید. همچنین این امکان را فراهم کنید که کاربر در صورت نیاز بتواند به هریک از اطلاعات مراجعه و آن ها را به طور کاملتر بررسی و مطالعه کند . مثلا اگر در رابطه با یک موضوع عکسی وجود دارد، این عکس فقط با درخواست کاربر( کلیک کردن بر یک نشانه) ظاهر شود.
از به کارگیری نشانه های متنی و گرافیکی مبهم، با چند کاربرد خودداری کنید(امیرتیموری،1390).
انواع رابط کاربر
محیط رابط کاربر با توجه به هدف سایت ها، پایگاهها و نرم افزارها و نیاز کاربران متفاوت خواهد بود یمین فیروز به نقل از عامر سلمان رابط کاربر را به دو نوع تقسیم می کند.
رابط کاربر گرافیکی: محیطی که کاربر با استفاده از موشواره به همه نظام دسترسی پیدا می کند یا به تعبیری دیگر، محیط رابط کاربر موشواره ای. این نوع رابط، رابط کاربرهایی است که پایه و اساس طراحی آنها بر گرافیک واقع شده و از امکانات سیستم عامل (مانند ویندوز) کمتر استفاده شده است.
رابط کاربر غیرگرافیکی: محیطی که در آن کاربر با صفحه کلید به همه نظام دسترسی پیدا می کند. یا به تعبیری دیگر، رابط کاربر صفحه کلیدی که بیشتر مربوط به محیط داس است و در نظام های رایانه ای نسل اول و دوم به کار گرفته می شد در این نوع رابط کاربر توجه کمتری به موضوع گرافیک شده و اطلاعات موجود در آن بیشتر مورد نظر تولیدکننده است و از نظر ابزارهای مورد استفاده نیز به طور تمام و کمال از سرویس های سیستم عامل بهره گیری شده است، در حال حاضر، به دلیل جهانی شدن سیستم عامل ویندوز و بعد از آن لینوکس، رابط کاربر گرافیکی در همه منابع اطلاعاتی الکترونیکی به کار گرفته می شود. ( محمد مجد ،1383).
آنا(2000) معتقد است رابط کاربر گرافیکی می تواند کمک بزرگی برای کاربر نهایی در برقراری ارتباط آسانتر با سیستم عامل باشد وی همچنین می گوید:"در صورتی رابط های کاربر به حد کمال خود خواهند رسید که کاربر نهایی بدون یادگیری سیستم عامل بتواند به طور موثر از آن استفاده نماید."
رابط کاربر گرافیکی
رابط کاربر گرافیکی(GUI) به عنوان رابط بین برنامه رایانه ای و کاربر عمل می کند. به عبارت دیگر،یک رابط کاربر گرافیکی مجموعه ای از فنون و روش هایی است که به کاربر اجازه می دهد با برنامه رایانه ای تعامل داشته باشد. مهم ترین ساختار تعامل در رابط کاربر گرافیکی وسیله ی نشانه روی (ماوس)است که در دست کاربر قرار دارد.کاربر با عناصر برنامه ی رایانه ای تعامل پیدا می کند و با نشانه روی، و انتخاب و دست کاری آن به فعالیت می پردازد(گالیتز،1997).
ضرورت رابط کاربر گرافیکی
چه ضرورت هایی باعث شده که رابط های مبتنی بر گرافیک ارائه شوند؟
به طور طبیعی برنامه هایی که برای گروه سنی کودکان و یا مخاطبان عمومی طراحی می شوند، بهتر است از رابط های کاربر گرافیکی استفاده کنند؛ اما در نرم افزارهای تخصصی که محتوا و اطلاعات ارائه شده مهم است، ضرورتی ندارد که نرم افزار مبتنی بر گرافیک باشد؛ زیرا در این نوع نرم افزارها سهولت دسترسی به اطلاعات و سرعت در دستیابی کاربر به محتوای مورد نظر، بالاترین اولویت را دارد. از آن جایی که رابط کاربر گرافیکی نسبت به رابط کاربر غیر گرافیکی از سهولت کاربری بیشتری برخوردار است و معمول مخاطبان ما را عموم مردم و حتی کودکان تشکیل می دهند و کاربران به نرم افزارهای جذاب و سهل الوصول تمایل بیشتری نشان می دهند. لذا ضرورت ارائه رابطهای گرافیکی بیشتر احساس شده است.
بنابراین، با توجه، به اهداف و سطح هر برنامه باید در مورد ضرورت طراحی رابط های گرافیکی تصمیم گیری شود. ضمن اینکه باید هزینه هایی که گرافیک برای تولیدکننده و مصرف کننده ایجاد می کند در نظر گرفت( محمد مجد ،1383).
رایج ترین ابزارها در طراحی رابط کاربر گرافیکی
از مهم ترین و رایج ترین ابزارهایی که در طراحی رابط کاربر گرافیکی به کار می روند، می توان از شکلکها، دکمه ها و نوارهای حرکت نام برد.
شکلکها: شکلکها یا آیکونها، شکلهای کوچکی هستند که می توانند بیانگر عملکردها یا انتخاب های گوناگون باشند. شکلهای کوچک روی صفحه ویندوز مانند"کامپیوتر من" یا "سطل زباله" از این مواردند.
دکمه ها: دکمه ها معمولا حاوی نوشته و یا شکلکهایی هستند که با انتخابشان می توان عملکرد خاصی را فعال کرد.دکمه ها محرک های خوبی برای طلب پاسخ یا انجام یک کار می باشند.از رایج ترین و پرکاربردترین دکمه ها می توان به "بازگشت به صفحه اصلی یا صفحه فهرست"، "صفحه بعدی"، "صفحه قبلی"، "توقف"، "شروع"، و "خروج از برنامه"اشاره کرد.
- بهتر است که دکمه ها به جای پخش شدن در نقاط مختلف صفحه، همگی در کناره های صفحه و در کنار هم قرار گیرند. این یک اصل ارگونومی است، زیرا حرکت دادن دست در کناره های صفحه راحت تر از وسط صفحه می باشد.
- اگر روی دکمه نوشته وجود ندارد و یا عملکردش با قرار گرفتن ماوس بر روی آن آشکار نمی شود ، حتما معنای آن را در ابتدای برنامه توضیح دهید.
- اندازه دکمه ها، ضمن قابل دیده شدن بیش از اندازه بزرگ نباشند تا بخش زیادی از صفحه نمایش را اشغال نکنند.
- تنوع رنگ های کاربردی در دکمه ها زیاد نباشد (حداکثر چهار رنگ) تا سبب انحراف توجه بینندگان نشود.
نوارهای حرکت: در چند رسانه ایها اغلب انتقال از یک صفحه به صفحه دیگر با کلیک کردن دکمه "Inter" ، یا دکمه های جهت دار، یا نشانه های دکمه ای روی صفحه نمایش صورت می گیرد.در مواردی خصوصا در صفحه های وب ، برای انتقال از یک صفحه به صفحه دیگر و یا نمایان کردن بخشهای پوشیده صفحه، از ابزاری به نام "نوار حرکت" استفاده می شود. در صفحه های دارای نوار عمودی، طول صفحه نامحدود است، یعنی در پایان مطالب یک صفحه، می توان به کمک دکمه نوار، ادامه مطلب را مشاهده کرد.در صفحه های دارای نوار افقی، می توان بر پهنای صفحه افزود.
به طور کلی بهتر است که تغییرات صفحه های چندرسانه ای و وب به صورت صفحه به صفحه، نه با استفاده از دکمه نوار صورت گیرد.کاربرد ابزار نوار، با تغییر شکل صفحه، ترکیب بندی کل صفحه را برهم می زند.کار کردن با این صفحه ها چندان هم راحت نیست. استفاده از حرکت عمودی صفحه، سبب گیج شدن خواننده و گم کردن سطرها می شود.
در نهایت، تذکر این نکته مفید است که تا حد امکان بیاد کاربر را از کاربرد دکمه های صفحه کلید معذور داشت. طراحی صفحه باید به گونه ای باشد که او بتواند صرفا با استفاده از ماوس با برنامه تعامل کند.استفاده از صفحه کلید در مواردی مانند تایپ یک مطلب مجاز است(امیرتیموری،1390).
چه برنامه هایی را بهتر است با رابط کاربر گرافیکی ساخت و چه برنامه هایی را با رابط کاربر غیر گرافیکی؟
در مرحله اوّل ما باید به خواسته های مخاطبان خود توجه داشته باشیم و بر اساس آن خواسته ها برایشان رابط هایی را به شکل گرافیکی و غیر گرافیکی طراحی کنیم؛ مثلاً در نرم افزارهایی که برای همه مردم طراحی می شود، استفاده از جنبه های گرافیکی در سطح متوسط و نسبتاً بالا اشکال ندارد و همین طور در برنامه های آموزشی که برای کودکان طراحی می شود، مثل برنامه «صبا» بهتر است روی جنبه گرافیکی آن بیشتر کار شود و جذابیت و زیبایی آن بالا رود. .( محمد مجد ،1383).
اهمیت رابط کاربر
نظام های رایانه ای محیط جدیدی را در اختیار خواننده (کاربر) قرار می دهد.که با محیط منابع چاپی بسیار فاصله دارد برای اینکه این منبع جدید بتواند ارتباطی درست و منطقی با کاربر برقرار کند تلاش های زیادی در طراحی آن شده است. رابط کاربر تاثیر ذهنی زیادی بر کاربر می گذارد و در و اقع فکر و اندیشه طراحان آن را به کاربر منتقل می کند همین تاثیر باعث می شود کاربر از پایگاه اطلاعاتی و نظام رایانه ای شناخت درستی پیدا کند و به نحوی شایسته از آن بهره ببرد. رابط کاربر خوب باعث می شود تا پایگاه یا سایت یا نرم افزار استفاده کنندگان زیادی را به خود جلب کند و آنها را در حین استفاده و یا در مراحل بعدی از دست ندهد.(یو،2002). در همین زمینه، گالتیزنیز تاکید می کند که طراحی رابط ضعیف منجر به بروز اشتباه، ایجاد عصبانیت، سردر گمی و دستپاچگی و افزایش فشار روانی کاربران می شود.
در حقیقت اهمیت رابط کاربر برای نظام های رایانه ای و پایگاه های اطلاعاتی از آن جهت است که اطلاعات موجود درآن ها را قابل استفاده می کند و به کاربر نشان می دهد که اطلاعات موجود در یک پایگاه یا سایت یا نرم افزار چه ساختاری دارد و اطلاعات آن چگونه به یکدیگر مرتبط هستند(یمین فیروز،1382). به هرحال با روشن شدن اهمیت رابط کاربر در نظام های رایانه ای، اهمیت طراحی بهینه ی آن نیز آشکار می شود. از این رو طراحان نظام های رایانه ای باید پیش از طراحی، شناخت کاملی از جامعه استفاده کننده به دست آورند تا رابطی کارا و بهینه طراحی کنند.
اصولا یک نظام بازیابی اطلاعات از چند جزء تشکیل می شود: محلی برای ذخیره اطلاعات به گونه ای سازماندهی شده؛سخت افزار که اطلاعات روی آن ذخیره می شود؛نرم افزار که کاربر را قادر می سازد جستجو و مرور نماید.رابط،کاربر را قادر می سازد دستورالعمل هایی را به نرم افزار جستجو بدهد و اطلاعات بازیابی شده را به طریقی به نمایش بگذارد.همچنین رابط به کاربر این امکان را می دهد تا نسبت به اعمالی که توسط سیستم صورت می گیرد کنترل داشته باشد.وجود یک رابط خوب،کاربر را به مسیری هدایت می کند که انتظارات را برآورده سازد. رابط به کاربر اجازه می دهد آنچه را می خواهد، در هر موقع و به هر روشی که دوست دارد انجام دهد(لارچ ،1382) به طور تخصصی در اینجا به چند اصل اساسی می توان اشاره کرد که نشان دهنده نقش رابط ها در سلسله مراتب سیستم های بازیابی و اشاعه اطلاعات هستند:
امکان تعامل بین کاربر و سیستم از طریق رابط امکان پذیر است؛
این امکان برای کاربر مهیا می شود که بتواند دستوری را از طریق رابط بفرستد و مدت زمان دریافت پاسخ را پیش بینی نماید؛
راهنمایی ها و پیغام های لازم را به موقع در اختیار کاربر قرار می دهد؛
باعث بالا رفتن رضایت مندی کاربر از سیستم می شود؛
در نهایت می توان اظهار داشت که بدون وجود یک رابط خوب پایگاه ها و نظام های اطلاعاتی و نظام های رایانه ای از کارایی لازم برخوردار نخواهند شد.
بدون شک رابط های امروزی نسبت به آنهایی که از 1970وجود داشته اند،کارآمدترند و نشانه های پیشرفت همچنان نمایان است.متخصصان اطلاعات وو به طور کلی کاربران نظام های اطلاعاتی باید به طراحی رابط ها بیشتر توجه کنند.انتخاب نظام های جدید و یادگیری سریع و چگونگی کاربرد آن ها مستلزم آشنایی با اصول طراحی رابط ها ست،بنابراین لازم است ضمن درک اهمیت و نقش رابط ها نسبت به توسعه انها اهتمام بیشتری داشته باشیم (نوروزی،1386).
کارکردهای رابط کاربر
رابط کاربر دارای اهداف و کارکردهایی هستند که درک آن ها ما را در طراحی و توسعه رابط کاربر یاری خواهد کرد.رابط کاربر سعی دارد با فراهم آوردن الگو و ساختاری مناسب روش استفاده از سیستم های اطلاعاتی را برای کاربران ساده کند و از عامل دقت، سرعت و زمان نیز در این رابطه بهره مند گردد.در ادامه به ذکر این اهداف پرداخته می شود:
1.افزایش قابلیت و سادگی استفاده از نظام های رایانه ای؛
2.دسترس پذیری و افزایش سرعت دستیابی به اطلاعات موجود در نظام ها؛
3.کاهش خطای کاربران در حین استفاده از سیستم؛
4.جذب و نگهداری کاربران در استفاده مجدد از نظام؛
5.قابل فهم کردن نظام و نشان دادن قابلیت های گوناگون ان؛
6.انعطاف پذیری با توجه به سطح مهارت کاربران؛
7.کمک به کاربران برای رفع مشکلات و گسترش خدمات به آنها(یمین فیروزه،1383).
