پیشینه و مبانی نظری رفتار اطلاع یابی

پیشینه و مبانی نظری رفتار اطلاع یابی (docx) 40 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 40 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

تعاریف رفتار اطلاع یابی ویلسون (2000) رفتار اطلاع‌يابي انسان را عبارت از فرايندي مي‌داند كه در تعامل دائمي با افراد، شبكه‌هاي اجتماعي، موقعيت‏ها و بافت‏هاي گوناگون شكل گرفته و معتقد است كه اين بافت و موقعيت اجتماعي است كه به‏وجود آورنده نياز اطلاعاتي است و فرد را به استفاده از منابع دسترس‌پذير مشخصي محدود مي‌كند. در دایره‏المعارف کتابداری و اطلاع‏رسانی، نیز رفتار اطلاع‏یابی چنین تعریف شده است: به الگوهای پیچیده رفتار و فعل و انفعال‏های متقابل انسان هنگام جست‏وجوی هر نوع اطلاعات، رفتار اطلاع‏یابی اطلاق می‏شود. این اصطلاح به شیوه‏های گوناگون برای اشاره به هر بستری به کار می‏رود که در آن، اطلاعات جست‏وجو می‏گردد و تمام شکل‏های اطلاع‏یابی را دربرمی‏گیرد. جزء «اطلاع‏یابی» این اصطلاح ممکن است، بیش از آن که به طور ضمنی میزان فعالیت مثبتی را برساند، از فعالیتی حکایت کند که توسط مطالعات فردی یا گروهی نتیجه نداده باشد. درحالی‏که اصطلاح خنثای «گردآوری اطلاعات» ممکن است توصیفی عینی‏تر از «اطلاع‏یابی» ارائه دهد. جزء «رفتار» در این اصطلاح نیز ممکن است به سبب معنای ضمنی «رفتارگرایی» کمی مبهم جلوه کند (نوشین فرد، 1381). 2-3. تاریخچه رفتار اطلاع یابی پس از جنگ جهاني دوم و با افزايش اطلاعات علمي و فني در زمينه هاي گوناگون، بحث رفتار اطلاع يابي براي اولين بار در كنفرانس اطلاعات علمي انجمن سلطنتي انگلستان در سال ١٩٤٨ مطرح شد .دراين كنفرانس، مطالعاتي درباره نحوه استفاده كاربران از اطلاعات ارائه و آغازگر رويكردي جديد در مطالعه رفتار اطلاع يابي انسان شد. ده سال بعد، در سال ١٩٥٨ ، كنفرانس بين المللي اطلاعات علمي در واشنگتن، مطالعات رفتار اطلاع‌يابي را پيگيري كرد. پيش از ظهور رايانه براي ذخيره و بازيابي اطلاعات و در فاصله دهة ١٩٤٠ تا ١٩٦٠ محور اصلي بر استفاده از اطلاعات متمركز شده بود .اولين پژوهش در اين زمينه در سال ١٩٧٢ انجام گرفت كه موضوعات آن درباره نيازهاي اطلاعاتي جامعه شهري، چگونگي تأمين آنها، و امكان تأمين بهتر اين نيازها از سوي سازمان ها بود. به نظر مي رسد براي اولين بار پالمر در اواخر دهة ١٩٨٠ به رفتار اطلاعاتي گروهي از دانشمندان پرداخته است. نتايج پژوهش وي نشان داد كه رشته تخصصي، سازمان يا محيط شغلي و شخصيت، بر رفتار اطلاع يابي مؤثر است (ویلسون،2000). البته در اواسط دهة ١٩٨٠، در پاسخ به ابراز نياز به تمركز بيشتر بر كاربران به جاي نظام، حوزه رفتار اطلاع يابي تغيير عمده اي را هم در مفهوم آفريني و هم در طراحي پژوهش ها تجربه كرد .اكثر مطالعات حوزه استفاده و كاربران با به كارگيري رويكردهاي كا مل تر در مطالعه رفتار اطلاع يابي، به بررسي رفتار اطلاع يابي تغيير شكل داد. مشخصه اين امر، تغييري در ماهيت جمع آوري داده ها از بررسي گروه هاي بزرگ از طريق پرسشنامه يا مصاحبه ساخت يافته به مطالعه گروه هاي كوچك از طريق مشاهده و مصاحبه هاي ساخت نيافته بود. همچنين، مشخصه مهم ديگر آن تحول در ماهيت رويكرد تحليل، بويژه با تلاش آشكار براي توليد الگوهاي اطلاع يابي افراد يا گروه ها بود ( مهو و تیبو، 2003). 2-4. رفتار اطلاع یابی در وب برخلاف روند روبه رشد وب، تاکنون بررسی اندکی در مورد اطلاع یابی در وب انجام شده است. یکی از دلایل این امر، دشواری جمع آوری داده های کامل برای توصیف مرور روی وب است. به طور کلی تا کنون چهار شیوه اصلی اطلاع یابی در وب شناخته شده است که عبارتند از : مرور هدایت نشده، مرور مشروط، جستجوی غیر رسمی و جستجوی رسمی. 1. مرور هدایت نشده: در اين حالت، انتظار مي‌رود نمونه‌هاي زيادي از مرحله‌ آغاز(هنگامي كه جويندگان كار را در سرا صفحه‌هاي پيش‌گزيده، صفحه يا پايگاه مطلوب مثل پايگاه‌هاي خبري يا روزنامه، شروع كنند) و پيونديابي (توجه به مطالب مورد علاقه (اغلب تصادفي) و پيگيري پيوندهاي فرامتني) مشاهده‌ شود. پيونديابي اغلب درطي بررسي هدايت نشده اتفاق مي‌افتد. پيونديابي به‌صورت بازگشتي (به‌عقب) امكان‌پذيراست، چون موتورهاي جستجو شايد صفحات ديگري را مكان‌يابي‌كنند كه كاربر را به پايگاه كنوني ارجاع دهد. 2. مرور مشروط: دراين حالت، انتظار مي‌رود فعاليتهاي مرور، تمايز و نظارت رايج باشد. اين تمايز را بررسي‌كننده به هنگام انتخاب پايگاهها يا صفحه وب مرتبط اعمال مي‌كند. پايگاهها ممكن است براساس بازديدهاي شخصي پيشين يا توصيه‌هاي ديگران از يكديگر متمايز شوند. اغلب پايگاه‌هاي متمايز شده نشانه‌گذاري مي‌شوند. بررسي‌كنندگان به هنگام بازديد از پايگاههاي متمايزشده، محتوا را با ملاحظه فهرست مطالب، نقشه‌هاي سايت يا سياهه مقولات و رده‌ها مرور مي‌كنند. كاربران ممكن است با مراجعه منظم به پايگاههاي متمايز شده يا با خلاصه‌برداري از محتواي آنها،‌ بر اين پايگاهها نظارت داشته باشند. 3. جستجوي غيررسمي: دراين حالت، انتظار مي‌رود تمايز، استخراج و نظارت ويژگيهاي غالب باشد. به علاوه، با توجه به شناخت كاربر از ربط، كيفيت،‌ پيوستگي و ... جستجوي غيررسمي احتمالاً از شمار اندكي از صفحات وب متمايز شده، صورت پذيرد. استخراج نسبتاً غيررسمي است؛ بدين معنا كه جستجوي اطلاعات بايد در پايگاه(هاي) منتخب متمركز شود. اگر فرد كانالهاي روزآمدسازي يا عاملان نرم‌افزاري ايجادكند كه اطلاعات را براساس كليدواژه‌ها يا سرعنوانهاي موضوعي بيابد، ويژگي نظارت فعال‌تر مي‌شود. 4.جستجوي رسمی: دراين مرحله، انتظار مي‌رود عمليات استخراج همراه با فعاليت تكميلي نظارت رخ دهد. درجستجوي رسمی، از موتورهاي جستجويي استفاده مي‌شود كه وب را به‌طور نسبتاً جامع زير پوشش قرار مي‌دهند و مجموعه‌اي از امكانات جستجوي قدرتمند را فراهم مي‌آورند. فرد براي استفاده از تمام اطلاعات،‌ زمان بيشتري را به جستجو اختصاص مي‌دهد تا قابليتهاي جستجوي پيچيده را فرا گيرد. جستجوي رسمي ممكن است دو مرحله‌اي باشد: جستجوي چند پايگاهي براي شناسايي مآخذ مهم و جستجوي درون‌پايگاهي. استخراج احتمالاً با فعاليت نظارت تقويت مي‌شود(چو، دتلور، ترنبال،2000). 2-5. الگوها و نظریه‌های رفتار اطلاع یابی همزمان با گسترش مطالعات حوزه رفتار اطلاع یابی، ارائه الگوهای رفتار اطلاع یابی کاربران در حوزه مورد علاقه محققان مختلف قرار گرفت. این محققان امیدوار بودند با ارائه این الگوها، از یک سو اطلاعاتی را در اختیار طراحان نظام های ذخیره و بازیابی قرار دهند تا از طریق رفتار کاربران به نیازهای آنها پاسخ دهند و از طرف دیگر فعالان حوزه آموزش، مراجعان را در تدوین برنامه های آموزش مهارت های اطلاع یابی کمک رسان باشند. استفاده از الگوهای رفتار اطلاع یابی به پژوهشگران کمک می کند که چگونه تصمیم بگیرند و روی چه نکاتی در جستجوهای خود توجه بیشتری کنند. تا كنون الگوهاي رفتاري متفاوتي از سوي صاحب‌نظران ارائه شده است، اما باتوجه به اینکه الگوی اطلاع یابی الیس یکی از الگوهای مورد استفاده در حوزه وب بوده است و یا در محیط های مجازی به کاربرده شده است، به عنوان الگوی مورد استفاده پژوهش حاضر ترجیح داده شده است و اهداف و سوالات پژوهش بر اساس این الگو و مؤلفه های آن بنا نهاده شد. در ادامه، برخی از اين الگوها مورد بررسي قرار مي‌گيرند. 