ویژگی های رابط کاربر
رابط کاربر مناسب معمولا باید دارای ویژگی هایی باشد که در موفقیت هر رابطی تاثیرگذار است، این ویژگی ها عبارتند از:
الف: از لحاظ ساختاری
یک رابط از لحاظ ساختاری باید دارای ویژگی های زیر باشد:
1. محتوا و مندرجات: فهرست مختصر مواد،منابع و پیوند های موجود در طراحی محیط های کاربری از جمله مواردی است که در صفحات اصلی و فرعی ارائه می شود و کاربر را از انچه که در پایگاه وجود دارد آگاه می سازد.البته نقش صفحه اول در این میان از بقیه صفحات یشتر است.در ادامه به ذکر چند مورد می پردازیم:
- رعایت سلسه مراتب در ارائه مندرجات
- ارائه مندرجات به طور خلاصه تا حد ممکن
- ارائه پیوندهایی از مندرجات به متون و موضوعات
2. انسجام: توجه به حفظ انسجام و یکدستی و ارتباط منطقی میان اطلاعات چه در پایگاهها و چه در سایت های وب از جمله اصول مهم تلقی می شود.برخی از محققین این انسجام را به دو بخش داخلی و بیرونی تقسیم می کنند.انسجام داخلی،انتخاب مناسب کلمات،جملات و پاراگراف ها برای ارائه یک متن منسجم و کاملا یکدست را در بر می گیرد. در حالی که انسجام بیرونی وجود پیوندهای فرامتنی منسجم و دارای نظم منطقی میان منابع موجود و سایر منابع بیرونی را شامل می شود.
3. سازمان دهی: سازماندهی امکان دستیابی سریع به اطلاعات را فراهم می آورد.بنابراین اعمال شیوه های مناسب سازماندهی در رابطه با ساختارها و اطلاعات امری ضروری است.در این رابطه استفاده از مندرجات منسجم و کارآمد و بهره گیری از یک موتور جستجوی داخلی بسیار مفید است.
4. استفاده از تکنیک های فرامتنی: در یک پایگاه یا سایت از این طریق می توان به منابع یا اطلاعات مرتبط در محل های دیگر دسترسی پیداکرد و پیوند اطلاعاتی به وجود اورد که کاربر در یک زمان بتواند به اطلاعات یا مدارک مشابه در مکان های دیگر دسترسی داشته باشد.
ب: از لحاظ ظاهری
رابط کاربر برای آنکه بتواند با کاربر خود ارتباط روان شناختی برقرار کند،باید از لحاظ ظاهری دارای ویژگی هایی باشد:
1: شکل ها و تصاویر:استفاده به جا از شکل ها و تصاویر می تواند برای جذب کاربر و رفع خستگی بصری آن مفید باشد.باید از شکل ها و تصاویری که بیان کننده مفاهیم و اهداف هستند در طراحی رابط کاربر استفاده شود.
2. صفحه آرایی: صفحات باید طوری طراحی شوند که به صورت یک کل منسجم همراه با رعایت جنبه های زیبایی شناختی از قبیل سادگی،هماهنگی در انتخاب رنگ ها و تناسب آنها با متن و موضوع باشند.در یک صفحه آرایی خوب باید میان مشاهده و احساس کاربر هماهنگی وجود داشته باشد و وجود هماهنگی در طراحی کل صفحات و یکدستی آن ها به عنوان یک اصل حفظ شود(یمین فیروز،1383).
ج. ازنظرمارکوس در طراحی رابط باید به دونوع کاربر توجه داشت:
1.کاربر مبتدی که ازتجربه پایین تری برخوردار است وممکن است برای اولین بار با محیط رابط کاربر برخورد داشته باشد
2.کاربر ماهر:که دارای تجربه زیادی است و از قبل با این محیط ها آشناست و مهارت لازم را در استفاده از آنها داراست
بنابراین در هنگام طراحی،شناخت استفاده کنندگان وکاربران امری ضروری است. باید امکاناتی فراهم آید که هر دسته از این کاربران به راحتی و سادگی در کوتاهترین زمان بتوانند به رفع نیازهای اطلاعاتی خود بپردازند(نوروزی،1386).
با توجه به معیارهای طراحی و مطابق با نظر شنایدرمن و گالتیزو سایر عوامل تاثیرگذار،در یک جمع بندی ویژگی های رابط کاربر مطلوب را می توان به شرح زیر بیان کرد:
-انعطاف پذیری و وجود راهنماهای کمکی
-امکان مرور بین صفحات و وجود پیوندهای فرامتنی
-تصحیح اشتباهات و چاپ نتایج
- استفاده از نمادهای گرافیکی
- امکان حفظ فرم های کاری تا زمان اجرای فرمان بعدی کاربر
- اعلام پیغام خطاو ارائه توضیح به همراه آن و قابلیت ثبت سوابق جستجو
- امکان محدود کردن سطح دسترسی ها ومرتب کردن نتایج جستجو
- امکان نمایش شبکه ارجاعات
- امکان انتخاب و نشانه گذاری برخی یا تمام نتایج جستجو(لارچ1382).
تعامل رابط کاربر با زبان نرم افزار
رابط کاربر یک برنامه چه تعاملی با زبان نرم افزار می تواند داشته باشد؟
در مورد زبان باید تا حدودی به استانداردهای معمول پایبند بود؛ یعنی حالا که ما زبان برنامه را فارسی می کنیم، لازم نیست هر چیزی را که سمت راست قرار داشته، به سمت چپ بیاوریم و برعکس؛ مثلاً دلیلی وجود ندارد که جای علامت بسته شدن پنجره (ضربدر) را عوض کنیم، مگر در مواردی که این جابجایی موجّه باشد.
اما علت اینکه در برنامه های با رابط کاربر گرافیکی مثلاً هنگام تغییر زبان برنامه از فارسی به انگلیسی حتی محل برچسب نوشته ها (Label) هم جا به جا نمی شوند، یکی به جهت دردسرهای برنامه نویسی چنین رابط هایی است که برنامه نویس را راغب می کند از خیر این کار خوب بگذرد. و دیگری، ضرورت تغییر در تصاویر گرافیکی رابط هاست که هم زمان و هزینه طراحی را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش می دهد و هم حجم حافظه مورد نیاز برنامه را بالا می برد که مؤلفه ای منفی است. در هر صورت، این مسئله یک نقطه ضعف برای برنامه های گرافیکی ای است که قرار است در محیط چند زبانه مورد استفاده قرار گیرند(محمد مجد،1383).
صفحه اوّل را چگونه طراحی کنیم؟
از آنجایی که صفحه اوّل، نخستین صفحه ای است که با کاربر ارتباط برقرار می کند، نقش بسیار مهمی در انتقال موضوع نرم افزار به کاربر ایفا می نماید. ضمن اینکه موضوع برنامه در طراحی صفحه اول تأثیر می گذارد. از این رو، صفحه اوّل باید اوج خلاقیت طراح را در ایجاد طرح نشان دهد و در بالاترین سطح جذابیت بوده، موضوع برنامه و کم و کیف محتوای آن را نیز به بهترین وجه به بیننده منتقل سازد؛ مثلاً در نرم افزارهایی که به صورت چند رسانه ای عرضه میشود تا آنجا که امکان دارد باید روی جذابیت آن کار کرد و در مرحله اوّل، این ظصفحه اول است که می تواند چنین جذابیتی را بوجود آورد. البته افراط و تفریط در طراحی صفحه اوّل به هیچ وجه پذیرفته نیست و تا آنجا که ممکن است طراحی این صفحه باید شکل تخصصی داشته باشد و از طراحان متخصص آن استفاده کرد.
شاخص های رابط کاربر
مندل در کتاب خود با عنوان طراحی واسط کاربر سه قانون اساسی را به صورت زیر ارائه میکند:
واگذاری کنترل به کاربر
کاهش بار حافظهی کاربر
سازگار کردن واسطها
این قوانین طلایی، عملاً مبنایی برای مجموعه اصول طراحی واسط کاربر هستند که این فعالیت مهم طراحی نرمافزاری را هدایت میکند.(مندل، 1998، ص 100 ;2009، رشیدی، 1388، ص 194 ).
در این قانون رعایت نکات زیر الزامی است.
الف: کنترل کردن سیستم توسط کاربر
شیوه تعامل راحت: شیوه های تعامل نباید کاربر را به انجام اعمال غیر ضروری مجبور ساخته و یا عملیات ناخواسته ای به او تحمیل کنند. طبعا هر سیستم در حین اجرا دارای وضعیت های مختلفی است.وضعیت های سیتم باید تحت کنترل کاربر باشد و او بی هیچ زحمتی به یک وضعیت وارد یا از آن خارج شود. برای مثال اگر کنترل املاءدر منو واژه پرداز انتخاب شود، نرم افزار به سمت حالت کنترل املاء حرکت کند. در صورتیکه کاربر در حالت کنترل املاء، امکان ویرایش متن کوچک را داشته باشد در آنصورت واسط کاربر در واژه پرداز دارای شیوه تعامل خوبی است.
فراهم نمودن تعامل قابل انعطاف: از آنجاییکه کاربران مختلف، سلیقه های تعاملی مختلفی دارند گزینه هایی باید در اختیار کاربر قرار گیرد. برای مثال نرم افزار ممکن است به کاربر اجازه دهد که از طریق فرمانهای صفحه کلید، حرکت موشواره، قلم دیجیتالی یا فرمانهای تشخیص صدا با سیستم تعامل کند.به این نکته باید توجه داشت هر عملیاتی برای هر مکانیزم تعاملی جوابگو نیست. برای مثال فرمان استفاده از صفحه کلید( یا استفاده از میکروفون صوتی) جهت طراحی یک شکل پیچیده، نمی تواند موثر باشد.
فراهم نمودن تعامل قابل انقطاع: کاربران باید بتوانند مجموعه ای از عملیات را به صورت سلسله مراتبی برای سیستم تعریف و به آن اعمال کنند.سیستم باید واسط هایی برای کاربران جهت خنثی کردن عملیات داشته باشد.
فراهم کردن تعامل قابل تکرار: سیستم بیاد به موازات پیشرفت سطح مهارت کاربر، تکرار تعامل را داشته باشد. پس از مدتی کار با سیستم، کاربران اغلب به این نتیجه می رسند که آن ها همان روند تعاملی را مکررا اجرا می کنند.طراحی مکانیزم های ماکرو این قابلیت را دارد که تعامل یک کاربر پیشرفته را با واسط راحت تر نموده و در نتیجه عملیات، به راحتی انجام می گیرد.
پنهان کردن ارتباطات فنی داخلی از کاربر: عادی. واسط کاربر باید کاربر را به درون عالم واقعی برنامهی کاربردی سوق دهد. کاربر نباید از سیستم عامل وظایف مدیریت فایل یا سایر فناوریها و غیره مطلع باشد. یک واسط کاربر خوب نباید از عملیات داخلی اجرایی، عملکرد مدیرت فایل یا دیگر تکنولوژی های کامپیوتری داخل سیستم، اطلاعاتی در واسط قرار دهد. بطور خلاصه واسط کاربر به گونه ای نباید باشد که کاربر در سطح عملیات ریز داخلی سیستم با آن تعامل کند. برای مثال، یک سیتم حسابداری نیازی به کپی و یا تغییر نام فایل ها ندارد و نباید این امکان در واسط سیستم قرار گیرد.
ایجاد واسط کاربر متناظر با دنیای واقعی: واسط کاربر باید صفحاتی در حد ممکن متناظر با دنیای واقعی در اختیار کاربر قرار دهد.مثال خاص این مورد در نرم افزارهای شبیه سازی و روح بخشی است.در این نرم افزارها، نرم افزار تصویر سه بعدی از اشیاء بر روی صفحه مانیتور ظاهر می گردد.کاربر به هنگام کار کردن با تصویر سه بعدی مشابه آنچه در دنیای فیزیکی سروکار دارد، نوعی احساس کنترل، تسلط و راحتی بدست می آورد. در این نرم افزارها رابط کاربر امکان بزرگ/کوچک کردن، چرخش به میزان درجات مختلف حول یک محور
تسلط به محیط: بر اساس اصول روان شناسی، وقتی کاربر راضی به نظر می رسد که بر محیط
خود مسلط باشد و کارهایی که انجام می دهد، به طور قطع به نتیجه برسد. کاربر باید قادر باشد گام اول رل بردارد و شروع به جستجوکند . نظارت تمام اعمال را به دست گیرد. وقتی کاربر، خود را ناامید، عصبانی و آشفته می یابد به احتمال زیلد، به دلیل چیزی است که اتفاق افتاده و او بر آن مسلط نبوده و یا نتوانسته بر آن نظارت داشته باشد . حتی اگر این اتفاق کوچک بوده باشد. به عنوان نمونه کلید فاصله(Space Bar) در صفحه کلید، خوب کار نمی کند و هنگام تایپ بعضی کلمات به هم می چسبند و این کار، کاربر را آشفته می کند. نکته اینجاست که آیا رابط کاربر، همان اندازه که کاربر توقع و انتظار دارد، خواسته هایش را برآورده می کند؟ اگر غیراز این باشد، کاربر احساس می کند بر نظام تسلط ندارد و نمی تواند با آن ارتباط منطقی برقرار کند و آن را مورد انتقاد قرار میدهد.
(Tillman,2003).
قابل درک بودن واژگان برای کاربران
همخوانی واژگان با عملکردشان
کاستن از بار حافظهی کاربر
در این قانون نیز رعایت نکات زیر الزامی است.
کاهش میزان بازخوانی از حافظه کوتاه مدت. وقتی که کاربران درگیر عملیات پیچیده هستند، مسئله بازخوانی از حافظه کوتاه مدت از اهمیت بسزایی برخوردار است. واسط باید به گونه ای طراحی شود که نیاز به بازخوانی عملیات و به یاد آوردن نتایج قبلی را کاهش دهد.این مسئله با ارائه اطلاعات کلیدی بصری، به گونه ای که کاربر توسط آنها قادر به نمایش عملیات های قبلی باشد حل می گردد.
ایجاد خطاهای معنی دار. پیش بینی و جلوگیری از خطا، یعنی در حالت کلی طراحی سیستم باید به گونه ای باشد که مشکل جدی برای کاربر به وجود نیاورد در صورتی که مشکلی به وجود آید سیستم باید بتواند با ابزارهای هوشمندش خطا را شناسایی و رفع کند یک طراحی خوب باید از به وجود آمدن خطا در اولین محل جلوگیری کند برای محیط های مستعد بروز خطا سیستم باید با ارائه گزینه تایید به کاربر او را از احتمال وقوع خطا مطلع کند(گالیتز،1985). خطاهای اولیه برای یک کاربر، با دانش کاربری متوسط از سیستم ، باید قابل فهم و معنی دار باشد.به عنوان مثال خطا در وارد کردن نام کاربر ویا کلمه رمز برای هر کاربری به هنگام ورود به یک سیستم با معنی است. یک واسط خوب باید خطاهای داخلی سیستم را کنترل و با دادن علائم به کاربر پیغام مناسب دهد.
تعیین میانبرهایی که شهودی هستند. وقتی که از کلیدهای سریع جهت انجام تعامل با سیستم استفاده می شود(برای مثال Ctrl+p جهت عملکرد پرینت ) کلید سریع باید به گونه ای به عملیات وابسته باشد که به آسانی بازخوانی شود. طرح کلی بصری واسط باید مبتنی بر دنیای واقعی باشد. برای مثال سیستم طراحی صورت حساب، باید در فرایند پرداخت صورتحساب به کاربر کمک نموده و از کنترل دفترچه و ثبت استفاده نماید. در واقع این امکان برای کاربر فراهم می شود که متکی بر کلیدهای بصری قابل فهم بوده و از به خاطر سپردن راه حل های تعاملی محرمانه، جلوگیری نماید.
آشکارسازی اطلاعات به شیوهای تدریجی. واسط باید به طور سلسله مراتبی سازماندهی شود. یعنی آنکه اطلاعات دربارهی یک عمل، شیء یا شیوه باید ابتدا در سطح بالایی از انتزاع ارائه گردد. جرئیات بیشتر باید پس از اعلام علاقهی کاربر با انتخاب وی از طریق ماوس، در اختیار او قرار گیرد. مثال رایج در بسیاری از برنامههای کاربردی واژهپردازی, عمل خط زیر است. این کارکرد یکی از چندین کارکردی است که در منوی قالببندی متن قرار دارد. هر چند که تمامی امکانات خط زیر (تکخطی، دوخطی و نقطهچین) به نمایش در میآیند
استفاده از پیامها و علائم اخطاردهنده. اولين اثر سيستم كامپيوتري بر كاربر، حاصل از پيامهاي خطاي سيستم است. پيامهاي خطا بايد مؤدبانه، مختصر، سازگار و سازنده باشند. بايد از جملات واضحي استفاده شود تا كاربر را سر درگم نكند. هر جا كه ممكن باشد، پيام خطا بايد روش تصحيح خطا را اعلام كند در صورت لزوم كاربر بايد بتواند از سيستم كمكي پيوسته استفاده نمايد.
وضوح و قابل فهم بودن طرح صفحه
طراحی ساده. بهترين رابطان كاربر از طراحي ساده برخورد ارند . طرحهاي ساده، يادگيري و استفاده را آسان مي كنند و به رابط كاربر، ثبات و استحكام مي بخشند كاربر نبايد به يكباره با حجم زيادي از اطلاعات روبرو شود، بلكه بهتر است مقدار زيادي از اطلاعات را به گونه اي جاي داد كه صفحه شلوغ به نظر نرسد به اعتقاد مندل، اكثر انسانها وقتي با حجم زيادي از اطلاعات روبرو مي شوند، مي ترسند. به نظر وي، رابط كاربر بايد تلاش كند تا مي تواند حضور اطلاعات را دوستانه جلوه دهد و آنها را پله پله و به صورت يك روند در نظر گيرد. در هر صورت، كاربر نبايد ناگهان در دريايي از اطلاعات غوطه ور شود. همچنين، رابط كاربري كه از وضوح و شفافيت برخوردار باشد، تا حد بسيار زيادي از اشتباهات جلوگيري كرده، اطلاعات مهم و اساسي را برجسته و قابل مشاهده می نمايد و كاربر را به سمت يادگيري و استفاده ر احت تر، هدايت می نمای. به نظر فراري، رمز وضوح و شفافيت رابط كاربر، در سادگي است. بهترين رابطان كاربر از طراحي ساده برخورد ارند . طرحهاي ساده، يادگيري و استفاده را آسان مي كنند و به رابط كاربر، ثبات و استحكام مي بخشند كاربر نبايد به يكباره با حجم زيادي از اطلاعات روبرو شود، بلكه بهتر است مقدار زيادي از اطلاعات را به گونه اي جاي داد كه صفحه شلوغ به نظر نرسد به اعتقاد مندل، اكثر انسانها وقتي با حجم زيادي از اطلاعات روبرو مي شوند، مي ترسند. به نظر وي، رابط كاربر بايد تلاش كند تا مي تواند حضور اطلاعات را دوستانه جلوه دهد و آنها را پله پله و به صورت يك روند در نظر گيرد. در هر صورت، كاربر نبايد ناگهان در دريايي از اطلاعات غوطه ور شود. همچنين، رابط كاربري كه از وضوح و شفافيت برخوردار باشد، تا حد بسيار زيادي از اشتباهات جلوگيري كرده، اطلاعات مهم و اساسي را برجسته و قابل مشاهده می نمايد و كاربر را به سمت يادگيري و استفاده ر احت تر، هدايت می نمای. به نظر فراري، رمز وضوح و شفافيت رابط كاربر، در سادگي است.
مناسب بودن اندازهی حروف برای خواندن
امکانات راهنمایی وکمک. رابط كاربر بايد سطوح مختلفي از اطلاعات كمكي را در اختيار كاربر قرار دهد. سيستمهاي كمكي يكي از جنبههاي طراحي رابط كاربر هستند كه كاربران را هدايت كرده در سه شكل ارائه ميشوند:
مستندات آماده شده توسط سيستم
سيستم كمكي پيوسته(on-line)
پيامهاي توليد شده توسط سيستم، در پاسخ به فعاليتهاي كاربر
هنگام طراحي پيامها بايد اصول زير را در نظر داشت:
پيامها بايد سنخيت داشته باشند، سيستم راهنماي كاربر بايد از كاري كه كاربر انجام ميدهد آگاهي داشته و پيامهاي خروجي را بطور مناسب صادر نمايد.
پيامها با تجربه كاربر همخواني داشته باشد. هر چه كاربر با سيستم بيشتر آشنا مي‌شود، پيامهاي طولاني وي را بيشتر خسته مي‌كند. اما، مبتديان نميتوانند پيامهاي مختصر را درك كنند. راهنماي كاربر بايد هر دو نوع پيام را تدارك ببينند و اجازه دهد كه كاربر طولاني بودن پيام را كنترل كند.
پيامها بايد متناسب با مهارتهاي كاربر باشد. اين حالت با حالت قبلي متفاوت است. به عنوان مثال، كارمند منشي و كارمند برنامه نويس ممكن است از يك محيط استفاده كنند. منشي ممكن است در استفاده از كامپيوتر تجربه داشته باشد ولي مهارت آن با برنامه نويس يكسان نيست. هنگام صدور پيام ميتوان از عبارات مختلفي استفاده كرد.
امكانات راهنمايي و كمك، از عناصر مهم در طراحي محيط رابط است كه تاًثير زيادي را در افزايش درك كاربر از محيط رابط دارد (زره‌ساز و فتاحي، 1387). بنابراين، طراحان رابط كاربر بايد توجه خاصي را به آن مبذول دارند. بديهي است، آنچه به منزلة راهنما يا امكانات كمك در يك نرمافزار يا پايگاه قرار داده مي‌شود، بايد به گونه‌اي باشد كه كاربران به آساني به آن دسترسي داشته و بتوانند از آن استفاده كنند. در طراحي راهنماي نرم‌افزارهاي پايگاههاي اطلاعاتي، طراحان بايد به رويكرد و ساختار ذهني كاربران در فرايند اطلاعيابي و همچنين عوامل مرتبط با خود نظام رايانه‌اي توجه و نقش آنها را پيش از طراحي تجزيه و تحليل كنند تا راهنماي طراحي شده قابليت علمي و عملي و به عبارت ديگر كارآيي موردنظر را به دست آورد و مورد غفلت كاربران قرار نگيرد (زره‌ساز و فتاحي، 1378).
به طور کلی هر كاربر به شيوه‌اي خاص با عناصر رابط ارتباط برقرار مي‌كند. بنابراين، نوع كمكي كه كاربر مي‌خواهد، اعمالي كه از محيط رابط انتظار دارد، ميزان تحمل او نسبت به خطاهاي رابط و زماني كه در زمينه خاص به كمك نياز دارد، از يك كاربر تا كاربر ديگر فرق دارد (Riecken, 2000). طراحان بايد ويژگيهاي شخصي مانند سن، جنس، و فرهنگ را در طراحي مد نظر قرار دهند. موضوع شخصي‌سازي در طراحي رابط كاربر بسيار مهم و هدف آن افزايش سهولت استفاده است. در شخصي‌سازي به دليل اينكه نيازهاي كاربر شناسايي و با موفقيت رفع مي‌شود، ارتباط رضايت‌بخشي بين كاربر و نظام برقرار مي‌‌گردد (Kramer et al., 2003).. وقتي كاربران با پيام خطايي مواجه شوند كه مفهوم آنرا درك نكنند، به سيستم كمكي مراجعه مي‌كنند تا اطلاعاتي راجع به كاري كه بايد انجام دهند كسب كنند. اين نوع درخواست كمك به معني اين است كه “من در مشكل گير كردم“ نياز به كمك دارم. شكل ديگري از درخواست كمك به اين صورت است: كمك؟ و معني آن اين است ؛كمك كنيد،؛ من نياز به اطلاعات دارم اگر هر دو نوع كمك رساني در سيستم وجود داشته باشد بايد ساختارهاي مختلفي از پيام و امكانات مختلفي از سيستم وجود داشته باشد.
سيستمهاي كمكي همواره بايد داراي چندين نقطه ورودي باشند. بايد به كاربر اجازه دهند تا بتواند از سطح بالاي سلسله مراتب پيام وارد شود تا اطلاعات خود را پيدا كند، به سيستم كمكي وارد شود تا توضيحي از پيام خطا دريافت كرده و سيستم كمكي را فراخواني كند تا توضيحي راجع به دستور خاصي از كاربرد، دريافت نمايد. (لاودن : 274-277)
ترکیب رنگها به شکل مناسب و انتخاب رنگ مناسب برای ارایه پیام مناسب. رنگ به طراح رابط قدرت بيشتري ميدهد تا بتواند در نمايش ساختارهاي پيچيده اطلاعات مورد استفاده قرار دهد. در بعضي از سيستمها، پيچيدگي سيستم زياد است، بطوري كه بدون استفاده از رنگ، اطلاعات نمايش داده شده قابل فهم نيستند. در سيستمهاي ديگر، ممكن است استفاده از رنگ ضرورتي نداشته باشد اما مي‌تواند براي مشخص كردن اهميت بعضي از وقايع موجود در نرمافزار، مورد استفاده قرار گيرد.
بطور كلي رنگها ميتوانند در موارد زير موثر باشند:
• جلب توجه به اخطارها
• خوانايي و كاهش آزارهاي چشمي
• مشخص نمودن بخشي از صفحه نمايش، مثل خط فرمانها و منوها
• دستهبندي عناصر در منوها، يا در نوار وضعيت، و آموزش در ارتباط با شماره كليدهاي عملياتي
با وجود اين، رنگها بايد با دقت و با درك درست از چگونگي تفكيك و يا از نحوه كسب اطلاعات از طريق استفاده كنندگان بالقوه بكار ميرود. استفاده نامناسب از رنگ نه تنها بازدارنده است بلكه باعث گمراهي مي‌شود. (268:سامرويل) . رنگ، روي احساس، ادراك و واكنش ما تأثير مي‌گذارد. استفاده از رنگهاي مناسب در محيط رابط، حسّ خوشامدگويي، راحتي و اعتماد را به كاربر منتقل مي‌كند. اگر طراحي يك محيط تغيير كند، در اصل زبان گفتگوي تصويري آن عوض مي‌شود و بدين‌سان ممكن است واكنش متفاوتي از كاربر سربزند. در طراحي رابط كاربر توصيه مي‌شود حداكثر از 5 رنگ، شامل رنگهاي گرم يا سرد و با زمينه سفيد، استفاده شود. طراحي يك رابط با رنگهاي گرم و سرد، كاربر را گيج مي‌كند و باعث مي‌شود رابط، شلوغ، بي‌نظم و غيرقابل اعتماد جلوه كند. در رنگ‌بندي يك صفحه بايد به اين موضوع توجه شود كه اين رنگ قرار است در چه صفحه‌اي و با چه موضوعي به كار رود.
سامرویل مواردي را جهت استفاده بهتر از رنگ بيان مي‌كند كه عبارتند از:
1. از رنگهاي زيادي استفاده نكنيد. در يك پنجره بيش از چهار يا پنج رنگ نبايد مورد استفاده قرار گيرد.
2. كارهايي را كه كاربر سعي در اجراي آنها دارد، با رنگ خاصي مشخصي كنيد. اگر آنها بايد نمونههايي غير عادي را شناسايي كنند، آنها را پر رنگ كنيد، اگر متشابهها نيز بايد شناسايي شوند آنها را با رنگ مشخص كنيد.
3. كنترل رنگها را به عهده كاربر بگذاريد. كاربر بايد بتواند رنگها را فعال يا غيرفعال كرده يا آنها را تغييردهد.
4. طراحي را براي نمايش تك رنگ انجام دهيد و سپس رنگ را به آن اضافه كنيد. اگر نمايش تك رنگ مناسب نيست، رنگ معمولا آن را قابل پذيرش مي‌كند.