2-5-1. الگوی ریس و ساراسویچ اولین بار ریس و ساراسویچ در اوایل دهه 1960 اولین الگوی فرآیند اطلاع یابی را پیشنهاد کردند. آنها در الگوی پیشنهادی خود بر ماهیت متحول مشکل اطلاعاتی تأکید ویژه ای داشته اند. دو مرحله مشخص در این الگو وجود دارد: مرحله نخست، یعنی انجام پرسش، که هر دو شخص درخواست کننده و جستجوگر را درگیر می کند. مرحله دوم، یعنی پاسخ دهی به پرسش، که توسط جستجوگر و بر پایه اطلاعات به دست آمده از متقاضی انجام می گیرد. در نهایت، پاسخ بستگی به موفقیت در انجام پرسش دارد. الگوی ریس و ساراسویچ میان ربط و مناسبت تمایز قائل است، بدان معنا که اولی یعنی «ربط» عبارت است از نتایج حاصل از تطبیق نیازهای اطلاعاتی بیان شده در پرسش با کل اطلاعات بازیابی شده ولی دومی یعنی «مناسبت» به مفهوم تطبیق نتایج بازیابی شده و مشکل حقیقی اطلاعات با یکدیگر است. بنابراین، نتیجه حاصل واضح و روشن نیست. به همین دلیل، الگوی ارائه شده میان مشکل اطلاعاتی، نیاز اطلاعات، پرسش و تقاضا تمایز قائل است. ساراسویچ پنج عنصر اساسی را در کار اطلاع یابی مشخص می کند. این عناصر عبارتند از: 1. مشکل یا مسئله، 2. وضعیت یا معلومات شخصی، 3. قصد، 4 . پرسش و 5. درخواست ( پائو، 1379). 2-5-2. نظریه رفتار اطلاع يابي ويلسون ویلسون (2000) فرآیند اطلاع‏یابی را اولین بار در سال 1983 به‏عنوان یک الگوی حل مسئله برای پژوهش‏ها به‏کار برد. وی، پس از بررسي رفتارهاي اطلاع‌يابي متخصصان بازاريابي، علوم اجتماعي و روان‌شناسي، الگویی را براي رفتار اطلاع‌يابي ارائه داد كه به‏خوبي نقش عوامل روان‌شناختي را در رفتار جستجوگران نشان مي‌دهد. وي در الگوی خود اذعان مي‌دارد كه عوامل روان‌شناختي، جمعيت‌شناسي، محيطي و منبع‌مدار بر رفتار اطلاع‌يابي تأثير مي‌گذارند و در بسياري از موارد آن را تغيير مي‌دهند. در این الگو، جستجو و استفاده از اطلاعات با مراحل مختلف فرآیند حل مسئله هدف‏نما در ارتباط است. مراحل حل مسئله عبارتند از: شناسایی مسئله، تعریف مسئله، حل مسئله و (در صورت نیاز) بیان راه حل آن. با وجود گستردگي اين الگو، ويلسون اظهار مي‌دارد كه الگوی پيشنهادي او تنها قادر است نمونه‌هاي كوچكي از عوامل تأثيرگذار بر رفتار اطلاع‌يابي فرد را نشان دهد. الگوی ويلسون به توصيف آنچه در زمينة رفتار اطلاع‌يابي، عامل ميزان احاطه شخص ناميده مي‌شود، مي‌پردازد. وي در همين زمينه اظهار مي‌دارد كه شخص پس از اتخاذ تصميم به جستجوي اطلاعات، با كمك انگيزه، جستجويي را به اجرا درمي‌آورد و به دليل احساس نيازي كه به فايق‌آمدن بر مسئله دارد، شخصاً گذار از مانع‏هاي مشخصي را كه در مسير بازيابي اطلاعات او قرار دارد، تجربه مي‌كند. ويلسون معتقد است كه خود شخص صلاحيت لازم را براي تصميم‌گيري‏هاي نهايي جستجوي اطلاعات و تشخيص اطلاعات مرتبط از غيرمرتبط دارد و ممكن است بر اساس موقعيت، موضوع يا انگيزه‌‌هاي خاص، روش‏هايي را كه براي جستجوهايش برمي‌گزيند، با ديگري متفاوت باشد (نوروزی چاکلی، 1385). ويلسون از عامل "خودمحوري" به‏عنوان مؤثرترين عامل در رفتار اطلاع‌يابي نام مي‌برد و در همين خصوص اظهار مي‌دارد كه بين باور يا احساس فرد درباره خود و تسلط فرد بر موقعيت‏هاي مختلف، ارتباط مستقيم وجود دارد. او معتقد است احساس قوي خودمحوري براي بهره‌گيري از يك منبع اطلاعاتي، به استفاده گسترده‌تر و دقيق‌تر از آن منبع منجر مي‌شود. اگر شخص از توان خود در بهره‌گيري از منبع ترديد داشته باشد، حتي در صورتي كه اين منبع حاوي مرتبط‌ترين اطلاعات نيز باشد، بازهم استفاده درستي از آن به‏عمل نخواهد آمد. در هر موقعيتي، انتخاب و استفاده از منبع تحت تأثير عوامل گوناگوني همچون ميزان زمان و تلاشي كه صرف دستيابي به منبع و تعامل براي اطلاع‌يابي از آن مي‌شود، قرار دارد (ادهمی، 1383) . او در الگوی جهانی خود رفتار اطلاع‏یابی را هم شامل رفتار جستجوی فعال و هم غیرفعال می‏داند یعنی در عمل جستجوی فعال ذهن را برای اطلاعات (مثلا تماشای تلویزیون و دریافت اطلاعاتی از برنامه‏های آن بدون قصد و اراده قبلی) جزء رفتار اطلاع‏یابی می‏داند همان‏طور که توجه غیرفعال (یعنی بدون قصد قبلی) و جستجوی مداوم را در این ردیف قرار می‏دهد. 114808033655000140081093345ساختکار فعال سازی00ساختکار فعال سازی23368093345رفتار اطلاع یابی00رفتار اطلاع یابی263588533654900373570533654900464629533654900475678593345زمینه نیاز اطلاعاتی00زمینه نیاز اطلاعاتی270446593345متغیرهای مداخله گر00متغیرهای مداخله گر2785745693420روانشناختی00روانشناختی3872230322579900529208910566400024999952933700استفاده و پردازش اطلاعات00استفاده و پردازش اطلاعات381952593345نظریه فشار00نظریه فشار 4756785179070زمینه شخص00زمینه شخص3872230318770ساختکار فعال سازی00ساختکار فعال سازی270446512382500165100179070001400810250190نظریه خطر/ پاداش00نظریه خطر/ پاداش6807202667000233680250190توجه غیرفعال00توجه غیرفعال20916892667000322008526670004270374266700052920892667000 2785745449580نقش وابسته فردی00نقش وابسته فردی278574595885مردم شناختی00مردم شناختی1400810329565001468755391160نظریه یادگیری اجتماعی00نظریه یادگیری اجتماعی233680245745جستجوی غیرفعال00جستجوی غیرفعال 2785745330835محیطی00محیطی1468755262255خودکارایی00خودکارایی233680262255جستجوی فعال00جستجوی فعال 2785745231140ویژگی های منابع00ویژگی های منابع224155231140جستجوی مداوم00جستجوی مداوم 6807199969500 68072013970000 شکل2-1. الگوی رفتار اطلاع یابی ویلسون 1996 (نوکاریزی و داورپناه، 1385) الگوی رفتار اطلاعاتی ویلسون شامل مؤلفه‏های زیر است:- زمینه نیاز اطلاعاتی- متغیرهای مداخله‏گر- رفتار اطلاع‏یابی (فعال یا غیرفعال)- پردازش و استفاده از اطلاعات این مؤلفه‏ها در حقیقت همان عناصر تشکیل‏دهنده رفتار اطلاعاتی هستند. این الگو چرخه فعالیت‏های اطلاعاتی را از ایجاد نیاز تا مرحله استفاده از اطلاعات نشان می‏دهد و متغیرهای مداخله‏گر زیادی را دربرمی‏گیرد که تأثیر شگرفی بر رفتار اطلاعاتی دارد و ساخت‏کارهایی را بیان می کند که آن را فعال می‏کند. اکنون به توضیح هر یک از مؤلفه‏های موجود در الگوی جهانی او و عناصر وابسته به آنها می پردازیم: زمينه نياز اطلاعاتي ویلسون (2004) به سه گروه نیازهای انسانی اشاره می‏کند که روان‏شناسان نیز به آن تأکید دارند:1. نیازهای فیزیولوژیکی یا جسمانی: مثل نیاز به غذا، آب، سرپناه و ...؛ 2. نیازهای حسی یا عاطفی: مثل نیاز به فضیلت، تسلط و ...؛ 3. نیازهای شناختی: مثل نیاز به برنامه‏ریزی، یادگیری یک مهارت و... این گروه‏بندی نشان می‏دهد که نیازهای فردی در ارتباط با هم و درونی هستند و هر کدام سبب بروز نیازهای دیگر است (عینی، 1384). به نظر ويلسون، نيازهاي اطلاعاتي از جمله نيازهاي ثانويه است كه برگرفته از نيازهاي اوليه رواني، شناختي و عاطفي است. پيدايش نيازي خاص متأثر از زمينه‌اي است كه ممكن است اين زمينه خود شخص، يا نقشي كه در كار و زندگي ايفا مي‌كند، يا محيط‌ (اجتماعي، سياسي، اقتصادي، فناورانه و مانند آن) باشد. عناصر اين زمينه درهم پيچيده‌اند. ويژگي‏هاي شخصي بر انتخاب، و سلسله‏مراتب نيازهاي اطلاعاتي بر قدرت آنها تأثير مي‌گذارد. اما علت بسياري از نيازهاي شناختي در خارج از شخص است. آنها به جهت توالي نقش‏هايي كه فرد ايفا مي‌كند، به‏وجود مي‌آيند يا از شرايط محيطي ناشي مي‌شوند. اما نيازهاي اطلاعاتي گروه‌هاي مختلف (مثلاً مهندسان، پزشكان، داروسازان و ...) با هم متفاوت است و در داخل هر گروه نيز با توجه به تحولات محيطي و نقش‏هاي گروهي افراد متفاوتي هستند. متغيرهاي مداخله‌گر نكته ديگري كه در الگوی جهاني ويلسون مطرح است اينكه او تمام متغيرهاي مداخله‌گر را برشمرده و آنها را در اين الگو ترسيم كرده است. عوامل رواني ممكن است به‏عنوان يك متغير مداخله‌گر بر رفتار اطلاع‌يابي تأثير بگذارد. همان‌طوركه متغيرهاي مداخله‌گر ديگر (جمعيت‌شناختي،‌ محيطي، نقش‏‌وابسته يا بين‏فردي) مي‌توانند همين تأثير را بگذارند. ويلسون به عوامل تعيين‌كننده رفتار اطلاعاتي زيادي اشاره مي‌كند. اين ‌عوامل مثل عوامل تأثيرگذار بر پيدايش نياز اطلاعاتي، مي‌تواند ماهيت شخصي، نقش وابسته، يا محيطي داشته باشند. از جمله متغيرهاي روان‌شناختي مي‌توان به ديدگاه فرد نسبت به زندگي و نظام ارزش‏ها، جهت‌گيري