5. از رنگها بطور سازگار بايد استفاده شود. اگر قسمتي از سيستم پيامهاي خطا را با رنگ قرمز نمايش ميدهد، ساير قسمتها نيز بايد همين طور عمل كنند. رنگ قرمز براي هيچ كار ديگري نبايد استفاده شود. در غير اين صورت كاربر آن را به عنوان پيام خطا تفسير مي‌كند
سازگارسازی واسط
در این قانون نیز رعایت نکات زیر الزامی است.
قرار دادن عمل فعلی در یک بافت معنیدار توسط کاربر. بسیاری از واسطها، لایههای پیچیدهی تعاملی را با تصاویر زیادی در صفحه نمایش پیاده میکنند. تهیه نشانگرها (مثل عنوانهای پنجره، شمایلهای گرافیکی)، از این نظر که کاربر را قادر میسازند تا محیط کاربری موجود را بشناسد، اهمیت دارند. به علاوه، کاربر باید بتواند مبدأ خود و امکانات موجود برای گذر به عملی جدید را تعیین کند.
حفظ سازگاری در یک گروه مشترک از کاربردها و یا سیستم ها. در کلیه تعاملات در واسط بین انسان و مجکوعه ای از سیستمها و یا کاربردهای مشترک (نظیر نرم افزارهای اتوماسیون دفتری شرکت ماکروسافت) باید سازگاری بر طبق اصول طراحی حفظ شود.
حفظ سازگاری در استفاده از تجربه کاربر.تصور کنید کاربری بر طبق عادت در کار با سیستم های قبلی کلید ctrl-p را برای پرینت کردن فایل استفاده میکند. در صورت در نظر گرفتن کلیدی دیگر برای عمل در نرم افزارهای ویرایش جدید، ممکن است باعث مشکل و سردرگمی برای کاربر شود مگر اینکه دلیل قانع کننده ای برای آن وجود داشته باشد.
یکسان بودن فرمت فرمان ها و منوهاي سيستم. منوها شكل ديگر فرمانها هستند كه از مشكلات يادگيري فرمانها جلوگيري مي‌كنند. منوها براي كاربران حق انتخابهايي ايجاد مي‌كنند تا بتوانند عملياتي را با انتخاب يكي از آنها انجام دهند. حق انتخاب منو معمولا به شكل فرمانهاي نمايش داده شده تجلي مي‌كند. اين فرمانها كه به صورت يك متن كوتاه توضيحي هستند بخصوص براي كاربران با تجربه مناسبند. تصاوير يا نمادها نيز ممكن است براي نمايش حق انتخابهاي گوناگون در نظر گرفته شوند. انتخاب مناسب به وسيله وارد كردن يك كد(اغلب به صورت يك حرف و يا عدد) يا به وسيله اشاره به انتخاب مورد نظر به وسيله ماوس و يا ساير ابزار اشاره گر امكان پذير است. فهرست منوها عمدتا براي كاربراني كه گاهگاهي از كامپيوترها استفاده مي‌كنند يا كاملًا تازه كارند مناسب است.كمك اضافي بندرت لازم مي‌‌گردد و اطلاعات محدودي به وسيله كاربر وارد مي‌شود. طراحان سيستم معمولا حق انتخاب را محدود مي‌كند، بنابراين كاربران مبتدي كمتر دچار اشتباه ميشوند. همچنين اين مساله به كاربراني كه با اصطلاحات بكار رفته در رابطها آشنا نيستند كمك مي‌كند زيرا به هر حال حق انتخاب محدود است. اگر منوها به صورت مناسب تهيه و عناصر آن با دقت انتخاب شود، استفاده از آنها سريع و آسان مي‌‌گردد و اين كار اغلب مستلزم زدن يك يا دو كليد يا استفاده از ماوس براي تكميل كردن يك انتخاب است. همچنين با توجه به اينكه اطلاعاتي كه بايد وارد شود معمولًا يكي از انتخابهاي پيشنهادهاي است، بنابراين برنامه نويسي به شكل منويي آسان است.
يكي از اشكالهاي سيستمهاي منويي اوليه اين بود كه بخش عمدهاي از صفحه نمايش به وسيله منوها اشغال ميگرديد و در نتيجه فضاي كاري محدود ميشد. امروزه در تهيه رابطها از تركيب انواع منوها استفاده مي‌‌گردد.منوهاي متداول به شرح زير است.
منوهاي تك انتخابي اغلب براي تاكيد عملي كه بوسيله كاربر پيشنهاد شده است مورد استفاده قرارميگيرند.
POP-UP نوعي ديگر از منوهايي است كه در وسط صفحه نمايش ظاهر مي‌شود و از كاربر يك انتخاب يا جواب طلب مي‌كند.
منوهاي كركرهاي، عمودي هستند و به منوي اصلي كه در بالاي صفحه نمايش قرار دارد وصل مي‌شود، وقتي يك كاربر آن را در منوي اصلي انتخاب مي‌كند منوي ديگري شامل تعدادي حق انتخاب ظاهر مي‌‌گردد.
منوهاي مرحلهاي از تعدادي منو تشكيل ميشوند، كه وقتي كاربر يكي از آنها را در بالاي صفحه منو انتخاب مي‌كند منوي ديگري به طرف پايين ظاهر مي‌شود. انتخاب منوهاي پديدار شده نيز به نمايش منوهاي بيشتر منتهي خواهد شد.
منوي اصلي در بالا يا پايين صفحه نمايش ظاهر مي‌شود و ماداميكه كاربر كارهاي ديگري انجام ميدهد و منوهاي ديگر به نمايش درميآيد، پايدار است و منوهاي فرعي عمودي نيز ممكن است به وابسته باشد، يا فقط حق انتخابهاي عمومي مثل كمك، ذخيره و خروج را شامل گردد.( سامرويل: 252-255) .
در بازطراحي محيط رابط، وجود سازگاري در نظامها، بين نسخه‌هاي قديم و جديد نيز مهم است. اگر كاربران احساس كنند دانش فعلي‌شان كافي نيست و بايد نظام جديد را از طريق آزمون و خطا ياد بگيرند، مزيتهاي نظام جديد ممكن است به آساني ناديده گرفته شود (Dillon, 2003).
متناسب بودن رابط کاربر با شرایط فیزیکی کاربران مثل معلولیتهای جسمانی و با سطح تواناییهای شناختی آنها مثلاً بر مبنای سن و پایهی تحصیلی آنها. در طراحی رابط کاربر باید افرادمختلف و تواناییهایشان در نظر گرفته شود.به طور مثال آیا کاربران دارای نیازهای و محدودیتهای ویژه ای، مثلا در زمینه دیدن، خواندن و نوشتن و یا حرکت دادن ماوس هستند؟ مثلا کاربران خردسال، که مهارت خواندن کافی ندارند، رابطهای تصویری بسیاره ساده و گام به گام را ترجیح می دهند، در حالی که، کاربران با تجربه، از رابطهای کاربر خلاصه ، که هرچه سریعتر آنها را به خواسته اصلی شان برساند بیشتر استقبال می کنند(امیرتیموری،1390).
ثبات و یکدستی،ثابت بودن طرح کلی صفحه نمایش و یکدستی واژها و عبارات در تمام صفحات. یک صفحه رابط با ثبات به کاربر اجازه می دهد تا دانش و آموخته های قبلی خود را به کار گیرد به نظر فراری(Ferrari,2005)، یک محیط با ثبات جو آشنایی را فراهم می کند که باعث یادگیری راحتتر کاربر می شود. شرکت مایکروسافت(2003) به عنوان نمونه به نسخه های متفائت سیستم عانل ویندوز اشاره می کند که متداول و متعارف بودن شکل رابط کاربر در آن ها رعایت شده است.کاربری که با طرز استفاده از یک صفحه ویندوز آشنا باشد می تواند کار با صفحه های ویندوز دیگر را هم به راحتی فرا گیرد. منوها مثال خوبی برای این ادعا هستند در اکثر صفحه های ویندوز گزینه File در سمت چپ قرار می‌گیرد و بعد از آن به ترتیب Help ، Tools ،View ، Editقرار گرفته اند. ممکن است گفته شود کلمه Document بهتر از کلمه File میباشد و یا اینکه گزینه Help بايد در ابتدا قرار گیرد.مانعی برای انجام این تغییرات وجود ندارد ولی با انجام آن ها کاربر گیج می شود، قابلیت استفاده رابط کاربر کاهش می‌یابد زیرا باید هنگام استفاده از صفحه ویندوزهای متفاوت کمی درنگ و فکر کند تا مکان منوها و اسامی آن ها را بیابد. مکان قرار گرفتن منوهای فرعی نیز حائز اهمیت است. کاربر انتظار دارد گزینه های فرعی Paste، Cutو Copy را در زیر گزینه Edit بیابد. انتقال آن ها به گزینه اصلی Fileباعث سردرگمی میشود. پس بهتر است از خط مشي هاي تثبيت شده پيروي نمود، مگر اينكه دليل قاطعي براي تغيير آنها وجود داشته باشد . افزون بر اين، ثبات و متداول بودن شكل و فرم صفحه، دخالت حافظه كاربر را تا جايي كه ممكن باشد كم رنگ مي كند . )مندل .(Mandel,2003 در اين زمينه معتقد است، نياز براي بخاطرآوردن اسامي ركوردها و يا رسيدن به موضوعات مختلف مانند پوشه ها (Folders) فضاي زيادي را به ذهن كاربر اشغال مي كند. اگر رابط كاربر، كاربر را مل زم كند همه اينها را به خاطر بسپارد، اين اطلاعات در اكثر موارد در حافظه طولاني مدت شخص باقي نم يماند و پس از مدتي به ياد آوردن آنها مشكل است . رابط كاربر بايد تا حد ممكن دخالت حافظه را كم كند . يك رابط كاربر متداول، به حافظه كوتاه مدت كاربر اعتماد می كند.
اشتباهات رایج در طراحی رابط کاربر
چند اشتباه غالب در طراحی رابط کاربر که توسط نیلسون ارائه شده اند عبارتند از:
- زیاده روی در استفاده ازفریم ها: این کار باعث ایجاد اشکال در چاپ و عدم تسلط کاربر در کنترل صفحه میگردد.
- استفاده بیش از حد از تصاویر متحرک: باعث کاهش تمرکز کاربر روی موضوعات اصلی و افزایش حجم صفحات و شلوغی آن ها می شود.
- استفاده از صفحات بدون بازگشت: موجب عدم دسترسی به صفحات قبل می شود.
- استفاده از رنگ های غیرمعمول برای پیوندها: موجب گمراهی و از دست دادن تمرکز کاربر می شود.(یمین فیروز ،1383).
عناصر مطرح در طراحی رابط کاربر
از جمله عناصر مطرح در طراحی رابط کاربر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف: صفحه نمایش
صفحه نمایش از جمله مهم ترین عناصر در طراحی رابط کاربر است.صفحه نمایش باید ظاهری منظم،آراسته و خلوت داشته باشد،حداکثر از سی درصد کل صفحه برای ارائه اطلاعات استفاده شود، از فونت ها و علائم و رنگ ها در جاهای مناسب و به طوردرست استفاده شود،متن در مرکز صفحه قرار گیرد،صفحه طولانی نباشد و اطلاعات مختلف بنابر نیاز به صورت درست در جاهای مختلف صفحه آورده شوند(ترنیر،1989). موارد دیگری که در طراحی صفحه نمایش از اهمیت ویژه ای برخوردارند در ادامه ذکر می شوند:
-رنگ ها: رنگ ها باید بسته به موضوع و هدف سیستم و در راستای جلب توجه کاربر و راحتی کار استفاده شوند.در انتخاب رنگ ها باید به میزان جلب توجه هر یک از رنگ ها توجه کرد.
- نمادها: نمادها و گزینه ها، راه حل مناسبی برای نشان دادن عملکردهای تکراری و متناوب هستند.همچنین این نمادها در صورتی که بر اساس استانداردهای خاصی انتخاب شوند،می توانند در جذب کاربران با زبان ها و ملیت های مختلف موثر باشند(زره ساز و فتاحی،1385).
- صفحه آرایی: در طراحی صفحه نمایش، باید اصول صحیح صفحه آرایی رعایت گردد.قرار گرفتن متن ها،تصاویر،نتایج،منوها و پیوندها به صورت اصولی و در جاهای مختلف سبب راحتی کار با رابط می شود و همچنین رابط را از نظر زیبایی جذاب تر می کند.
ب: زبان محیط
زبان مرتبط در تعامل کاربر باسیستم بسیار مهم است.امروزه رابط ها دارای کاربرانی با دانش ها و مهارت ها و زبان های مختلف هستند.رابط باید بنا بر طیف کاربران خود از زبان های مختلف به ویژه انگلیسی (علاوه بر زبان مادری)استفاده کند. همچنین در صورت ترجمه نمادها از زبان های دیگر به فارسی به بحث درک آنها از دید کاربران مختلف توجه ویژه باید داشت.علاوه بر این واژگان باید در سراسر رابط به صورت یکدست استفاده شوند.
ج: پیام ها
یک رابط کاربر خوب باید حاوی پیام هایی برای راهنمایی،کمک و هشدار برای کاربر باشد تا علاوه بر افزایش سهولت کار با رابط،از بروز خطاهای مختلف و بیشتر جلوگیری شود.این پیام ها باید مودبانه ، کوتاه و روشن باشند و برای کاربران با سطوح دانش متفاوت،قابل استفاده باشند.
د: امکانات کمک و راهنمایی
علاوه بر پیام های کمکی ،در استفاده از امکانات ویژگی ها و عناصر رابط باید متن هایی برای کمک و یادگیری قرار داده شوند.
ه: کاربر پسندی
کاربر پسندی شامل مواردی می شود که از جمله اینها می توان به زیبایی،سادگی و سرعت پاسخگویی اشاره کرد.
-زیبایی: بحث زیبایی شناختی در طراحی رابط برای جلب کاربران مختلف و احساس لذت از کار با رابط بسیار مهم است. به کارگیری فنون گرافیکی،استفاده صحیح از رنگ ها و تصاویر و بهره گیری از فلش و تصاویر متحرک و دیگر موارد همه در زیبایی رابط موثر هستند(یمین فیروز،1383).
- سادگی: زیبایی یک رابط باید در کنار سادگی آن قرار گیرد و باید از پیچیدگی های غیر ضروری و شلوغی های نا موجه پرهیز کرد.
-سرعت پاسخگویی: کاربران و بخصوص حرفه ای ها انتظار دارند تا سیستم در حداقل زمان ممکن پاسخ ان ها را بدهد. در طراحی رابط باید به این مساله توجه داشت و از عوامل کاهش سرعت مثل عکس ها و فایل های حجیم جلوگیری کرد(زره ساز و فتاحی،1385).
و. موقعیت نمایی
مراحل عملکرد کاربر در رابط باید مشخص باشند و کاربر در هر لحظه بداند در کجای رابط هست و چه کارهایی را انجام داده است. و در هر لحظه توانایی بازگشت به عقب و اصلاح امور را داشته باشد(ترینر1989).
ز. قابلیت عملکرد در محیط های مختلف
در محتویات و عملکردهای رابط نباید تغییرات اساسی صورت گیرد(گالیتز،1997).
فرایند طراحی واسط کاربر
فرآیند طراحی واسطهای کاربر، تکراری است و با استفاده از مدل حلزونی قابل ارائه است. با مراجعه به شکل (1)روند طراحی رابط کاربر، چهار فعالیت مجزای ساختاری را در بر دارد.
1. تحلیل و الگوسازی کاربر، وظیفه، محیط و مدلسازی
2. طراحی رابط
3. ساخت رابط
4. اعتبارسنجی رابط
4808854685800099694968580009969502459990009937756223000
شکل STYLEREF 1 \s 01: مراحل طراحی واسط های کاربری
بنابراین در طراحی واسط های کاربری باید مراحل زیر طی گردد:
تعیین هدفها و مقاصد هر وظیفه
نگاشت هر هدف در تعدادی عملیات مشخص
مشخص کردن دنبالهی عملیاتی وظایف اصلی و فرعی که در سطح واسط اجرا میشوند که سناریوی کاربر نیز خوانده میشوند.
نشان دادن حالت سیستم
تعریف راهکارهای کنترلی
نشان دادن چگونگی تأثیر پذیرفتن حالت سیستم از راهکارهای کنترلی
نشان دادن چگونگی تفسیر حالت سیستم توسط کاربر با استفاده از اطلاعات به دست آمده از طریق واسط (ناظمی، 1384، ص 187-186).
اصول كلي طراحي رابط كاربر
پژوهشگران اصول متعددي را براي طراحي رابط كاربر پيشنهاد كرده‌اند. اصول نظري، مراحل تعامل كاربران با رايانه، و عواملي را كه بر درك كاربران در تعامل انسان با رايانه تأثير دارند، شرح مي‌دهند. اين اصول اغلب از دسته‌‌بنديهايي استفاده مي‌كنند تا تعامل انسان با رايانه را بسنجند و مقايسه كنند. دستهبنديها مي‌تواند بر پايه ويژگيهاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري، خصوصيات و ويژگيهاي كاربر، كارهايي كه كاربران تلاش مي‌كنند در هنگام استفاده از رايانه انجام دهند يا عوامل ديگر باشد. بر اين اساس، پژوهشهاي روانشناختي اصولي را براي طراحي رابط كاربر به شرح زير بيان داشته‌اند:
1- محيط رابط بايد محدوديتهاي شناختي و فيزيكي انسان را در هر موقعيتي جبران كند. محيط رابط بايد ساده و شفاف بوده، مطابق با شيوه عمل كاربر، و مشرف بر چگونگي پيشرفت وي هنگام تعامل با نظام باشد. محيط رابط نبايد زياد شلوغ و به گونه‌اي باشد كه كاربر با پيچيدگي‌ها يا اعمال غيرلازم در حين انجام كار، گيج شود. 2- اجزاي فيزيكي محيط رابط بايد بر اساس مطالعه محيط و شرايط كار، استفاده‌پذيري و ويژگيهاي انسان طراحي شود. اين امر بدان خاطر است كه كاربر بتواند به راحتي و به درستي از محيطي مطابق با نيازها و ويژگيهاي خود، استفاده كند. براي مثال، طراحي صفحه لمسي براي برنامه پردازش واژگاني در جلسه‌هاي طولاني مدت كه حركت دست زياد است مناسب نيست، اما در بخش اطلاعرساني يك فروشگاه كه توسط كاربران مختلف لمس مي‌شود، سودمند است.
3- محيط رابط بايد يكدست و داراي ثبات باشد. براي مثال، روشهاي انتخاب، وضعيت متن و دكمه‌هاي مهم روي صفحه رابط، نوع قلم و سبكهاي متن، طرح كلي صفحات رابط و نحوه مديريت آنها بايد در همه قسمتهاي محيط رابط يكدست باشد.
4- سبكهاي تعامل غير دستوري در محيط رابط، مانند: كليك كردن و انتخاب از روي منوها، از زبان دستوري بهتر است. همچنين، براي كاربر حرفه‌اي بايد نوع پيشرفته‌اي از تعامل در نظر گرفته شود تا توانايي حركت سريع از طريق سطوح مختلف منوها را داشته باشد
5- محيط رابط بايد خطاها را با ارائه پيامهاي خطاي ساده و مختصر كنترل كند تا به كاربر در اصلاح و اجتناب خطا در آينده كمك نمايد.
6- محيط رابط بايد از فرايند برگشت‌پذير حمايت كند (براي مثال، قابليت برگشت ـUndo ـ در بسياري از نظامها.(7- محيط رابط بايد از ابتداي فرايند طراحي در معرض آزمون استفاده‌پذيري باشد و همچنين در هر بار طراحي بايد تا حد زيادي بهبود يابد و از مشكلات آن كاسته شود.
8- اساسي‌ترين اصل آن است كه محيط رابط بايد مطابق نيازهاي كاربر طراحي شود و قابليت تكميل شدن و بهبود در آينده را داشته باشد .(Gary, 1991).
مدلهای طراحی رابط کاربر
به هنگام طراحی یک واسط کاربر، چهار مدل مختلف به کار میآیند. مهندس نرمافزار، مدل طراحی را ایجاد میکند، مهندس فاکتورهای انسانی (یا مهندس نرمافزار) مدل کاربر را تعیین میکند، کاربر نهایی یک تصویر ذهنی میسازد که غالباً مدل ذهنی کاربر را به وجود میآورند. پیادهکنندگان سیستم نیز یک تصویر ایجاد میکنند. متاسفانه هر یک از این مدلها ممکن است تفاوت قابل ملاحظهای با یکدیگر داشته باشند. نقش طراح واسط، رفع اختلافات و به دست آوردن یک نمایش منسجم و سازگار از واسط است.
مدل طراحی کل سیستم، تلفیقی از نمایش دادهها، معماری، واسط و بازنمایی رویهای نرمافزار میباشد. تعیین نیازها ممکن است محدودیتهای خاصی را مطرح کند که به تعیین کاربر سیستم کمک میکنند. اما طراحی واسط، اغلب تنها لازمهی مدل طراحی است.
مدل کاربر، نمایی از کاربران نهایی سیستم را ترسیم میکند. برای ساخت یک رابط کار مؤثر، تمام کار طراحی باید با درک درستی از کاربران مورد نظر، از جمله مشخصات سن، جنسیت، تواناییهای جسمی، سابقهی تحصیلی، فرهنگی و یا قومی، انگیزه، هدفها و شخصیت آنها، آغار گردد. به علاوه کاربران را میتوان در گروههای زیر طبقهبندی کرد:
کاربران مبتدی:
از دانش نحوی سیستم برخوردار نیستند و دانش معنایی آنها از برنامهی کاربردی یا کاربرد رایانه به طور کلی اندک است.
کاربران مطلع و دورهای:
دانش معنایی معقول از برنامهی کاربردی دارند، اما به یادآوری نسبتاً کم دانش نحوی لازم برای کاربرد نیاز دارند.
کاربران مطلع و دائمی:
دانش نحوی و معنایی مناسب را دارند که اغلب به مشخصهی کاربر ماهر منجر میشود، یعنی کاربرانی که به دنبال میانبرها و حالتهای اختصاری تعامل هستند.
ادراک سیستم (مدل ذهنی کاربر):
تصویری از سیستم است که کاربر نهایی در ذهن خود ایجاد میکند. مثلا اگر از کاربر یک واژهپرداز خاص بخواهیم تا کارکرد آن را توصیف کند، پاسخ او بر اساس درک او از سیستم است. صحت توصیف بستگی به شرح حال کاربر (به عنوان مثال جواب کاربر مبتدی در نهایت مجمل و ناقص است) و آشنایی کلی با نرمافزار در حیطه برنامهی کاربردی دارد.
کاربری که درک کاملی از واژهپردازها دارد، اما تنها با واژهپرداز خاصی کار کرده است، در عمل نسبت به تازهکاری که هفتهها وقت صرف یادگیری سیستم نموده، ممکن است توصیف کاملتر و جامعتری را ارائه دهد.
تصویر سیستم، ترکیبی از نمود بیرونی سیستم رایانهی (یعنی ظاهر و عملکرد رابط) به همراه تمامی اطلاعات پشتیبان (کتابها، دستنویسها، نوارهای ویدئویی و فایلهای راهنما) است که نحو و معنا شناسایی سیستم را توصیف میکنند. زمانی که تصویر سیستم و درک سیستم یکسان باشند، عموماً کاربران با نرمافزار احساس راحتی نموده و طور مؤثر آن را به کار میبرند. به منظور ادغام مدلها، مدل طراحی باید سازگاری با اطلاعات موجود در مدل کاربر توسعه یافته باشد و تصویر سیستم اطلاعات نحوی و معنایی دربارهی واسط را دقیقاً منعکس کنند. (سفاح و جواهری2000 (
طراحی رابط کاربر الکترونیکی
رایانه مهم ترین رسانه برای یادگیری الکترونیکی است .رایانه نه تنها به سبب اینکه برای ارائه آموزش در محیط های یادگیری بسیار مناسب است و یادگیرندگان به کمک آن به صورت گروهی کار کنند،بلکه به دلیل داشتن امکانات چندرسانه ای،مورد توجه فراوان قرار گرفته است؛ بنابراین جای شگفتی نیست که طراحان آموزشی از فرصتهای مطرح شده از طریق شبکه ای از رایانه های چندرسانه ای ،با آغوش باز استقبال می کنند؛اما مشکلی که وجود دارد نبود دستورالعملهای مشخص برای طراحی آن چیزی است که روی صفحه نمایش قرار می گیرد و در بیشتر اوقات سازمان دهی خاصی وجود ندارد که بر اساس آن یادگیرندگان بتوانند دست به انتخاب بزنند و بر اساس انتخاب خود مطالبی را بیاموزند (پارک و هانافین،1994).بسیاری از دیدگاهها و طرحها بر سلیقه و حس مشترک طراحان استوار بوده است،نه نظریه هایی گه حاصل پژوهش درباره یادگیری از طریق یارانه باشد.شاید طرحهای سلیقه ای موجب رضایت و خشنودی یادگیرنده شود،اما انگیزش و تداوم یادگیری را در پی ندارد.
در آموزش سنتی،ارتباط بین معلم و یادگیرنده عمدتا به صورت چهره به چهره و بدون واسطه شکل می گیرد.با این حال در مواردی که از رسانه هایی نظیر فیلم،نوار شنیداری،اسلاید و تلویزیون استفاده می شود ـموزشبه کمک یک واسطه شکل می گیرد . در یادگیری الکترونیکی،ارتباط بین فرستنده و گیرنده پیام از طریق واسطهای غیر انسانی شکل می گیرد.این واسط های غیر انسانی تحت عنوان رابط کاربر نامیده می شود. رابط کاربر عامل اصلی در اثر بخشی و کیفیت آموزش های ارائه شده در محیط الکترونیکی است.(نوروزی،1387). رابط کاربر که به آن رابط کاربر گرافیکی نیزمی گویند،به عنوان رابط بین برنامه رایانه ای و کاربر عمل می کند. به عیارت دیگر یک رابط کاربر مجموعه ای از فنونی است که به کاربر اجازه می دهد با برنامه رایانه ای تعامل داشته باشد.
قبل از طراحی رابط کاربر باید طراح آموزشی شناخت دقیق و درستی از ویژگی های کاربران، ماهیت موضوع آموزشی و امکانات موجود داشته باشد. همچنین لازم است بافتی که درآن فناوری مورد استفاده قرار می گیرد،به درستی شناسایی شود.تابرز،کستر ،هیومل و نادولسکی به منظور طارحی یک رابط کاربر مناسب و مبتنی بر اصول علمی ، چندین رهنمود ارائه کرده اند بدیهی است که پیروری از این رهنمودها به افزایش انگیزه و تداوم فعالیتهای یادگیری کاربران کمک می کند:
رابط کاربر را به گونه ای طراحی کنید که استفاده از آن آسان باشد.استفاده از رابط کلربر گرافیکی نباید دشوار باشد. یک رابط کاربر گرافیکی خوب به کاربر اجازه نمی دهد که به فعالیت غیر معمول بپردازد و او را از مواجه با اعمال غیر ضروری و مشاهده شیوه کار کردن برنامه رایانه ای که موجب حواس پرتی کاربر می شود،باز می دارد. رابط کاربر گرافیکی مناسب، تعادل بهینه ای را میان توانایی کاربر، توانایی مورد نیاز برای استفاده از برنامه و امکان استفاده از نرم افزار ایجاد می کند. این امر سبب می شود که کاربران از هدف ها و فعالیت های مورد نظر برنامه فاصله نگیرند.
تسلط کاربران بر رابط کاربر گرافیکی را افزایش دهید.کاربر باید چگونگی کار با رابط کاربر گرافیکی را یاد بگیرند. طراحی رابط کاربر گرافیکی باید این فرایند را آسان کند. بنابراین بسیار مهم است که موضوع آموزشی را از دید کاربر ببینیم و براساس آن به طراحی رابط بپردازیم. در طراحی رابط چنانچه"اصل هماهنگی" رعایت شود،کاربر خواهد توانست به سرعت شیوه استفاده از رابط را یاد بگیرد و بر آن تسلط یابد. بر اساس این اصل بهتر است صفحاتی که برای رابط طراحی می شود، و هم چنین دکمه ها،پیوندها و شیوه های اجرای دستور کارها، در سراسر رابط به شکل یکسان باشند.