سياسي، دانش، سبك‌يادگيري، متغيرهاي عاطفي، نگرش او نسبت به ابداع، رفتارهاي كليشه‌اي، اولويت‏ها، پيش‏داوري‌ها، خود ادراكي (ارزشيابي از دانش و مهارت‏هاي خويش)، علايق و دانش موضوعي، ‌وظيفه، نظام اطلاعاتي، يا نظام جستجو اشاره‌كرد. متغيرهاي جمعيت‌شناختي شامل جنس، سن، منزلت اجتماعي و اقتصادي، ‌تحصيلات و تجربيات شغلي و مانند آن است. دراين الگو، متغيرهاي‌ روان‌شناختي و جمعيت‌شناختي‌ از يكديگر جدا شده‌اند. ويلسون ويژگي‏هاي منابع مثل اشاعه،‌ تناسب و پايايي اطلاعات را از عوامل محيطي جدا مي‌كند. از نظر او، ارزش متغيرهاي مداخله‌گر تعيين‌كننده «قوّت»‌ يا «مانع» است. مثلاً دانش كم از منابع اطلاعاتي موجود مانع رفتار اطلاعاتي و دانش زياد تقويت‌كننده آن است. ساخت‏كارهاي فعال‌ساز رفتار اطلاع‌يابي ويلسون، بين «زمينة شخص» و تصميم به اطلاع‌يابي مفهوم، ساخت كار فعال‌سازي را قرار مي‌دهد. او به‌درستي اشاره مي‌كند كه هر نياز اطلاعاتي انگيزه فعاليت‏هاي اطلاع‌يابي را ايجاد نمي‌كند. وي براي يافتن عامل ايجاد انگيزه اطلاع‌يابي پاسخ را در روان‏شناسي و نيز ضرورت پرداختن به بقيه علوم جستجو مي‌كند. به نظر او، يكي از ساخت‏كارهاي فعال‌سازي را مي‌توان با نظريه فشار/ مقابله تشريح كرد. طبق اين نظريه‌، هر نياز، انسان را به اطلاع‌يابي وادار نمي‌كند. به‌طور مثال، اگر فرد متقاعد شود دانش موجودش براي درك موقعيت و تصميم‌گيري كافي‌ است،‌ اقدام به اطلاع‌يابي نمي‌كند. اگر بر اين باور نباشد، فشار ناشي از خطر اشتباه، تجاوز به هنجارهاي اجتماعي و مشروع، مسئوليت اقتصادي و پاسخ ندادن به توقعات، به ‌وجود مي‌آيد. هر چه اين فشار بيشتر باشد،‌ انگيزه بيشتري براي اطلاع‌يابي ايجاد مي‌شود، تا جايي كه اين فشار فعاليت‏ها را از كار بيندازد. عامل ديگر فعال‌سازي، ضرورت مقابله با موقعيت و حل مسئله است. تمايل به پاداش ممكن است اين احساس نياز را ايجاد كند؛ حتي اگر اين پاداش فقط موجب آسودگي خاطر ناشي از زايل شدن احساس عدم اطمينان شود. در نظريه خطر/ پاداش چگونگي اطلاع‌يابي افراد در برخي موقعيت‏ها و علت استفاده افزون‌تر از برخي منابع، تشريح مي‌شود. يك محرك مهم رفتار اطلاع‌يابي نيز درك «خوداثربخشي» است. توقع اثربخشي، برآورد توان شخص از اجراي موفقيت‌آميز است. اين امر، بر تصميم‌‌گيري انجام فعاليت‏هاي ضروري اثر مي‌گذارد و تعيين مي‌كند آيا شخص اساساً براي مقابله با موقعيت تلاش مي‌كند. مرحله كسب اطلاع ويلسون از بين حالت‏هاي كسب اطلاع،‌ توجه غيرفعال، جستجوي غيرفعال، جستجوي فعال و جستجوي مداوم را متمايز مي‌سازد. توجه غيرفعال يعني جذب غيرفعال اطلاعات از محيط (تلويزيون، راديو) بدون قصد اطلاع‌يابي. اين رفتار اطلاعاتي هدفمند نيست،‌ هرچند روشي مهم در جذب اطلاعات است. حالت دوم زماني ظاهر مي‌شود كه يك رفتار خاص، به فراهم‌آوري اطلاعاتي منجر مي‌شود كه اتفاقاً به فرد مربوط است. حالت سوم وقتي رخ ‌مي‌دهد كه فرد فعالانه به دنبال اطلاعات مي‌گردد. حالت چهارم يعني جستجوي هميشگي اطلاعات براي روزآمدسازي يا گسترش حوزة اطلاعاتي است. مرحله پردازش و استفاده از اطلاعات اطلاعات كسب‌شده كاربر، پردازش و جزء دانش او مي‌شود و به‌طورمستقيم يا غيرمستقيم مورد استفاده قرار مي‌گيرد تا بر محيط اثر بگذارد و در نتيجه نيازهاي اطلاعاتي جديدي ايجاد كند. فعاليت‏هاي اطلاعاتي ذهني و عيني چرخه‌اي را به‌وجود مي‌آورد كه در آن عناصر خاص زمينه، تعيين‌كننده رفتار شخص در كليه مراحل مي‌گردد و اطلاعات به‌ دست‌ آمده عنصر جديد يك نظام پويا مي‌شود. كل رفتار اطلاع‌يابي فرد به هر شكل كه صورت گيرد (فعال يا غيرفعال) باعث پردازش و استفاده از اطلاعات مي‌شود كه هدف اصلي از جستجو همين است. اما اين پردازش و استفاده با توجه به زمينه نياز اطلاعاتي، ممكن است تغيير كند. يعني در زمينه‌هاي مختلف و با توجه به نيازهاي حاصل در آن زمينه‌ها، نوع پردازش و استفاده متفاوت خواهد بود. الگوی ويلسون، در فرايند پژوهش، چارچوب خوبي براي تفكر درباره فرايند كسب اطلاعات در اختيار قرار مي‌دهد و مي‌توان آن را روشن‌‌تر و يكدست‌تر ساخت. اما پژوهش‏هاي انجام شده در زمينه اين الگو، علاوه بر بيان نكات مثبت آن، به برخي از كاستي‏هاي آن نيز اشاره كرده‌اند كه در اينجا ديدگاه‏هاي نيژويژكا درباره نقاط ضعف این الگو به اختصار بیان می شود ( نیژویژکا، 2003): ويلسون مرحله پيدايش نياز اطلاعاتي و تصميم به اطلاع‌يابي را از يكديگر تفكيك مي‌كند، ‌اما اين مسئله در نمودار او منعكس نشده است. هرچند به نظر مهم مي‌رسند،‌ اما هر نيازي به اطلاع‌يابي منجر نمي‌شود و براي تصميم‌گيري، به محرك ديگري غير از احساس نياز است. او در نمودار خود، «زمينه» را از متغيرهاي مداخله‌گر جدا مي‌كند. نيازي به اين كار نيست زیرا اين متغيرها زمينة رفتار اطلاعاتي را شكل مي‌دهند. آنها ماهيت متفاوت محيطي، نقش وابسته و شخصي دارند. ويژگي‏هاي منابع اطلاعاتي به عنوان يك طبقه جداگانه از متغيرهاي مداخله‌گر درنظر گرفته مي‌شود؛ حال آنكه اين منبع عنصری از محيط اطلاعاتي«بافت» است،‌ بنابراين مي‌توان آنها را در رده كلي متغيرهاي محيطي گنجاند. شكل ترسيمي نمودار، قيودي را ايجاد مي‌كند و حاكي است كه متغيرهاي مداخله‌گر فقط در مرحله كسب اطلاعات بركاربر اثر مي‌گذارند، حال آنكه تأثير هر نوع متغيري را مي‌توان در همه مراحل پيدايش نياز، تصميم‌گيري، پردازش و استفاده ازاطلاعات تصور كرد. همين مسئله در مورد ساخت‏كارهاي فعال‌سازي نيز صادق است. آنها نه‏تنها در مرحله تصميم به اطلاع‌يابي بلكه در تمام مراحل كسب اطلاعات، حضور دارند. بهتر است از ساخت‏كارهاي فعال‌سازي خاصي مانند «فشار»،‌ «ادراك خطر»، «انتظار پاداش»، سطح محسوس «خود اثربخشي» نه نظريه هريك از آنها نام برده شود. در نمودار ويلسون رابطه سببي (پيكان‏ها) بين ساخت‏كارهاي فعال‌سازي و متغيرهاي مداخله‌گر ترسيم شده‌اند كه مي‌تواند گمراه‌كننده باشد چون اين ساخت‏كارها، پديده‌هاي روان‌شناختي و جامعه‌شناختي كلي هستند نه يك عنصر مستقل از زمينه. كاربرد الگوی ويلسون به موقعيتي محدود شده كه كاربر شخصاً به اطلاع‌يابي مي‌پردازد. افزون براين، وي در الگو سال 1981، راهبردهاي كسب اطلاعاتي را ترسيم و آنها را مسيرهاي اطلاع‌يابي ناميد، اما در الگوی جديد اينها نيز وجود ندارد. به‌طور كلي بايد گفت، اين الگوی روابط بين مفاهيم كاربر، نياز، كاربردها،‌ و رفتار كاربر را نشان مي‌دهد، اما پيچيدگي فرايند پژوهش را تعريف نمي‌كند. اطلاع‌يابي فرايندي بازگشتي است، ولي در اين الگو فرايندي خطي نشان داده مي‌شود و درآن جستجوگر از يك مرحله به مرحله بعد مي‌رود. اين الگو حاكي از آن است كه هرگاه نياز اطلاعاتي با يافتن اطلاعات ارضا شد، جستجو تمام مي‌شود. همچنين، به نظر مي‌رسد اين الگو فضا را براي تعريف مجدد نياز اوليه در پرتو اطلاعات يافت شده، ميسر نمي‌سازد. از اين گذشته، اطلاعات بايد مناسب نياز اوليه باشند،‌ درغيراين صورت كاربردي ندارند ( نياز را برآورده نمي‌كنند). اين الگو باعث نمي‌شود كاربر به هنگام وارد شدن در فرايند اطلاع‌يابي رشد كند و فراگيرد و خيلي شبيه كتابخانه سنتي است؛ چون تنها بر مهارت‏هاي مربوط به منابع، مانند مكان‌يابي، دسترسي و استفاده از منابع، تأكيد مي‌كند. در‌ آن، مهارت‏هاي مربوط به كتابخانه از ساير مهارت‏هاي لازم براي استفاده از اطلاعات، مثل تفكر انتقادي و تحليل، جدا مي‌شود (نوکاریزی و داورپناه، 1385). 