صرفا اطلاعات مناسب و ضروری را ارائه کنید.به جای آنکه همه اطلاعات موجود ارائه شود،باید اطلاعات مناسب را نمایش داد تا جایی که توجه کاربران تنها بر اطلاعات مورد نظر متمرکز شود و حواس آن ها پرت نشود.طراحی دقیق صفحه رابط باید چنین امکانی را فراهم کند. برای تحقق این امر علاوه بر رعایت اصل هماهنگی،باید امکاناتی فراهم آید که کاربر بتواند تغییرات دلخواه خود را در آن اعمال کند.
رابط را به گونه ای طراحی کنید که از حساسیت لازم برخوردار باشد. حساسیت مناسب یا سرعت مناسب نرم افزار برای کاربران بسیار مهم است . برای بهینه سازی سرعت پاسخ دهی برنامه،نرم افزار باید در مورد کاری که انجام می دهد، به کاربر بازخورد مناسب بدهد و به او اطلاع دهد که آیا برنامه کار می کند و یا اینکه دستور داده شده،انجام نمی شود. در عین حال کاربر باید از میزان پیشرفت یک فرایند آگاهی داشته باشد.
از تفاوتهای فردی غافل نشوید. یک رابط کاربر گرافیکی مناسب باید برنامه آموزشی را بر اساس تجارب قبلی یادگیرنده در اختیار وی قرار دهد.فردی که در زمینه استفاده از فناوریهایی از قبل رایانه و اینترنت بی تجربه یا کم تجربه است،نسبت به یک فرد مجرب نیاز به آموزش بیشتری دارد. بنابراین رابط کاربر گرافیکی باید این امکان را فراهم سازد.
سعی کنید تجربیات مختلفی که برای یادگیرندگان تدارک می بینید،ارزش آموزشی یکسانی داشته باشند.هدف یادگیری الکترونیکی ایجاد شرایطی است که در آن کاربر بتواند با حداکثر کارایی به یادگیری بپردازد.در یک برنامه آموزشی فعالیت های متعددی پیش بینی می شود تا بر اساس آن کاربران بتوانند به اهداف یادگیری دست یابند.اگر در رابط کاربر به تفاوت های فردی توجه می شود،لازم است محتوایی ارائه شود که بتواند همه یادگیرندگان را به هدف آموزشی برنامه برساند؛ در غیر این صورت نوعی نابرابری آموزشی اتفاق می افتد که محصول بی توجهی به اصول طراحی رابط کاربر است.
آزادی فردی را افزایش دهید.در یادگیری الکترونیکی، یادگیری به صورت مستقل و فعال از اهمیت زیادی برخوردار است.کاربران نرم افزارهای آموزشی،مسئول فرایند یادگیری خویش هستند؛ بنابراین یک رابط کاربر گرافیکی باید به بهترین وجه به خواسته های آنان توجه کند.
برنامه خود را بر ویژگیهای کاربران منطبق سازید.این مورد یکی از مهم ترین رهنمودهای طراحی رابط کاربر گرافیکی برای یادگیری الکترونیکی است. یک رابط کاربر گرافیکی مطلوب از محیطی استفاده می کند که برای یادگیرنده آشنا و برای آموزش نیز مناسب است. در این محیط به نیاز های یادگیرندگان توجه می شود.
اطلاعاتی را که نمی توان جداگانه فهمید، با یکدیگر ترکیب و تلفیق کنید. یک روش موثر برای کاهش پراکندگی حواس و افزایش تمرکز یادگیرندگان، تلفیق فیزیکی اطلاعات جداگانه و در عین خال مرتبط با یکدیگر است؛ برای مثال می توان به جای نوشتن متن در پایین تصویر، آن را در درون تصویر قرار داد. این کار به کاهش بار شناختی نامطلوب نیز کمک می کند.
متن را به همراه انیمیشن یا صدا ارائه کنید. ارائه اطلاعات به شیوه ها و قالبهای مختلفی مانند متن،تصویر و انیمیشن سبب می شود کاربر بتواند به طور همزمان به تصویر یا پویا نمایی نگاه کند و به صدای روی متن گوش دهد. این شیوه موجب می شود حافظه، بار اضافی دریافت نکند و با کاهش بار شناختی نامطلوب، افزایش کارایی آن را به دنبال خواهد داشت. هنگامی که متن به صورت شنیداری ارائه می شود، یادگیری بهتر از زمانی صورت می گیرد که روی صفحه نشان داده می شود. این راهکار هنگامی از اهمیت بیشتری برخوردار می شود که زمان اندک است و آموزش را فقط می توان در یک زمان محدود انجام داد. هنگامی که زمان کافی برای یادگیری وجود دارد یا کاربر می تواند بر اساس سرعت خود پیش برود، تاثیر متن نمایش داده شده روی صفحه همانند تاثیر صداست.
اطلاعاتی را که قبلا به شیوه دیگر ارائه شده است،حذف کنید. با توجه به اینکه اطلاعات باید در حافظه فعال یا کوتاه مدت پردازش شود، و از آن جا که حجم این نوع حافظه محدود است، بنابراین، تکرار مطالبی که قبلا از طریق دیگری به یادگیرنده ارائه شده و یادگیرنده آن را درک کرده است، موجب کاهش کارایی آن می شود. از این جهت توصیه می شود این نوع اطلاعات از برنامه حذف شود. البته اگر منظور طراح از بیان دوباره مطالب تکرار و مرور باشد، مسئله متفاوت است.
از قرار دادن عناصری که موجب پراکندگی حواس یادگیرنده می شود،دوری کنید.نه تنها ارائه اطلاعات واحد از چندین راه موجب افزایش تاثیر منفی می شود، بلکه افزودن عناصر غیر ضروری مانند شکل، موسیقی یا صدای نامربوط، که بسیار جلب توجه می کنند و در عین حال ارزش آموزشی ندارند، یادگیری را کاهش می دهد. هر چند طراحان برای جلب توجه یادگیرنده به طراحی رابط کاربر گرافیکی زیبا و جذابی می پردازند، باید بدانند که گاهی اوقات ممکن است لین مسئله بر یادگیرنده تاثیر منفی داشته باشد.(نوروزی و رضوی، 1390).
ارزيابي رابط کاربر
ارزيابي واسط ، فرايند برآورد قابليت به كارگيري واسط است و كنترل مي كند كه خواسته هاي كاربر بر آورده مي شود يا خير. لذا ، بايد به عنوان بخشي از فرآيند وارسي و اعتبار سنجي سيستم هاي نرم افزاري باشد .
در حالت ايده ال ، ارزيابي بايد بر اساس مشخصات قابليت به كارگيري و با توجه به صفات به كارگيري انجام شود. مي توان ملاك هايي را براي اين صفات قابليت به كارگيري در نظر گرفت . به عنوان مثال ملاك قابليت يادگيري ممكن است بيان كند كه اپراتوري كه با اين كار آشنا است ، بايد پس از3 تا4 ساعت آموزش ، 80 در صد از عملكرد سيستم را بفهمد . اما معمولا قابليت به كارگيري به صورت كميت بيان مي شود . لذا، طراحان در ارزيابي واسط بايد از تجربيات و قضاوت خود استفاده كنند .
تكنيك هاي ساده و ارزاني براي ارزيابي واسط كاربر وجود دارند كه مي توانند معايب طراحي واسط را پيدا كنند:
1- پرسشنامه هايي كه اطلاعاتي راجع به نظر كاربران در مورد واسط جمع آوري مي كند.
2- مشاهده كاربران در حين كار با سيستم .
3- عكس فوري از عملكرد خاص سيستم .
4- اضافه كردن كلي به سيستم كه اطلاعاتي راجع به متداولترين خطاها و پر استفاده ترين امكانات جمع آوري مي كند.
استفاده از پرسشنامه ارزان است . پرسش ها بايد دقيق باشند ، نه كلي از طرح اين نوع پرسش خود داري كنيد’ راجع به قابليت به كارگيري واسط توضيح دهيد‘، زيرا پاسخ مي تواند وسيع باشد و نتيجه خاصي را ارائه نكند . پرسش هاي خاصي مثل’ لطفا" قابليت درك پيام هاي خطا را با مقياس 1تا5 مشخص كنيد‘ را مطرح نماييد . 1 به معناي بالا بودن قابليت درك و 5 به معناي پايين بودن درك است.
بايد از كاربران در مورد تجربه و زمينه كاري آنها سوال شود . بدين ترتيب، طراحان مي توانند تشخيص دهند كه كاربرانی با زمينه كاري و تجربه خاص ، با واسط مشكل دارند.
در ارزيابي بر اساس مشاهده ، هنگامي كه كاربر در حال استفاده از سيستم است ، تحت نظر قرار ميگيرد ، چگونگي استفاده از امكانات مشاهده مي شود و غيره. مي توان از ويديويي با قيمت ارزان براي مشاهده استفاده كرد . تحليل كامل ويديو گران است و به تجهيزات ويژه اي نياز دارد . اما ،ثبت حركات كاربر از طريق ويديو مي تواند به يافتن مشكلات كمك كند .
طراحان با تحليل ويديو تشخيص مي دهند كه آيا كاربران بايد دست خود را زياد حركت دهند و يا چشم بايد حركات زيادي داشته باشد يا خير. در صورتي كه دست و چشم خيلي حركت داشته باشند احتمال خطا زياد تر است . استفاده از كد براي جمع آوري اطلاعات آماري ، مي تواند واسط را بهبود بخشد . متداول ترين عمليات مي توانند پيدا شوند و واسط مي تواند دوباره سازمان دهي شود تا اين عمليات زود تر دستيابي شوند . به عنوان مثال ، اگر از منو هاي pop-upیا pull-down استفاده شود ، متداولترين عمليات بايد در بالاي منو قرار گيرند . استفاده از كد مي تواند فرمان هاي مولد خطا را نيز تشخيص دهد.
سرانجام ، اگر هر برنامه داراي فرماني به نام ’gripe‘ باشد كه كاربران از طريق آن بتوانند پيام ها را به نگهدارنده ابزار بفرستند ، كاربر به آساني مي تواند پاسخ دهد . بدين ترتيب ، كاربران احساس مي كنند كه ديدگاه هاي آن ها در نظر گرفته شده است . طراحان واسط و ساير طراحان مي توانند بازخورد سريعي از مسائل داشته باشند .
هيچ كدام از اين روشهاي ارزيابي كاربر كامل نيستند و تمام مشكلات واسط را پيدا نمي كنند . اما ، اين تكنيك ها را مي توان قبل از تحويل سيستم، با استفاده از داوطلباني انجام داد . بدين ترتيب ، بسياري از مسائل روشن مي شوند .و امادر خصوص تخصص و تجربیات ارزیابها باید اشاره کرد که به عقیده نیلسن ، چنانچه رابط کاربر عمومی بوده و یا ارزیابی کنندگان،متخصصان موضوعی نوع خاصی از رابط کاربر باشند، می توان ارزیابی را بدون آموززش نحوه استفاده از رابط کاربر اجرا کرد، اما در مواردی که رابط کاربر مربوط به یک زمینه خاص است و ارزیابی کنندگان آشنایی چندانی با نوع رابط کاربر ندارند، حتما باید از قبل آموزشهای لازم در این زمینه به آنها داده شود.(nielsen,2005).در شرایط ایده‌آل مطلوبتر آن است که ارزیابی توسط ارزیابی‌کنندگانی انجام شود که هم در رابطه با بررسی کارآمدی و هم موضوع رابط کاربر مورد ارزیابی تخصص دارند (kantner,1997)
پیشینه پژوهش در ایران
عباس پور(1385 ) به ارزیابی رابط کاربر پایگاه اطلاعات پایان نامه های مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران باهدف شناخت معیارهای رعایت شده و رعایت نشده با رویکرد مکاشفه ای پرداخته است. وی پرسشنامه ای در اختیار 5 نفر از متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی گذاشته بود، تا به ترتیب رعایت یا عدم رعایت معیارها و درجه شدت مشکلات یافت شده را تعیین کنند. نتایج نشان دادکه در طراحی رابط کاربر پایگاه اطلاعات پایان نامه های مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران مشکلات عدیده ای وجود دارد و اکثر آنها(حدود سه چهارم) نیز در ردیف مشکلات اساسی و فاجعه آمیز قرار دارند.
نوکاریزی(1385) در پایان نامه دکترای خود به بررسی میزان قابلیت درک واژگان محیط رابط نرم افزار های رایانه ای سیمرغ و پارس آذرخش در کتابخانه های دانشگاهی ایران پرداخته است، در همین راستا به بررسی قابلیت درک واژگان نرم افزارهای مختلف، میزان پیش بینی کاربرد واژگان آنها،تاثیر نظام دستوری به کار رفته در آنها، در طول عبارتها، و نیز تاثیر عواملی چون مقطع تحصیلی دانشجویان،تجربه کار و حوزه تحصیلی دانشجویان بر قابلیت درک واژگان به کار رفته در محیط رابط نرم افزارهای یاد شده و سرانجام شناخت نوع الگوی مفهومی مطلوب مورد استفاده کاربران برای واژگان محیط رابط در نرم افزار کتابخانه ای پرداخته است. این پژوهش در دو مرحله به انجام رسیده است،در مرحله نخست، اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه مورد بررسی و جمع آوری شد. در مرحله دوم اطلاعات لازم از طریق مصاحبه گردآوری شد .جامعه آماری این پژوهش شامل دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد حوزه های تحصیلی مختلف و کاربر فهرست رایانه ای هریک از کتابخانه های دانشکده ای،مرکزی و مرکز اسناد شیراز و مشهد بوده است نتایج نشان داد میزان قابلیت درک واژگان به کار رفته در محیط رابط نرم افزار سیمرغ در "شیوه عینی" تفاوت معناداری به همین میزان در نرم افزار پارس آذرخش نداشت، اما بین درک قابلیت واژگان به کار رفته در محیط نرم افزار سیمرغ"شیوه ذهنی" با همین میزان در نرم افزار پارس آذرخش تفاوت معناداری وجود داشت. نتایج حاکی از آن بود که که واژگان دو نرم افزار مورد بررسی برای کاربران به راحتی قابل درک نیست.
مهرداد و عصاری شهر(1386) در پژوهشی تحت عنوان "بررسی میزان رضایت دانشجویان دانشگاه شیراز از محیط نرم افزار پارس آذرخش(افق) و تحلیل برخی عناصر مطرح در آن" به این نتیجه رسیدند که بیشترین میزان رضایت مربوط به صفحه های نمایش اطلاعات نرم افزار و کمترین میزان رضایت مربوط به واژگان و پیام های نرم افزار است. به طور کل نتایج نشان داد که دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش در حد متوسطی از تعامل با نرم افزار پارس آذرخش رضایت دارند.
زره ساز و همكاران(1387) در تحقيق خود ميزان رضايت دانشجويان دانشكده ي علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه فردوسي مشهد از تعامل با نرم افزار سيمرغ را بر اساس عناصر و ويژگیهای مطرح در رابط كاربر اين نرم افزار تعيين و اين عناصر را مورد تجزيه و تحليل قرار دادند. يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه وضعيت مواردي چون صفحه ی نمايش اطلاعات نرم افزار، واژگان و پيا مهاي نرم افزار، يادگيري چگونگي كار با نرم افزار، راهنماي نرم افزار و قابليت ها و امكانات نرم افزار سيمرغ از ديدگاه كاربران شركت كننده دراین پژوهش در حد متوسط بود.
مجيدي، زنديان و حسن زاده(1388) در بررسي انتظارات كاربران از صفحه رابط كاربر كتابخانه ديجيتال دانشگاهي كه به روش پيمايشي انجام شد، دريافتند كه همه دانشجويان بر اولويت قابل فهم بودن اصطلاحات مورد استفاده در صفحه رابط كاربر، ويژگي هاي صفحه نمايش و روشن بودن عملكر دهاي هدايت و راهبري اتفاق نظر دارند. همچنين بين مهارت هاي فن آوري اطلاعات و انتظارات آن ها رابطه معناداري يافت نشد.
اسکندری(1388) در پژوهش خود به ارزیابی رابط کاربر قابلیت جستجوی نرم افزارهای علوم اسلامی شهر قم در سه حوزه حدیث، فقه و احکام بر اساس معیارهای ارزیابی استخراج شده از منابع معتبر انگلیسی و فارسی می پردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که وضعیت نرم افزارهای علوم اسلامی شهر قم از نظر رعایت شاخص های رابط کاربری در مقیاس لیکرت پایین تر از سطح متوسط قراردارد. این در حالی است که وضعیت قابلیت های جستجوی این نرم افزارها در مقیاس لیکرت ضعیف ارزیابی شده است.
مهاجری و محمد صالحی(1388) در پژوهشی تحت عنوان "ارزیابی ویژگی ها و عناصر تشکیل دهنده رسا؛ نرم افزار جامع کتابخانه، مرکز اسناد و آرشیو بر اساس عامل رابط کاربر"رابط کاربر نرم افزار رسا را با هدف شناخت معیارهای رعایت شده و رعایت نشده با رویکرد مکاشفه ای مورد ارزیابی قرار دادند نتایج حاصله نشان دادند که درطراحی رابط کاربر نرم افزار رسا معیارهای لازم رعایت شده اند.
حسن پور و رضايي شريف آبادي(1389) در پژوهشي با عنوان " ويژگي هاي رابط كاربر كتابخانه مجازي بين المللي كودكان از ديدگاه كاربران و پيشنهاد يك الگو" كه به روش پژوهش كيفي انجام شد درك كودكان ايراني از معناي نشان هاي مفهومي و علائم ناوبري موجود در رابط كاربر كتابخانه مجازي بي نالمللي كودكان را مورد بررسي قرار داده است. نتايج پژوهش كه بر روي جامعه بيست نفري از كودكان 7 تا 11 ساله صورت گرفت نشان داد كه همه نشانه هاي مفهومي و نشانه هاي ناوبري موجود در رابط كاربر انگليسي كتابخانه براي استفاده كودكان ايراني نامناسب است. نتايج نشان داد كه رابط كاربر فارسي باعث تسهيل درك كودكان از معني نشان هاي مفهومي مي شود.
حسن زاده و سهراب زاده (1391)، در پژوهشی با عنوان"ارزیابی رابط کاربر کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران از نظر مطابقت با معیارهای عمومی و تخصصی" به بررسی رابط کاربر این کتابخانه از لحاظ مطابقت با معیارهای عمومی و تخصصی پرداخته اند. در این پژوهش از روش کتابخانه ای و روش ارزیابانه استفاده شده است. متونی که به ارزیابی رابط کاربر کتابخانه دیجیتال کودکان دنیا پرداخته بود بررسی شدند و معیارهای تخصصی ارزیابی کتابخانه های دیجیتال کودکان استخراج شد. در نهایت، رابط کاربر کتابخانه مذکور با استفاده از معیارهای به دست آمده مورد ارزیابی قرار گرفت.این پژوهش نشان می دهد که رابط کاربر کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران از لحاظ معیارهای عمومی و معیارهای تخصصی مناسب عمل کرده است.
آذری (1391) در پایان نامه خود تحت عنوان "ارزیابی و مقایسه کتابخانه های دیجیتالی اسلامی از دیدگاه رابط کاربر و قابلیت های جستجو" از سیاهه وارسی شامل ده معیار جستجو، راهنمایی، نمایش اطلاعات، طراحی صفحه، راهبری، کنترل کاربر، زبان کاربر، تصحیح خطا و سادگی استفاده است. پژوهش نشان داد 5 کتابخانه دیجیتالی در حوزه علوم اسلامی از لحاظ رعایت معیارهای راهنمایی، نمایش اطلاعات و کنترل کاربر وضعیت نسبتا نامطلوبی دارند اما در زمینه معیارهای انسجام، طراحی صفحه، راهبری، زبان رابط کاربر و تصحیح خطا در وضعیت مناسب و در مورد معیار سادگی در وضعیت خوبی قرار دارد.
در پژوهشی که توسط افشار (1392)، با عنوان "تحلیل و ارزشیابی چندرسانه ای های آموزشی درس عربی پایه اول دبیرستان سال تحصیلی92-91 براساس استانداردهای تعاملی" انجام شد. سوال اصلی این پژوهش عبارت بود از: آیا محتوای علمی چندرسانه ای های آموزشی درس عربی پایه اول دبیرستان براساس استانداردهای تعاملی تهیه و تولید شده است؟ براساس یافته های این پژوهش چندرسانه ای های آموزشی درس عربی اول دبیرستان شرکت نافع )ثمین تراشه( در سطح مطلوب قرار دارد. چندرسانه های آموزشی شرکت لوح و قلم از لحاظ رعایت استانداردهای تعاملی و واسط کاربر در سطح نسبتا مطلوب قرار دارد. اما چندرسانه ای های شرکت لوح دانش و فراست در سطح نامطلوب قرار دارند.
پیشینه پژوهش در خارج از ایران
تاوتراپ و نیلسن(1991) در پژوهش خود تحت عنوان" ارزیابی کار امدی استانداردهای رابط کاربر" از 26 دانشجوی رشته کامپیوتر که درس طراحی رابط کاربر را گذرانده و با استانداردهای آن آشنا بودند خواستند تا یک رابط کاربر برای یک شرکت فرضی که دارای 2 صفحه رابط کاربر استاندارد است. طراحی کنند. محققان ضمن مقایسه طرح های نهایی ایجاد شده و مقایسه آن ها با یک سیاهه وارسی حاوی فاکتورهای استاندارد طراحی رابط کاربر، به این نتیجه رسیدند که طرحهای تولید شده تنها 71 درصد از استانداردها پیروی کردند. بنابراین احتمال نادیده گرفتن استانداردهای رابط کاربر توسط طراحان بسیار زیاد است. محققان در پایان برای بهبود کارایی استانداردهای رایط کاربر پیشنهاد هایی نظیر در اختیار داشتن الگوهای رابط کاربر که از استانداردها پیروی کرده اند و ارزیابی رابط کاربرهای فعلی به منظور اطمینان از مطابقت آن ها با استانداردها موجود ارائه می کنند.
هو(1999) در پژوهشی تحت عنوان " ارزیابی طراحی رابط کاربر سیستم های بازیابی اطلاعات" شش نوع رابط کاربر متفاوت گرافیکی و فهرستی را با کمک 715 آزمایش شونده از نظر مفید بودن و موثر بودن ارتباط بین نظام و کاربر، ارزیابی و با یکدیگر مقایسه کرد. نتایج نشان داد که اولا از نظر تاثیر طراحی رابط کاربر بر مفهوم ارتباط بین کاربر و نظام، اعداد و ارقام، برتری چشم گیر رابط کاربر گرافیکی نسبت به رابط کاربر فهرستی را نشان می دهند. ثانیا در مواقعی که دانش فرد از دامنه جستجو کم بوده و تعداد گزینه های ارائه شده توسط نظام در هنگام جستجو زیاد است، مدل گرافیگی از کارایی بیشتری برخوردار است. ثالثا میزان رضایت کاربرانی که رابط گرافیکی را مورد استفاده قرار داده اند بیش از سایرین است. محقق در پایان به این نتیجه می رسد که رابط کاربر بدون توجه به میزان آشنایی کاربران با عمل جستجو- تاثیر به سزایی در تعامل فرد با نظام دارد.
تیلور(2001) در پژوهش خود تحت عنوان " ارزیابی رابط کاربر راکول" در ابتدا دو مورد از تکنیک های ارزیابی رابط کاربر(تحلیل مکاشفه ای و پرسه زنی شناختی را که به زعم وی دارای ساختار و بنیان بسیار خوبی هستند شرح داده و سپس از آن ها برای ارزیابی رابط کاربر پروژه"جامعه آموزش گیرندگان پیشرفته ایالتی " استفاده می کند. تیلور از تحقیق خود این گونه نتیجه گیری می کند که کاربران به راحتی می توانند مراحل و گام های لازم برای براوردن نیازهای خود در این نظام را یاد بگیرند اما اعمال برخی تغییر و تنظیمات در آن ضروری به نظر می رسد.
ویلار وزومر (2005)، در پژوهشی با عنوان " مقایسه و ارزیابی رابط کاربر های مجلات الکترونیکی"رابط کاربر مربوط به پایگاه اطلاعاتی ساینس دایرکت، ابسکوهاست و امرالد را براساس 3 جدول ویژگی های عمومی رابط، انتخاب پایگاه و فرمول بندی جستجو و فرمول بندی مجدد و دستکاری نتایج و گزینه ی کمک،مورد مقایسه و بررسی قرار دادند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که با توجه به تجاری بودن هر 3 نظام اطلاعاتی، شباهت های زیادی بین رابط کاربر این پایگاهها وجود دارد.ولی تفاوت هایی نیز دیده می شود. در مقوله ویژگی های عمومی رابط، امکانات رابط کاربری ساینس دایرکت و پروکوئست دایرکت بیشتر است. در مقوله انتخاب پایگاه و فرمول بندی جستجو و فرمول بندی مجدد، امکانات و گزینه های پایگاه اطلاعاتی امرالد دیده می شود. در مقوله دستکاری نتایج و گزینه کمک، بار دیگر ساینس دایرکت و پروکوئست دایرکت در جایگاه اول قرار می گیرند. پژوهشگران در نهایت در یافته های خود اشاره می کنند که به رغم تفاوت ها، رابط کاربری هر 3 نظام بازیابی اطلاعات بررسی شده دارای کیفیت بالایی بودند.
یاشیانا و وایدیواتی عبدل(2007) در پژوهش خود تحت عنوان" ارزیابی اکتشافی کارآمدی رابط کاربر تحت وب اپک" به بررسی کارایی محیط کاربر اپک تحت وب دانشگاه بین المللی اسلامی مالزی ( UIIM ) به روش مکاشفه ای پرداخته اند. همچنین در این پژوهش قابل اعمال بودن ارزیابی مکاشفه ای در طراحی کاربر میانی اپک نیز بررسی شده است. روش پژوهش بر اساس ده مولفه نیلسن با تمرکز بر روی فقط سه مولفه آن شامل: قابلیت رویت پذیری، انطباق بین کاربر و جهان واقعی و طراحی زیبایی شناختی و وضعیت ساده بودن، نتایح مطالعه نشان داد که ارزیابی مکاشفه ای کاربر اپک بیش از 70 درصد مشکلات کارآمدی را کشف کرد. علاوه بر این نشان داد که ارزیابی مکاشفه ای هم در کتابخانه ها و هم در رابط کاربر میانی فهرست های پیوسته قابل استفاده است.
منابع فارسی
اسکندری، فائزه. حسن زاده،محمد. (1388). ارزیابی رابط کاربر قابلیت جستجوی نرم افزارهای علوم اسلامی
قم، فصلنامه علمی پژوهشی علوم و فناوری اطلاعات ایران. دوره 26ش 3 ص ص 595-624.
اسلامی، علی. (1381). چند رسانه اي، نرم افزارها، ساخت و منابع. تهران: انستیتو ایز ایران.
احدیان، محمد و محمدی، داود. (1377). مباحث تخصصی در تکنولوژی آموزشی. تهران: ققنوس.
احمدوند، علی محمد و حسن، ترک زاده (1381). اثرات و کارکردهای تکنولوژی اطلاعات در زمینه ی آموزش عالی. مجموعه مقالات همایش کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی ایران. اراک: انتشارات دانشگاه اراک.
افضل نیا،محمد رضا.(1384).طراحی و آشنایی با مراکز و مواد یادگیری.تهران:سمت.
امیر تیموری، محمدحسن (1390). طراحی پیامهای آموزشی. تهران: سمت.
آذری، نفیسه (1391) ارزیابی و مقایسه کتابخانه های دیجیتالی اسلامی از دیدگاه رابط کاربر و قابلیت های جستجو. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه قم.قم.
آراسته، حمید رضا (1381). تحولات نوین فناوری اطلاعات و تاثیر بر آموزش عالی. مجموعه مقالات همایش کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی ایران. اراک: انتشارات دانشگاه اراک.