2-5-3. الگوی اطلاع یابی الیس الیس الگوهای رفتار اطلاع‏یابی دانشگاهی را بررسی کرده است. او به جای «مراحل» اطلاع‏یابی ترجیحاً اصطلاح «ویژگی» را به کار می‏برد (یارولین و ویلسون، 2003) و معتقد است كه هر يك از جستجوگران با توجه به تجربيات، دانش، نياز اطلاعاتي و سطح توقعات خود در هر يك از اين مراحل با سطح متفاوتي از دقت و توجه عمل مي‌كند و در نهايت اين جستجوگر است كه بر اساس نياز خاص خود به انتخاب و گردآوري اطلاعات دست مي‌زند و با استناد به همين اصل، الگویی را براي رفتار اطلاع‌يابي جستجوگران پيشنهاد مي‌كند. با وجود اين، وي اذعان مي‌دارد كه اين الگو بيشتر در محيط‏هايي بسته‌ همچون پايگاه‏هاي اطلاعاتي كه عمدتاً از ابزارهاي ويژه‌اي همچون واژگان‌ كنترل‏شده استفاده مي‌كنند، قابل‏اجرا است (نوروزی چاکلی، 1385). الیس ابتدا به شناسایی ویژگی‏های مشترک رفتار اطلاع‏یابی پژوهشگران در علوم اجتماعی پرداخت و الگویی با 6 ویژگی عمومی عرضه کرد. سپس با مطالعه رفتار پژوهشگران دانشگاهی حوزه علوم، این الگو را مورد پالایش قرار داد و رده‏ها یا رده‏های فرعی "تعدیل یا اصطلاح" و" پایان یا ختم"، وارسی و به آن اضافه شد (الیس، کاکس و هال، 1993) 322961020066000447484520066000 مرور کردن 32296102432050062230014985900150114015938500245427514986000328168013081000463994514033500458152524320500 شروع کردن برقراری زنجیره ارتباطی متمایز کردن استخراج کردن اصلاح کردن پایان کنترل و نظارت شکل 2-2. الگوی رفتار اطلاع یابی الیس 1999 ((نوکاریزی و داورپناه، 1385) از نظر وی، هر الگوی خاص را می‏توان بر حسب ویژگی‏های این الگو توصیف کرد. ویژگی‏های این الگو به شرح زیر است: آغاز: شامل فعالیت‏های اولیه جستجوی اطلاعات نظیر شناسایی منابعی که ممکن است به عنوان نقطه شروع چرخه پژوهش به‏شمار آید. این منابع ممکن است همکاران، دوستان و افراد برجسته، مرور پیشینه‏ها، فهرست‏های پیوسته، نمایه‏نامه‏ها و چکیده‏نامه‏ها باشد؛ اما برخی از پژوهشگران بر مبنای اطلاعات شخصی خویش کار را آغاز می‏کنند. در این مرحله، پژوهشگر به‏ندرت به کتابخانه مراجعه می‏کند، بلکه بیشتر به شناسایی و جایابی منابع اطلاعاتی می‏پردازد. پیوندیابی: منظور ردیابی منابع معتبر مورد استناد در پانویس‏ها یا ارجاعات منابع و به بیان دیگر شبکه استنادی میان منابع است. پیوندیابی اغلب به منظور شناسایی منابع جدید اطلاعاتی یا نیازهای اطلاعاتی جدید و ارضای این نیازها مورد استفاده قرار می‏گیرد و معمولاً از طریق دنبال کردن ارجاعات به‏دست آمده از مطالعه و تماس‏های شخصی به انجام می‏رسد. تصمیم به پیگیری استنادها، به عواملی نظیر ربط موضوعی آنها، اهمیت‏شان در پژوهش موردنظر، شهرت یا هویت پدیدآورنده، تازگی، شهرت ناشر، هزینه، بسامد استنادها و زمان لازم برای مکان‏یابی اطلاعات و منابع بستگی دارد. سایر عوامل مؤثر در این زمینه عبارتند از: غریزه، ماهیت استناد، توصیه همکاران، منتقدان و ویراستاران. در کار پژوهش، پس از شناسایی اولیه چند منبع عمده، معمولاً پژوهشگر منابع و ارجاعات آنها را دنبال می‏کند تا از آن طریق به منابع بیشتری در حوزه موردنظر دست یابد. به‏همین منظور منابع ردیف دومی نیز تهیه شده است که مهمترین آنها نمایه‏نامه‏های استنادی علوم و علوم اجتماعی است. این منابع، استنادهایی به منابع معتبر ارائه می‏دهند و از پراستفاده‏ترین منابع ردیف دوم به‏شمار می‏آیند. پیگیری ارجاعات منابع، هم در محیط دستی و هم در محیط ماشینی میسر است؛ ولی در محیط‏های ماشینی این کار بسیار ساده‏تر و سریع شکل می‏گیرد. تورق (مرور): این کار نوعی جستجوی نیمه‏هدایت‏شده یا نیمه‏ساخت‏یافته است. تورق منابع ردیف اول و دوم به عنوان یک فعالیت مهم اطلاع‏یابی تلقی می‏شود که تمام پژوهشگران در مقطعی از پژوهش وارد آن می‏شوند. دو نوع تورق عمده شناسایی شده است: 1) ملاحظه شماره‏های تازه منتشر شده مجلات و فهرست مطالب کتاب‏های مربوط 2) بررسی فهرست‏های پیوسته، نمایه‏نامه‏ها، منابع وب و ارجاعات منابع بازیابی شده و یا خواندن آنها .این مرحله نیز یکی از مراحلی است که تمامی افرادی که درگیر فعالیت پژوهشی هستند و نیازهای اطلاعاتی دارند وارد آن می‏شوند. البته چون حجم این اطلاعات چنان زیاد است که احتمالاً کمتر کسی به‏تنهایی می‏تواند از عهده بررسی آنها برآید، برخی از پژوهشگران به‏خاطر محدودیت‏های زمانی و مالی و همچنین سایر محدودیت‏ها زحمت این کار را به دوستان، همکاران و دانشجویان خود واگذار می‏کنند و از آن طریق از تازه‏ترین اطلاعات مطلع می‏شوند. تمایزیابی: شامل استفاده از تفاوت‏های مشهود در منابع اطلاعاتی به عنوان راهی برای پالایش میزان اطلاعات به‏دست آمده است. منظور از تمایزیابی، فعالیت‏هایی است که به هنگام ارزشیابی اطلاعات، براساس کیفیت، ماهیت، اهمیت نسبی و سودمندی آن به‏عنوان روش پالایش میزان و ماهیت اطلاعات به‏دست آمده، مبنای قضاوت جستجوگر قرار می‏گیرد. نظارت: عبارت است از روزآمد نگه‏داشتن اطلاعات خود از طریق جستجوی آگاهی‏رسانی جاری در حوزه مورد پژوهش. به بیانی دیگر، آگاهی از پیشرفت‏های یک حوزه با پیگیری منظم مآخذ خاص (یعنی مجله‏های هسته، روزنامه‏ها، کنفرانس‏ها، مجله‏های عمومی، کتاب‏ها و فهرست‏ها) است. ویژگی نظارت، انجام فعالیت‏های آگاهی‏بخش از توسعه پژوهش‏ها در موضوع موردعلاقه از طریق پیگیری و تعامل با منابع خاص است. برای حفظ روزآمدی، هم از منابع رسمی و هم از منابع غیررسمی استفاده می‏شود. منابع رسمی مثل مجله‏ها، مجموعه مقاله‏های کنفرانس‏ها، مقاله‏های روزنامه‏ها، نقدهای کتاب، آگهی‏ها و فهرست‏های ناشران، گروه‏های بحث و منابع وب، منابع غیررسمی شامل تعامل‏های شخصی با همکاران، دوستان و دانشجویان یا مبادلات شخصی از طریق پست الکترونیکی است. استخراج : شامل شناسایی منابع اطلاعاتی مربوط است. در واقع بررسی دقیق و گزینشی منابع اطلاعاتی و شناسایی مطالب مرتبط را در برمی‏گیرد و شامل فعالیت‏های انجام شده در منابع مستقیم (شامل کتاب‏ها، مقاله‏ها و مجله‏ها) و منابع غیرمستقیم (شامل کتابشناسی‏ها، نمایه‏نامه‏ها، چکیده‏نامه‏ها و فهرست‏های پیوسته) می‏باشد (مهو و تیبو، 2003). 2-5-4. الگوی اطلاع یابی ایزنبرگ و برکویتز ایزنبرگ و برکویتز این الگو را به عنوان رویکردی کلی به مسئله گشایی اطلاعاتی، شامل شش گام یا مرحله منطقی ارائه کرده اند. ترتیب مرحله ها با کاوش تغییر می کند، اما گذر از هر مرحله برای حل یک مسئله اطلاعاتی لازم است. تعریف مسئله: جستجوگر نیازمند به تعریف مسئله از دیدگاه اطلاعاتی است. او قبل از به کارگیری راهبردهای جستجوی اطلاعات به تعریف ملزومات اجرایی، نوع نیازهای اطلاعاتی و مسائلی از این قبیل نیاز دارد. ایزنبرگ و برکویتز اشاره می کنند که بیشتر مردم زمان کمی به تعریف موضوعات خود اختصاص می‌دهند. آنها یکسره به راهبردهای جستجوی اطلاعات و نه تشخیص نوع نیاز اطلاعاتی می پردازند. با تعریف و فهم مسئله اطلاعاتی، جستجوگران به طور مطلوبی به سمت راه حل ها حرکت می کنند. راهبردهای جستجوی اطلاعات: از زمانی که جوینده، مسئله اطلاعاتی را به خوبی تعریف کرد باید در مورد مناسب ترین منابع اطلاعاتی تصمیم بگیرد. راهبردهای اطلاع یابی شامل تصمیم گیری هایی است و در عصر اطلاعات، پرسشی که جستجوگران باید پاسخگو باشند این است که بهترین راهبردهای یافتن اطلاعات چیست و نه اینکه بپرسند آیا می توان اطلاعاتی درباره این موضوع یافت؟ در هنگام ملاحظه راهبردهای جستجوی اطلاعات باید قواعد مختلفی در گزینش منابع اطلاعاتی مانند دقت، صحت، سادگی استفاده، موجود بودن، جامعیت و اعتبار را در نظر داشت. مکان یابی و دستیابی: مکان یابی و دستیابی در راهبردهای جستجو اطلاعات مندرج هستند. این مهارت ها شامل استفاده از ابزارهای دسترسی (بانک های کتابشناختی و نمایه های چاپی)، ترتیب مواد در کتابخانه ها، بخش های کتاب و راهبردهایی برای کاوش در فهرست های پیوسته است. در برنامه های آموزشی سنتی کتابداری در دانشگاه ها، بر مهارت مکان یابی و دست یابی تأکید شده است. این برنامه ها مهارت های خاص مورد نیاز برای استفاده از ابزارهای دسترسی را آموزش می دهند. مشکل آموزش مهارت های خاص این است که دانشجویان فهم درستی از چگونگی انتقال این مهارت ها در وضعیت های جدید ندارند. کاربرد اطلاعات: با یافتن اطلاعات مورد نیاز، جستجوگران می توانند مهارت های جدیدی را برای استفاده از اطلاعات به کار گیرند. این مهارت ها شامل: تعامل، گفت و گو، خواندن، گوش دادن، مرور، پرسش کردن و بازتاب اطلاعات است. جستجوگران نباز به این دارند که درباره ارزش اطلاعات تصمیم گرفته و اطلاعات لازم را استخراج کنند. ترکیب: ترکیب، کاربرد اطلاعات یافته شده برای مسئله تعریف شده است. ترکیب شامل ساختاردهی مجدد و بازبندی اطلاعات به شکل های جدید و متفاوت است. گاهی ترکیب اطلاعات واضح است، مانند ارتباط دادن اجزای یک چرخه. برای موارد دیگر مثل نوشتن مقاله، ترکیب، جزء اصلی کاوش است و شامل ترکیب اطلاعات، استخراج جزئیات برجسته، سازماندهی مجدد و واکاوی اطلاعات است. به این معنی ترکیب عبارتست از تبدیل اطلاعات یافته شده به دانش. ارزیابی: ارزیابی، آزمودن فرآیند مسئله گشایی اطلاعاتی است و تعیین کننده مطلوبیت و کارایی فرآیند است. ارزیابی تعیین می کند که آیا اطلاعات یافته شده با مسئله تعریف شده سنخیت دارد؟ در این مرحله پرسش های خاصی مطرح می شود نظیر مسئله اطلاعاتی برطرف شد؟ آیا نیاز رفع شده؟ آیا وضعیت بهبود یافت؟ اگر جواب منفی باشد فرآیند دوباره آغاز می شود (هیدن، 2003). شکل 2-3. الگوی اطلاع یابی ایزنبرگ و برکویتز (Eisenberg, 1990 &Berkowitz ) 2-5-5. الگوی رفتار اطلاع یابی مارچیونینی الگوی فرآیند اطلاع یابی مارچیونینی بر اساس مطالعات و پژوهش های وی استوار است و در آن توجه ویژه ای به محیط های الکترونیکی شده است. تشخیص مراحل مختلف فرآیند، نوع و میزان تعامل بین مراحل؛ و زنجیر ارتباطی بین هر یک از مراحل با تأکید بر ویژگی های محیط های جدید الکترونیکی است. مارچیونینی سعی کرده است رفتار جستجوگر در ارتباط با پیشینه شناختی خود و سامانه اطلاعات را در بستری الکترونیکی مورد ارزیابی و دقت نظر قرار داده و در الگویی نمایان سازد. میزان نمایش الگوریتم ها و زنجیرهای جستجو در سامانه به راهبردهایی که جستجوگر به کار می برد و چگونگی تعامل عوامل و سازه های جستجوی اطلاعات بستگی دارد. فرآیند جستجوی اطلاعات از مجموعه ای از ریزفرآیندها تشکیل شده است. جستجوی اطلاعات با شناخت و پذیرش مسئله شروع شده و تا رفع و یا انصراف از رفع آن ادامه می یابد. در این الگو سه نوع ارتباط بین ریزفرآیندها وجود دارد: خطوط ارتباطی برجسته که به معنی ارتباط مفروض بیشتر و قوی تر از یک ریز فرآیند با دیگری است؛ خطوط تیره که، احتمال ارتباط بالایی را نمایش می دهد؛ خطوط باریک، که ارتباط کم را نمایش می دهد. این ریزفرآیندها ممکن است به همان صورت پیوسته متصل به هم باشند. اما بهتر است آنها را کارکردها یا مجموعه فعالیت هایی بدانیم که ممکن است در هر زمان ارتباط متناوب یا پیوسته داشته و به ترتیب فعال باشند. البته می توان برخی از ریزفرآیندها را باهم ادغام کرد. ترتیب مراحل مختلف فرآیند اطلاع یابی، یک زنجیره تعریف شده و نوعی پیش بینی از چگونگی مرور و کاوش تحلیلی به دست می دهد. تعداد تعاملات در واحد زمان به اندازه ناخالص تعامل مربوط می شود. مراحل این الگو عبارتند از: شناخت و پذیرش یک مسئله اطلاعاتی؛ 2. تعریف و درک مسئله؛ 3. گزینش سامانه کاوش؛ 4. فرمول بندی پرسش؛ 5. اجرای جستجو؛ 6. ارزیابی نتایج؛ 7. استخراج اطلاعات و 8. تأمل، تکرار و توقف (مارچیونینی، 1997). شکل 2-4. الگوی اطلاع یابی مارچیونینی (Marchionini, G,1997) 2-5-6. الگوی معنایابی دروین دروين (1972) نيز به توسعه الگویی بر پايه نياز كاربر پرداخت كه آن را «ايجاد احساس» ناميد. روش او بر رفتاري كه فرد در تجربه‌هاي روزانه خود با استفاده از تحليل طيف وسيعي از فعاليت‏هاي پيچيده بشري به انجام مي‌رساند، متمركز گرديده است (ادهمی، 1383). الگو دروين، رويكردي شناختي در جستجوي اطلاعات است. در اين الگو، اطلاعات چيزي است كه فرايندهاي داخلي شناختي در آن دخالت دارند. اما تفهيم فقط يك امر ذهني نيست بدین معنی که عواطف يا احساسات نيز بر پاسخ شناختي افراد به اطلاعات تأثير مي‌گذارند. روشن است، عواطف يا احساسات درفهم مفهوم نياز بسيار مؤثرند. بنابراین دروين، به‏طور خاص برجنبه‌هاي عاطفي فرايندهاي شناختي تأكيد نمي‌كند، اما اين موضوع را مي‌توان از رويكرد وي دريافت و به‏گونه‌اي كه الگو وي را پيچيده و غني مي‌سازد، به بسط آن پرداخت. اين الگو به نوعي بيانگر تلاش ذهني اطلاع‌جو براي پركردن شكاف موجود در ذهن خود مي‌باشد. در اين الگو، اهميت مصرف‌كننده اطلاعات مركزيت مي‌يابد و اطلاعات به «هرآنچه فرد آگاهي‌بخش مي‌شمارد» تبديل مي‌شود. الگو تفهيمي، اطلاعات را ذهني،‌ مبتني بر موقعيت، كلي‌گرا،‌ و شناختي مي‌بيند، اما اين الگو، بر فهميدن اطلاعات در زمينه‌هاي شخصي و چگونگي شكل‌گيري نيازهاي اطلاعاتي و راه‏هاي رفع اين نيازها تأكيد دارد. مصرف‌كننده اطلاعات نیز، نه‏تنها يك دريافت‌كننده منفعل اطلاعات از محيط خارج تلقي نمي‌شود، بلكه در مركز يك فرايند تغيير فعال و مداوم قرار دارد. در اين فرايند، اطلاعات موجب تغييرات ادراكي در كاربر شده‌ و اين تغييرات خود موجب دگرگوني در برداشت كاربر از اطلاعات مي‌شود. در روش دروين، هنگام مطالعه نيازهاي اطلاعاتي از استعاره «موقعيت ـ فاصله ‌ـ فايده» استفاده مي‌شود. وي اظهار مي‌كند كه تمام نيازهاي اطلاعاتي، از انقطاع يا «فاصله‌اي» كه در دانش پديد مي‌آيد، ناشي مي‌شود. اين فاصله در يك «موقعيت» خاص به وجود مي‌آيد و افراد كوشش دارند با استفاده از تاكتيك‏هاي مختلف، اين فواصل را برطرف كنند. آنچه ايشان را به روي پل مي‌رساند «فوايد» يا «كمك‏ها» خوانده مي‌شود. دروين معتقد است حالت نظام‌مندي در رفتار افراد وجود دارد كه بايد آن را در خوي‏گرفتن با فرايندها يافت. نيازهاي افراد نظام‌مند بوده و عاري از بي‌نظمي است. اين خصيصه نظام‌مندي نيازها، بايد به‏عنوان يك فرايند، و نه يك وضعيت ثابت،‌ تلقي شود. نيازهاي اطلاعاتي هنگامي مي‌توانند موردتوجه قرارگيرند كه بتوانيم به فرايندي پي‌ ببريم كه هرفرد به هنگام مواجه‏شدن با يك «فاصله» براي پركردن آن،‌ و براي حصول چيزي (به‏ويژه دانش جديد) كه از اين تجربه به‌‌دست مي‌آورد،‌ در آن وارد می‏شود (موريس، 1375). 1143000139065پرسشها، پاسخ داده شده، اندیشه ها،شکل گرفته، منابع، گردآوری شده00پرسشها، پاسخ داده شده، اندیشه ها،شکل گرفته، منابع، گردآوری شده 4562475198755شرایط عدم تداوم00شرایط عدم تداوم 252857046990شکاف پر شده00شکاف پر شده487045414655استفاده ها(کمک ها) ها00استفاده ها(کمک ها) ها4701540414655موقعیت00موقعیت 144081510922000 101155515176500-155575292735راهبردهای به کار رفته ارزشهای اطلاعاتی یافت شده00راهبردهای به کار رفته ارزشهای اطلاعاتی یافت شده 2528570-5080مواجه با شکاف00مواجه با شکاف شکل2-5. الگوی معنایابی دروین (نوکاریزی و داورپناه، 1385) 2-5-7. الگوی اطلاع یابی بتیس مارسیا جی بتیس (2002) در چهارمین کنفرانس بین‏المللی نیازهای اطلاعاتی، الگویی از روش‏های اطلاع‏یابی را ارائه نمود که در این‏جا مورد بررسی قرار می‏گیرد. انسان قادر است مقدار زيادي دانش در زندگي کسب کند و همچنين قابليت سازگاري با شرايط مختلف محيطي و اجتماعي را دارد. انسان‏ها بسيار اجتماعي هستند و بسياري از آموخته‏ها و تجارب‏شان را از تعاملات اجتماعي به‏دست مي‏آورند. براي بسياري از افراد در بيشتر موارد، رفتارهاي اطلاع‏يابي شامل جذب و استفاده از دانش و اطلاعاتي است که در زندگي روزمره با آن برخورد مي‏کنند و ٨٠ درصد از دانش خود را از آگاهي‏هاي ساده از جامعه و محيط طبيعي به دست مي‏آورند. اين الگو بيان‏‏کننده روش‏هاي اطلاع‏يابي است و جزئيات آن به شرح زير است: مستقيم يا غير مستقيم: منظور از مستقيم و يا غيرمستقيم در نمودار اين است که آيا شخص اطلاعات خاصي را مورد جستجو قرار داده، يا به صورت تصادفي تحت تأثير اطلاعات قرار گرفته است. فعال يا منفعل: اگر شخص