آرمز، ويليام (1381). كتابخانه‌هاي ديجيتالي. مترجم فرزانه شكوري... و ديگران .تهران: نشر قو.
آرمز، ويليام واي(1380). كتابخانه‌هاي ديجيتال. ترجمه زهير حياتي، هاجر ستوده. تهران:كتابدار.
باغداساریان، ادیک. (1375). فرهنگ کاربران کامپیوتر، چاپ چهارم. تهران : انتشارات تابان (با همکاری پخش روز)، ۱۳۷۵.
بیابانگرد، اسماعیل(1391)، روشهای تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی. تهران: دوران.
حسن زاده، محمد. سهراب زاده ، سارا(1391)."ارزیابی رابط کاربر کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان ایران از نظر مطابقت با معیارهای عمومی و تخصصی" فصلنامه نظام ها و خدمات اطلاعاتی ایران. سال دوم، ش 1، پیاپی 5 ، زمستان 1391 ص ص 1-12.
حسن پور، زهره، رضايي شريف آبادي، سعيد. (1389) ويژگي هاي رابط كاربر كتابخانه مجازي بين المللي كودكان از ديدگاه كاربران و پيشنهاد يك الگو. مطالعات ادبيات كودك.1(2)،46-70.
جعفری هرندی، رضا، نصر، احمدرضا و میرشاه جعفری، ابراهیم (1387).. تحلیل محتوا روشی پرکاربرد در
مطالعات علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی، با تاکید بر تحلیل محتوای کتابهای درسی. فصلنامه حوزه و دانشگاه، روش شناسی علوم انسانی. سال14 ، شماره55،ص33-58.
خالقی، نرگس (1385). مهم‌ترین معیارهای عمومی رابط کاربر مطلوب. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9 (3)، 86-96.
دلاور،علی(1389)مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد.
دلاور علی (1385)احتمالات و آمار کاربردی در روانشناسی در علوم تربیتی و روانشناسی. تهران: رشد.
زره ساز، محمد و رحمت‌الله فتاحي (1387). «مباني نظري و عوامل موثر بر فرآيند راهنمايابي و استفاده كاربران از امكانات كمكي در نرم‌افزارهاي پايگاههاي اطلاعاتي». كتابداري و اطلاع رساني. 11 3.
رستگارپور،حسن؛سرآبادانی،علی رضا و منصفی راد،علی.(1390). اصول طراحی و تولید نرم افزارهای آموزشی.تهران:آراد کتاب.
رشیدی، حسن. (1388). مهندسی نرمافزار با رویکردی مبتنی بر برنامهسازی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.زره ساز، محمد ، رحمت‌الله فتاحي و محمدرضا داورپناه (1385). «بررسي و تحليل عناصر و ويژگيهاي مطرح در رابط كاربر نرم افزار سيمرغ و تعيين رضايت دانشجويان دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه فردوسي از تعامل با اين نرمافزار»، كتابداري و اطلاع رساني، دوره 9، ش 4 (زمستان 1385): 127-150.
سامرويل، ايان(1375). مهندسي نرمافزار. ترجمه عين الله جعفرنژاد قمي. مشهد:جهاد دانشگاهي.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1390). روش های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: وزیری.
سیف، علی اکبر(1390).ساختن ابزارهای اندازه گیری متغیرهای پژوهشی در روانشناسی و علوم تربیتی. تهران: دیدار.
سیف، علی اکبر (1387). روانشناسی پرورشی نوین. تهران: نشر دوران.
شعبانی،حسن(1389)مهارتهای آموزش و پرورشی( روشها و فنون تدریس). تهران: سمت.
عباس پور،جواد(1385). ارزیابی رابط کاربر پایگاه اطلاعات پایان نامه های مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران از دید گاه کتابداری و اطلاع رسانی.پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی.دانشگاه تربیت مدرس.
صفاریان، سعید، فلاح، وحید و میرحسینی، حمزه .( 1389 ). مقایسه تأثیر آموزش به کمک نرم افزارهاي آموزشی و روش تدریس سنتی بر یادگیري درس ریاضی. فن آوري اطلاعات.21-36 ، 1(ارتباطات در علوم تربیتی)
عوض زاده، ایرج (1384). تحلیل و ارزشیابی محتوای چندرسانه های آموزشی درس زبان انگلیسی پایه دوم راهنمایی بر اساس اهداف برنامه درسی و اصول هفت گانه مایر. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
فاضلیان، پوراندخت (1379). کاربرد کامپیوتر در آموزش. تهران: دانشگاه تربیت معلم.
فاضلیان، پوراندخت و سعادتمند، محسن (1383). بررسی تاثیر آموزش به کمک رایانه در مقایسه با روش آموزش سنتی بر یادگیری درس زبان انگلیسی سال اول دبیرستان. مجلات رشد آموزش زبان، شماره 72.
فیضی، کمال (1381). خودمحور کردن آموزش از طریق کلاسها و دانشگاههای مجازی. مجموعه مقالات همایش کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی ایران. اراک: انتشارات دانشگاه اراک.
کفاشی، حمیدرضا. (1389). نرم افزار آموزشی. مجله رشد تکنولوژي آموزشی، 2(3).37-34.
لارچ، اندرو(1382). "جستجوی اطلاعات در عصر اطلاعات:اصول و مهارت ها". مترجم زاهد بیگدلی. تهران: کتابدار.
لاودن، كنت(1380). فن آوري اطلاعات. ترجمه حميد محسني. تهران: نشر كتابدار.
محمد حسنی ، نسرین(1390).تحلیل فیلم های آموزشی جشنواره بین المللی رشد از منظر تفکر انتقادی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
محمد مجد، امید ( 1383). بایسته‌ها و چالش‌های رابط کاربر در نرم‌افزارها، ره آورد نور، شماره 7 25.
مجيدي، اكبر، زنديان، فاطمه، حسن زاده، محمد(1388) . بررسي انتظارات كاربران از صفحه رابط كاربر كتابخانه ديجيتال دانشگاهي. فصلنامه علوم و فناوري اطلاعات.25(4)،695-720.
مهاجری، فاطمه؛ محمدصالحی، راحله (1388). ارزیابی ویژگی ها و عناصر تشکیل دهنده رسا؛ نرم افزار جامع کتابخانه، مرکز اسناد و آرشیو بر اساس عامل رابط کاربر. فصلنامه دانش شناسی(علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات). 2.(6)-75-88.
مهرداد،جعفر؛ عصاری شهری، رضا (1386). بررسی میزان رضایت دانشجویان دانشگاه شیراز از محیط رابط نرم افزار پارس آذرخش (افق) و تحلیل برخی عناصر مطرح در آن علوم و فناوری اطلاعات.23(1و2).
مهندسی نرم افزار؛ مولف : یان سامرویل؛ مترجم : مهندس عین الله جعفر ﻨﮊاد قمی / ویراست ششم ٬ سال 2001 / چاپ اول ٬ تابستان 1381 / ناشر : انتشارات رایانه .
ناظمی، اسلام. (1384). مهندسی نرمافزار.تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
نوروزی، یعقوب(1386)."رابط کاربر در محیط نظام های بازیابی اطلاعات".اطلاع شناسی،4(1و2):163-178.
یمین فیروز،موسی (1383)."ویژگی ها و عناصر تشکیل دهنده رابط کاربر در وب سایت ها ".فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان دهی اطلاعات، 15(4):159-168.
نوكاريزي، محسن؛ رحمت الله فتاحي و محمدرضا داورپناه (1386). «بررسي ميزان و عوامل مؤثر بر درك واژگان محيط رابط نرم‌افزارهاي جامع كتابخانه‌اي فارسي»، مطالعات تربيتي و روانشناسي دانشگاه فردوسي مشهد، دوره هشتم، شماره 3 30-5: (1386)
نوروزی، داریوش؛ آقازاده، احمد و عزت خواه، کریم . (1374). روشها و فنون تدریس. تهران: پیام نور.
نوکاریزی محسن،(1385). تحلیل واژگان محیط رابط در نرم افزارهای جامع کتابخانه های فارسی و قابلیت فهم کاربران از آنها به منظور ارائه یک الگوی مفهومی مناسب. پایان نامه دکترای کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
نوروزی، داریوش.رضوی، سیدعباس(1390).مبانی طراحی آموزشی.تهران.سمت.
یمین فیروز، موسی."ویژگیها و عناصر تشکیل دهنده رابط کاربر در وب سایتها"فصلنامه کتاب،دوره چهاردهم، 4( زمستان 1382): 159-168.
http://dca.razaviedu.ir
http://mehr-se.ir
http://azaramoozesh.parsiblog.com
منابع لاتین
Aaron Gordon (1995). User interface awareness, Department of Mathematical and Computer Sciences Denver.
Ana, Orubeondo (2000). What makes a useful User Interface? InfoWorld, 12(44), 54-56.
Baecker, R.M… [et al].”A historical Human Computer Interaction; Toward the year 2000.San Francisco,Margan Kaufman, 1995.
Dillon, A. (2003). "User Interface Design". MacMillan Encyclopedia of Cognitive Science, Vol. 4, London: MacMillan, 453-458. from http://www.ischool.utexas.edu/~adillon/BookChapters/ User%20Interface%20Design_files/User%20Interface %20Design.htm
Ferrari, Joseph(2005). “Secrets of a Good User Interface ” [available at] http:// www.atarimagazinez.com/starv n/ secretssuserinterface.html.
Galitz, W.O. Handbook of Screen Format Design. (2nd edition) Wellesley, MA: QED Information Sciences, Inc., 1985.
Galtiz.(2007).The essential guide to user interface design(3rd ed).NewYork, USA,willey Computer publishing.
Gary, M. (1991). " Psychological Dimensions of User-Computer Interface". In ERIC Clearinghouse on Information Resources Syracuse NY. From http://www.ericdigests.org/1992-5/user.htm
Guan, S. U., Zhang, X. (2004). The design and implementation of a webbased personal digital library. Journal of Institution of Engineers, 44(3), 59-77. from http://www.ies.org.sg/ journal /past/v44i3/v44i3_5.pdf
Kumar,R. L., Smith,M. A., Bennerjee, S. (2003)."User interface features influencing overall ease of use and personalization". In information manacment, 41(3), January 2004, Pages 289-302. from http://www.sciencedirect.com/science?_ob=Article URL &_udi=B6VD0-49JPRP9
Hu, P.J.H., Ma,P.C., Chau, p.y.k.(1999) Evaluation of user Interface design for information retrieval system: a computer – based experiment Decision Support system . 27(1-2):125-143.
Jeng, J.(2005) “ Usability assessment of academic digital libraries: Effectiveness,Efficiency,Satisfaction, and Learn ability”.Libri,Vol.55,pp.96-121
Kumar,R. L., Smith,M. A., Bennerjee, S. (2003)."User interface features influencing overall ease of use and personalization". In information manacment, 41(3), January 2004, Pages 289-302. from http://www.sciencedirect.com/science?_ ob=Article URL &_udi=B6VD0-49JPRP9
Mandel.(1997).The elements of user interface design(chapter 5)John Willy & Sons.
Mandel,Teo(2003) “The Ideal UserInterface” [available at]
http://Jupiter.eecs.utoledo.edu/rashmi/research/ideal-ui.html.
Masashi Tanimura And Takeshi Ueno. (2013). SmartPhone User Interface- -fujitsu Sci. j., Vol.49, No. 2- page 227-230, April 2013.
Nielsen,J.(1993), Nielsens Heuristic Evaluation.based on: Usability Engineering. Academic Press.Chapter 5,p.115.
Nielsen, jakob .(2005). “Ten usability Heuristic”. Available at http://www. Useit.com/papers/heuristic/ heuristic-list.html
Olga Pilli, A., & Meral Aksu, B. (2013). The effects of computer-assisted instruction on the achievement, attitudes and retention of fourth grade mathematics students in North Cyprus. Computers & Education , 62, 62–71.
Park, I and Hannafin, M.J.(1994). “Empirically-Based Guidelines for the design of Interactive Mutimedia”. Educational Technology, Research and Development, No. 41,pp.66-85.
Riecken, D. (2000). Personalized views of personalization. Communications of the ACM, 43 (8), 26–28. from http://delivery .acm. org/10. 1145/350000/ 345133/ p26-riecken. pdf?key1= 345133& key2= 0690541121 &coll= GUIDE &dl= GUIDE&CFID= 69350905& CFTOKEN= 74782411
Seffah , Javahery .(2004) .Multiple User Interfaces, Cross platform Application & Context aware Interfaces. West Sussex, England: John Wiley &Sons.
Shneiderman, B. (1998).Designing the user interface : strategies for effective human-computer interaction. Massachusetts: Addison Wesley Longman.
Tillman, Jean (2003) “User Interface Design for web Application” [available at] http://digital-web.com/articlea/userinterface-disign-for-web-applications.
Taylor, Robyn (2002). Evaluation of Racol user interface Retrieved May 20, 2012,from
http://www.racol.ualberta.ca/documents/pdfs/ User Interface Evaluation.pdf.
Thovtrup,Henrik & Jakob Nielsen(1991).Assessing the usability of a user interface standard. Retrieved November 29, 2011,from
www.useit.com./papers/learning inspection.html.
www.emcraaldinsighl.com/0737-8831.htm.
Trenier,L.a (1989) “Comparative survey of the friendliness of online help in interactive information retrieval systems”.Proceedings and management, Vol.
25,No.2,pp.19-36.
Vilar, Polona; Zumer, Maja.”Comparison and evaluation of user interface of e-journals”. Journal of Documentation,Vol.61,NO.2(2005):2003-227.
Yu, Li-chuan;Lin,Iswng-yuan.(2002).What should we consider for user interface design?..[on-line].Available at:
http://sign/interface/vesource.html
Yushaiana Mansor & Widyawati Abdol [2007].OPAC: Heuristic evaluation of interface usability for Web based opac. Faculty of ICT, international Islamic university Malaysia, Kuala lumpur,Malaysia.[on-line] Available
Vilar, Polona; Zumer, Maja. “ Comparsion and evaluation of user interface of e-journal”. Journal of Documentation ,Vol.61,No.2 (2005):203-227.
http://en.wikipedia.org/wiki/User_interface
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان
قیمت: 39٬000 تومان