براي گردآوري اطلاعات و حل مسئله خود به طور فعالانه عمل کند، اطلاع‏يابي فعال صورت گرفته ولي اگر شخص بدون تلاش و فعاليت و بدون انجام جستجو به اطلاعات دست يابد، اطلاع‏يابي منفعل صورت گرفته است. بنابراین چهار حالت برای اطلاع‏يابي می‏توان در نظر گرفت: جستجوکردن: هنگامي که شخص مي‏داند که به چه اطلاعاتي نياز دارد، به صورت مستقيم و فعالانه به جستجوي اطلاعات مي‏پردازد. مشاهده يا نظارت: در اين روش ما اطلاعات مورد علاقه و پرسش‏هايمان را در ذهن حفظ مي‏کنيم ولي نياز مبرمي به تلاش فعال براي گردآوري اطلاعات احساس نمي ‏کنيم، هنگامي که اطلاعاتي در آن خصوص به ما مي‏رسد آن اطلاعات را جذب مي‏‏کنيم. بنابراين اين روشي مستقيم و منفعل است. مرور و يا تورق :اين روش متمم و مكمل‏يافته روش مشاهده مي‏باشد و به صورت غيرمستقيم و فعال است. در اين روش ما نياز اطلاعاتي خاصي نداريم ولي به طور فعالانه خود را در جريان اطلاعات جديد قرار مي‏دهيم و عامل اساسي انجام اين رفتار حس کنجكاوي است. آگاه شدن: هنگامي که شخص نمي‏داند که به دنبال چه اطلاعاتي است و از نياز اطلاعاتي خود باخبر نيست، به صورت غيرفعال و غيرمستقيم به جذب و گردآوري اطلاعات محيط مي‏پردازد به اين روش آگاه شدن مي ‏گويند. اگر آگاه شدن ٨٠ درصد از دانش ما را تشكيل دهد، جستجوي مستقيم یک درصد و بقيه دانش از راه مرور و مشاهده به دست مي‏‏آيد. مطالعات نشان مي‏دهد که مردم اصولي را به کار مي‏‏برند که با کمترين تلاش به اطلاعات مورد‏ نياز خود دست يابند و به‏دليل پيچيده بودن نظام‏هاي اطلاعاتي، مردم به روش‏هاي انفعالي و غيرمستقيم کسب اطلاعات خو گرفته‏اند. بنابراين در بررسي رفتار اطلاع‏يابي، اشخاص به دو روش کلي زير عمل مي‏‏کنند. 1. جذب منفعل از روش‏هاي مشاهده و آگاه شدن 2. نمونه‏گيري و گزينش از طريق مرور و بررسي و جستجوي فعال (نویدی، 1386). 2-5-8. الگوی اطلاع یابی چو چو، دتلور و ترنبال (2000) براي جستجوي اطلاعات در وب الگوی جامع‌تري ارائه كرده‌اند. آنها وب جهانی را به عنوان يك نظام اطلاعاتي فرامتن موجود از طريق شبكه‌هاي بي‌شمار مجسم مي‌كنند. آنها مي‌گويند فرد مي‌تواند حركت در وب را از يك يا چند صفحه مطلوب آغاز كند (جستجوي آغازين)؛ پيوندهاي فرامتني را براي رسيدن به منابع اطلاعاتي مرتبط ـ هم به ‌سمت عقب و هم جلوـ پي‌بگيرد (پيونديابي)؛ صفحات وب منابع منتخب را به طور اجمالي بررسي كند (مرور)؛ منابع مفيد را براي ارجاع يا بازديدهاي آتي نشانه‌گذاري كند (تمايز)؛ از طريق خدمات وابسته به پست ‌الكترونيك از اطلاعات و پيشرفت‏هاي جديد آگاه شود (نظارت)؛ و از ميان منابع معرفي‏شده، يك منبع يا پايگاه را در يك موضوع خاص جستجو كند (استخراج). اما به نظر آنها، تنها ويژگي‏هاي الگوی اليس نمي‌تواند پاسخگوي كامل جستجو در وب باشد. بدين منظور، مراحل الگوی اليس را با حالت‏هاي بررسي اجمالي اگولار تركيب و الگویی جديد عرضه كرده‌اند . 1. بررسي هدايت‏نشده: در اين حالت، انتظار مي‌رود نمونه‌هاي زيادي از مرحله‌ آغاز (هنگامي كه جويندگان كار را در سراصفحه‌هاي پيش‌گزيده، صفحه يا پايگاه مطلوب مثل پايگاه‌هاي خبري يا روزنامه، شروع می‏كنند) و پيونديابي (توجه به مطالب مورد علاقه (اغلب تصادفي) و پيگيري پيوندهاي فرامتني) مشاهده‌ شود. پيونديابي اغلب درطي بررسي هدايت‏نشده اتفاق مي‌افتد. پيونديابي به‌صورت بازگشتي (به‌عقب) امكان‌پذيراست، چون موتورهاي جستجو شايد صفحات ديگري را مكان‌يابي‌كنند كه كاربر را به پايگاه كنوني ارجاع دهد. 2. بررسي مشروط: دراين حالت، انتظار مي‌رود فعاليت‏هاي مرور، تمايز و نظارت رايج باشد. اين تمايز را بررسي‌كننده به هنگام انتخاب پايگاه‏ها يا صفحه وب مرتبط اعمال مي‌كند. پايگاه‏ها ممكن است براساس بازديدهاي شخصي پيشين يا توصيه‌هاي ديگران از يكديگر متمايز شوند. اغلب پايگاه‌هاي متمايز شده نشانه‌گذاري مي‌شوند. بررسي‌كنندگان به هنگام بازديد از پايگاه‏هاي متمايزشده، محتوا را با ملاحظه فهرست مطالب، نقشه‌هاي سايت يا سياهه مقولات و رده‌ها مرور مي‌كنند. كاربران ممكن است با مراجعه منظم به پايگاه‏هاي متمايز شده يا با خلاصه‌برداري از محتواي آنها،‌ بر اين پايگاه‏ها نظارت داشته باشند. 3. جستجوي غيررسمي: دراين حالت، انتظار مي‌رود تمايز، استخراج و نظارت ويژگي‏هاي غالب باشد. به علاوه، با توجه به شناخت كاربر از ربط، كيفيت،‌ پيوستگي و ... جستجوي غيررسمي احتمالاً از شمار اندكي از صفحات وب متمايز شده، صورت پذيرد. استخراج نسبتاً غيررسمي است؛ بدين معنا كه جستجوي اطلاعات بايد در پايگاه(هاي) منتخب متمركز شود. اگر فرد كانال‏هاي روزآمدسازي يا عاملان نرم‌افزاري ايجادكند كه اطلاعات را براساس كليدواژه‌ها يا سرعنوان‏هاي موضوعي بيابد، ويژگي نظارت فعال‌تر مي‌شود. جستجوي رسمی: دراين مرحله، انتظار مي‌رود عمليات استخراج همراه با فعاليت تكميلي نظارت رخ دهد. درجستجوي فعال، از موتورهاي جستجويي استفاده مي‌شود كه وب را به‌طور نسبتاً جامع زير پوشش قرار مي‌دهند و مجموعه‌اي از امكانات جستجوي قدرتمند را فراهم مي‌آورند. فرد براي استفاده از تمام اطلاعات،‌ زمان بيشتري را به جستجو اختصاص مي‌دهد تا قابليت‏هاي جستجوي پيچيده را فرا گيرد. جستجوي رسمي ممكن است دو مرحله‌اي باشد: جستجوي چند پايگاهي: براي شناسايي مآخذ مهم جستجوي درون‌پايگاهي: استخراج احتمالاً با فعاليت نظارت تقويت مي‌شود نتايج حاصل از اين پژوهش نشان ‌داد كه افراد استفاده‌كننده از وب به عنوان بخشي از كارشان وارد چهار حالت اطلاع‌يابي مي‌شوند. هر حالت از طريق نيازهاي اطلاعاتي،‌ دامنه و تلاش اطلاع‌يابي و هدف استفاده از اطلاعات، از هم متمايز مي‌شود. 2-5-9. الگوی فرآیند جستجوی کولثائو كولثائو (1991) در مطالعه خود در يك مرحله دو ماهه، مراحل مختلف فرايند رفتار اطلاع‌يابي را در بين دانشجويان مورد بررسي قرار داد و سپس فرايندهاي انفرادي رفتار اطلاع‌يابي آنها را مشخص كرد و در نهايت با توجه به يافته‌هاي خود، الگویي را ارائه داد. هدف اصلي اين مطالعه، نشان دادن اين اصل بود كه طراحي نظام‏هاي اطلاع‌رساني و تعامل بين انسان و ماشين بايد بر مبناي مفهوم مدل‌سازي كاربر، تصفيه اطلاعات و هدايت اجتماعي صورت پذيرد. وي در مطالعه‌هاي خود نشان داد عواملي همچون نامعين بودن، اغتشاش، خوش‌بيني، ناكامي، آسودگي و رضايتمندي مي‌تواند بر رفتار اطلاع‌يابي جستجوگران تأثير بگذارد. وی، با اشاره به جنبه‌هاي انگيزشي و شناختي اشخاص، نكته‌هاي مهمي را در خصوص عوامل مؤثر بر رفتار اطلاع‌يابي بر دانش پيشين اضافه مي‌كند. وي ترديدي را كه جستجوگر پيش از اطلاع‌يابي و در حين اطلاع‌يابي در خود احساس مي‌كند، به عنوان يكي از مؤثرترين عوامل رفتار اطلاع‌يابي او معرفي مي‌كند. وي از اين ترديد به عنوان محرك اصلي و اساسي در اطلاع‌يابي نام مي‌برد و چنين تحليل مي‌كند، در زماني كه جستجوگر با موقعيت‏هاي خاصي روبرو مي‌شود و از درك صحيح مسئله يا اطلاعات عاجز مي‌ماند، دچار اين ترديد مي‌شود و به منظور كاهش آن، اطلاع‌يابي و جستجو را آغاز مي‌كند و معمولاً اين احساس ترديد و عدم امنيتي را كه در آغاز با خود داشت، تا پايان جستجو و دستيابي به يقين با خود به همراه دارد. بنابراین، در نظريه كولثائو «اصل عدم اطمينان» جايگاهي ويژه دارد. اين اصل كه مبين نوعي وضعيت شناختي و عاطفي است، همراه با اولين مراحل فرايند تحقيق و هنگامي مطرح مي‌شود كه دانشجويان در مورد موضوع تحقيق خود مطمئن نيستند و يا در فهمشان از موضوع نقص يا كاستي وجود دارد. كولثائو عقيده دارد كه افراد در جريان كسب اطلاعات بيشتر به دنبال معنا هستند تا يافتن پاسخ. تدوين فرضيه، اساسي‌ترين نقطه در فرايند تحقيق است. شرايط عاطفي، تحت نفوذ وحدت و تكرر اطلاعاتي كه در جريان تحقيق با آن مواجه مي‌شويم، قرار دارد. شرايط عاطفي مي‌توانند با مراحل خاصي از تحقيق پيوند داشته‌باشند؛ و سرانجام درگيري شخصي با فرايند تحقيق موجب افزايش احساسات مثبت مي‌شود. براي كولثائو، وضعيت انفعالي كاربر در طول تحقيق نكته اصلي است. طي چند تحقيق كه سال‏ها به طول انجاميد، از مشاهده و بررسي دانشجويان، كولثائو توانست مراحلي را تعريف كند كه روي‏هم‏رفته بيانگر تحقيق است. وي اين مراحل را با وضعيت عاطفي و رفتاري هر يك مرتبط مي‌سازد (موريس، 1375). ‏ هر چند كولثائو در مطالعه‌هايش بر نقش عواملي همچون اغتشاش ذهني، خوش‌بيني، ناكامي، احساس آرامش و رضايتمندي در رفتار اطلاع‌يابي كاربران كه به عنوان مهم‌ترين مؤلفه‌هاي جنبه‌هاي فردي رفتار آنها محسوب مي‌شود تأكيد دارد، اما به نتيجه‌هاي ارزشمندي در خصوص نقش جنبه‌هاي اجتماعي رفتارهاي اطلاع‌يابي و اين كه چطور با جمع‌بندي ويژگي‏هاي مربوط به جنبه‌هاي اجتماعي مي‌توان الگو و زمينه‌هاي مشتركي را براي رفتار اطلاع‌يابي جستجوگران ترسيم كرد نيز دست يافت. بر همين اساس، كولثائو در خصوص روند اطلاع‌يابي كاربران، شش نظريه ارائه داد و به عنوان مقدمه اذعان داشت كه فرايند جستجوي اطلاعات به درك درست ساختار و معنا وابسته است و كاربر با اين درك، از ترديد و ابهام به يقين مي‌رسد. وي به عنوان دومين عامل، بر شكل‌‌دهي و به قاعده درآوردن ايده يا ديدگاهي كه در روند تحقيق به كار مي‌رود تأكيد دارد. در اين مرحله، بسياري از كاربران براي به قاعده درآوردن و شكل‌دهي فرايند جستجوي خود اقدامي همزمان انجام نمي‌دهند. همچنين وي سومين عامل را منحصر به فرد بودن اطلاعات مي‌داند و بيان مي‌دارد كه اطلاعات ممكن است منحصر به فرد بوده و يك اطلاعات براي اشخاصي كه نيازهاي اطلاعاتي مشابهي نيز دارند داراي ارزش‏هاي متفاوتي باشد. وي در اين خصوص نيز اذعان مي‌دارد كه البته كاربران در بسياري از موارد از اين مسئله كه كدام اطلاعات مرتبط و كدام غيرمرتبط است آگاهي دارند و به‏همين دليل نيز اين عامل در سنجش ميزان ربط اطلاعات به دست آمده، به‏عنوان يكي از مهم‌ترين معيارها به‏شمار مي‌رود. چهارمين عاملي را كه كولثائو معرفي مي‌كند، رفتار كاربر در شرايط خاص است. اين كه رويكردهاي كاربر نسبت به پژوهش‏هاي در دست انجام چگونه است و اين كه هر جستجويي تحت تأثير چه شرايط خاص، رفتار و رويكردهايي صورت مي‌پذيرد، به‏عنوان بخشي از مواردي به‏شمار مي‌رود كه تحت تأثير اين عوامل قرار دارند. برخي از كاربران در شرايط خاص به كشف اطلاعات و يافته‌هاي جديد و گسترده تمايل دارند، در حالي كه كاربراني ديگر نتيجه‌هايي كه آنها را به پايان كار نزديك‌تر ‌كند، ترجيح مي‌دهند. بنابراين، شرايط هر يك از كاربران در روند تحقيق به طور دائم رو به تغيير است. پنجمين عامل، بر گزينش و انتخاب‏هاي كاربر تأكيد دارد. بدين ترتيب، كاربر در روند تحقيق و براساس پيش‌‌بيني‌ها يا انتظارهايي كه از منابع، اطلاعات و راهبرد‏ها دارد، مجموعه انتخاب‏هايي را صورت مي‌دهد كه عمدتاً واحد و شخصي‌اند. 25292045016500-35750550165مراحل شروع انتخاب پیگیری فرمول بندی گردآوری پایان کاوش/نگارش00مراحل شروع انتخاب پیگیری فرمول بندی گردآوری پایان کاوش/نگارش -35750513716000 2821305220980افزایش علاقه00افزایش علاقهاحساسات عدم اطمینان آرامش سردرگمی، آشفتگی یا ابهام وضوح احساسات هدایت/ اعتماد رضایت/ نا امیدی 233489511366400افکار (موثر) ابهام تمرکز 133286511493500رفتار (فیزیکی) جستجوی اطلاعات مرتبط گردآوری اطلاعات با ربط یا خاص شکل 2-6. الگوی اطلاع یابی کولثائو ( Kuhlthau,2004) آخرين عاملي كه كولثائو معرفي مي‌كند، ميزان علاقه كاربر و سطح هدفمندي او در روند تحقيق است. پژوهش كولثائو از اين نظر كه ملاحظات عاطفي را در فرايند جستجو مورد توجه قرار مي‌دهد، منحصر به فرد است. در پژوهش وي، به چگونگي احساس جستجوگر در مراحل مختلف فرايند جستجوي اطلاعات و نيز آنچه جستجوگر به آن مي‌انديشد و عمل مي‌كند، پرداخته مي‌شود. فرايند پژوهش او چندين مرحله دارد كه ويژگي هركدام احساسات، تفكر و كنش‏هاي خاصي است. كنش‏ها را مي‌توان به منزله همزماني با تغييرات در جستجو مورد توجه قرار داد و افكار نيز استدلال‏هاي موقعيت و برهان هستند. همچنین، اهميت این الگو در بيان اين نكته است كه كاربر، شركت‌كننده فعال در فرايند جستجوي اطلاعات است. دانش كاربر در تعامل با اطلاعات رشد مي‌كند. مهمتر اينكه فرايندهاي شناختي در اطلاع‌يابي دخيل هستند. در طول اين فرايند، دانشجويان درگير راهبردهاي شناختي نظير كنكاش، تأمل، پيش‌بيني، مشاوره، مطالعه، گزينش،‌ شناسايي، تعريف و تأييد هستند. اما به نظر نمي‌رسد اين الگو دستكاري در اطلاعات يعني تحليل، تلخيص،‌ سازماندهي، تركيب و ارزشيابي، اطلاعات يافت شده را نيز شامل شود. تبديل اطلاعات به دانش در اين الگو مورد توجه قرار نگرفته است. به هرحال، در اين الگو تأكيد مي‌شود كه همگام با پيشرفت جستجوي اطلاعات، احساسات عاطفي نظير دلواپسي، نبود اطمينان،‌ سردرگمي، اضطراب، پيش‌بيني، ترديد،‌ خوش‌بيني و اعتماد، ايفاي نقش مي‌كنند (نوکاریزی و داورپناه، 1385). 2-5-10. الگوی اطلاع یابی مهو و تیبو مهو و تيبو (2003) طي پژوهشي، براساس الگوی اليس رفتار اطلاع‌يابي دانشمندان علوم اجتماعي در وب را مدل‏سازي كردند. دراين پژوهش، الگوی اليس تأييد شد و علاوه بر ويژگي‏هاي مطرح در این الگو، سه ويژگي دیگر به ویژگی‏های فرايند اطلاع‌يابي اضافه گردید كه عبارتند از: دسترسي ، شبكه‌سازي و مديريت اطلاعات. هرچند همه اين ويژگي‏هاي جديد، فعاليت‏هاي جستجو و گردآوري اطلاعات نيستند،‌ اما وظايفي هستند كه نقش چشمگيري در افزايش بازيابي اطلاعات و تسهيل پژوهش‏ها دارند. مشكلات دسترسي به اطلاعات مورد نياز، مانع استفاده از آن است. عدم دسترسي مي‌‌تواند ناشي از نبود منابع در محل استفاده و يا ناشي از محدوديت‏هاي اعمال شده از سوي دولت‏ها در استفاده از برخي اطلاعات باشد. آنها معتقدند رفتارهاي مربوط به دسترسي به اطلاعات مورد نياز كه در مراحل «آغاز»، «پيونديابي»، «مرور»، «نظارت» و «شبكه‌سازي» ظاهرمي‌‌گردند،‌ از عمده‌ترين فعاليت‏هاي اطلاع‌يابي است كه بايد به عنوان يك مقوله مجزا به الگوی اليس اضافه گردد. چون فعاليت‏هاي جستجو يعني (آغاز، پيونديابي، مرور، نظارت، تمايز، استخراج و شبكه‌سازي) الزاماً با منابع اوليه يا مستقيم شروع نمي‌شوند. مديريت اطلاعات نيز ديگر فعاليت‌ اطلاع‌يابي است كه در الگوی اليس رده‌اي براي آن درنظر گرفته نشده‌است. درعين‌حال،‌ اهميت و تأثيرش بر دسترسي، و بر رفتار اطلاع‌يابي در چندين پژوهش بررسي شده است. منظور از مديريت در اينجا بايگاني، آرشيو و سازماندهي اطلاعات جمع‌آوري شده و استفاده شده‌است. هرچند اين فعاليت‏ها نقطه مقابل فعاليت‏هاي جستجو و گردآوري اطلاعات است،‌ اما نقش مهمي در افزايش بازيابي اطلاعات دارد. فعاليت‏هاي شناسايي شده در اين پژوهش نظير الگوی اليس به‌طور كامل يا همواره پشت سرهم نيست. پژوهشگران براساس نيازهاي آني يا زنجيره‌اي‌شان، از مرحله‌اي به مرحله ديگر گذر مي‌كنند. اما به طوركلي، فعاليت هاي اطلاع‌يابي دانشمندان علوم اجتماعي را مي‌توان به چهار مرحله عمده ذيل تقسيم كرد: مرحله جستجو: این مرحله را مي‌توان به عنوان دوره‌اي در نظرگرفت كه شناسايي مواد مرتبط يا بالقوه مرتبط در آن آغاز مي‌شود و شامل فعاليت‏هاي گرد‌آوري اطلاعات با استفاده از ابزارهاي متداول (فهرست‏هاي پيوسته و نمايه‌نامه‌ها و كليدواژه‌ها)، گفتگو با افراد و نيز منابعي مانند ناشران،‌ كتابفروشان و سازمان هاي دولتي است. مرحله دسترسي: این مرحله را مي‌توان به عنوان پلي بين مرحله جستجو و پردازش تعريف كرد،‌ به‏‏ويژه وقتي منابع غيرمستقيم (مثل فهرست‏هاي پيوسته‌، نمايه‌نامه‌ها، چكيده‌نامه‌ها و كتابشناسي‌ها) مورد استفاده قرارگيرند. مرحله پردازش: وقتي است كه تركيب و تحليل اطلاعات گردآوري شده صورت مي‌گيرد. همچنين نگارش محصول نهايي، در مرحله پردازش شكل مي‌گيرد. مرحله خاتمه: پايان چرخه پژوهش يك طرح را نمايش مي‌دهد. هرچند در اين پژوهش اين مرحله تشريح نشده،‌ اما پايان طرح زماني است كه تمام سؤال‏هاي مصاحبه به سوي بحث كل چرخه پژوهش ‌يعني چگونگي و محل يافتن اطلاعات به هنگام نگارش كتاب يا مقاله‌اي براي مجله هدايت شود. در مرحله جستجو،‌ پژوهشگران ممكن است از فعاليت‏هاي جستجوي آغاز، پيونديابي، مرور، نظارت، تمايز،‌ استخراج و شبكه‌سازي استفاده كنند. در مرحله دسترسي، پژوهشگران با توجه به اينكه به مرحله پردازش بروند يا به مرحله جستجو بازگردند، در فعاليت‏هاي تصميم‌گيري وارد مي‌شوند. اين تصميم‌گيري براساس موفقيت يا عدم موفقيت در كسب مواد لازم و يا دسترسي به انواع منابع اطلاعاتي متنوع (موضوعات،‌ مواد آرشيوي، اسناد دولتي) استوار است. در مرحله پردازش، پژوهشگران ممكن است از فعاليت‏هاي پيونديابي، استخراج،‌ تمايزيابي، تأييد و مديريت اطلاعات بهره‌گيرند. در اين مرحله نيز، آنها وارد فعاليت‏هاي تركيب و تحليل اطلاعات جمع‌آوري شده و نگارش محصول نهايي مي‌شوند. همچنين هنگامي‌كه چرخه پژوهش در مرحله جستجو آغاز مي‌شود، پژوهشگران ممكن است با توجه به انواع اطلاعات ابتدايي مورد استفاده، تا مرحله دسترسي يا پردازش يا هردو مرحله پيش بروند. فقط در صورت استفاده از منابع مستقيم يا تمام متن (كتاب و مقالات مجلات)، پژوهشگر مي‌تواند از مرحله دسترسي گذركند و مستقيماً به مرحله پردازش برود. از اين گذشته، درصورت نبودن منابع مستقيم،‌ پژوهشگران ممكن است اطلاعات جديد را جستجو كنند (از مرحله دسترسي به مرحله جستجو برگردند) يا با همان اطلاعات به‌دست آمده كار را ادامه دهند. در اين صورت، آنها به اطلاعات دست دوم اعتماد مي‌كنند. در مرحله پردازش هم ممكن است نيازهاي جديد عارض شود كه پژوهشگران را مجبور سازد به مرحله جستجو برگردند (مهو و تیبو، 2003). جستجوی آغازین، جستجوی زنجیری، مرور 506984084455جستجوی زنجیری، استخراج، تمایز، وارسی، مدیریت اطلاعات، ترکیب، تحلیل، نگارش00جستجوی زنجیری، استخراج، تمایز، وارسی، مدیریت اطلاعات، ترکیب، تحلیل، نگارشزیرنظرگیری، تمایز، استخراج، شبکه سازی 471106581280نیازهای اطلاعاتی جدید00نیازهای اطلاعاتی جدید9734541670050028225743657600031603952565400097345516700500جستجو 550545220980نه00نه4591685-889000منابع مستقیم منابع غیرمستقیم -20764518415تصمیم گیری00تصمیم گیری14909791841500414464418415001490980184140028225751841400 بله 15506702578090023812525780900پردازش ارزشیابی 4591684-190500 168973514668500اتمام شکل 2-7. الگوی اطلاع یابی مهو و تیبو (نوکاریزی و داورپناه، 1385) 2-5-11. الگوی بلکین الگوي بلكين (1984) بر اين فرضيه استوار است كه نياز به اطلاعات نتيجه «ناهمگوني در وضعيت علمي» يك فرد است، چون افراد نمي‌توانند آنچه را كه نمي‌دانند يا جايش خالي است به‏آساني بيان كنند. سؤال‏هايي كه طبق درخواست آنها به نظام‏هاي اطلاعاتي ارجاع مي‌شود، نمي‌تواند گوياي نيازهاي اطلاعاتي واقعي‌شان باشد. براي حل اين مشكل، بلكين توجه خود را بر عبارت بيان مسئله متمركز مي‌كند ـ يعني عبارتي كه افراد براي توصيف چگونگي پيدايش نياز اطلاعاتي از آن استفاده مي‌كنند. در اينجا، بلكين زمينه و عناصر موقعيتي نياز اطلاعاتي را در نظر داشته، و در اين نكته با دروين هم عقيده بوده است كه پي‌ بردن به موقعيت كاربر، كليد حل معماست ‌و پي‌بردن به «فاصله» (آنچه بلكين ناهمگوني مي‌نامد) حايز اهميت بسيار است. بلكين براي فهميدن اينكه كاربر چگونه مسئله خود را بيان مي‌كند، از رويكرد شناختي سود مي‌برد. در اين الگو،‌ زمينه يا موقعيت همان‌گونه كه در عبارت مرتبط به بيان مسئله منعكس مي‌گردد،‌ به سلسله‌اي از كلمات و شاخه‌ها تبديل شده‌است. در اين شبكه، فراواني هر كلمه مبين نزديكي آن با موضوع موردنظر است. عوامل و تحركات خارجي تصوير ذهني را تغيير مي‌دهند و اين تصاوير ذهني به نوبه خود در وقايع دنياي خارج تأثير مي‌گذارد (موريس، 1375). تصویر ذهنی تصویر ذهنی 49263292895600011715742260600097662929972000تولید کننده از جهان استفاده کننده از جهان 202501417970500433895417907000380809517970500247142017970500 متن تقاضا 202501515367000397700515430400 گشتارهای زبان شناختی، عملی 247142032067500 11715756857900433895511493500456247511557000وضعیت مفهومی اطلاعات ناهمگونی در وضعیت مفهومی 106235511048900127571512128500دانش وضعیت دانش دانش باور، قصد، دانش، درک نیاز تأویلهای استفاده کننده شکل 2-8. الگوی اطلاع یابی بلکین (نوکاریزی و داورپناه، 1385) در اين الگو، دانش ادراك شده فرد برمبناي تصاوير ذهني دريافت شده از عالم واقع شكل مي‌گيرد. فرد برمبناي دانش خود افكار و انديشه‌هاي دروني‌اش را منتقل مي‌كند. آنگاه كه اين دانش دروني وجهي بيروني مي‌يابد،‌ به اطلاعات تبديل مي‌شود و براساس مسايل مختلف زباني در قالب متني جاي مي‌گيرد. از آن سو نيز تصاوير ذهني از جهان خارج جذب ساخت ذهني كاربر مي‌شود و دانش او را پايه‌ريزي مي‌كند (نوکاریزی و داورپناه، 1385). 2-5-12. نظریه تیلور تيلور روش مقدار اضافه شده را براي جستجوي اطلاعات ارائه کرده و مسئلة كاربر را در مركز توجه خود قرار داده و الگویی را بر همين اساس طراحي نموده است. اين الگو بر درك نظام از نياز مصرف‌كننده ‌و ميزان اطلاعاتي كه كاربر از نظام اطلاعاتي دريافت مي‌كند و همچنين بر چگونگي تأثير اطلاعات دريافت شده بر تصميم‌گيري كاربران، استوار است (ادهمی، 1383). وی در مقاله کلاسیک خود راجع به «مذاکره در باب سؤال» به توصیف چهار مرحله در ساخت سؤالاتی می‏پردازد که منبعث از نیاز است. این مراحل با شروع یک مسئله غیرقابل بیان آغاز شده و با سؤال آماده قابل استفاده در نظام ختم می‏شود. رویکرد تیلور تا اینجا یک رویکرد شناختی است و فرآیندی که توصیف می‏کند به ‏وضوح قابل تفهیم است. نوع مسئله‏ای که موضوع تحقیق است، مهم‏ترین عامل محیطی است که تیلور بر آن تأکید می‏کند. از آنجا که دانشمندان و معلمان معمولاً مسائل متفاوتی را موضوع تحقیق قرار می‏دهند، وی با تجزیه و تحلیل شرایط حرفه‏ای خاص به مطالعه کاربرد اطلاعات دست می‏زند. وی، محیط کاربرد اطلاعات را کلید فهم مشابهت‏ها و اختلافات در رفتار اطلاع‏جویی و استفاده از اطلاعات در گروه‏های خاص می‏بیند و با مطالعه نحوه جست‏وجو و کاربرد اطلاعات گروه‏های متمایز است که فی‏المثل، در تعریف این گروه‏ها از اطلاعات و در برداشت آنها از آنچه حل یک مسئله را ممکن می‏سازد اختلافاتی مشاهده می‏کند (موریس، 1375). پیشینه داخلی صفری راد (1382) پژوهشی انجام داده است که هدف اصلی آن، بررسی رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز است. جامعه آماری پژوهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز بوده‌اند و نمونه گیری به روش طبقه بندی تصادفی ، و اطلاعات لازم از طریق توزیع پرسشنامه گردآوری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری اس پی اس اس صورت گرفته است. نتایج یافته‌ها نشان داده است که نشریات ادواری و کتاب از مهم‌ترین منابع کسب اطلاعات در کارهای پژوهشی و طرح های درسی عمده‌ترین هدف و انگیزه دانشجویان در کسب اطلاعات است. در این پژوهش همچنین مشخص گردید جنسیت و مقطع تحصیلی از عوامل موثر بر رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان محسوب می‌گردد. خاکپور (1383) در پژوهش خود با عنوان "رفتار اطلاع یابی دانشجویان کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی" به روش پیمایشی به بررسی رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران پرداخته است. روش پژوهش توصیفی و پیمایشی بوده است. ابزار گردآوری داده ها برای تجزیه و تحلیل، پرسشنامه بوده و تجزیه و تحلیل یافته‌ها نشان داده است که 5/41 درصد از جامعه پژوهش انگیزه و هدف خود را روزآمد کردن اطلاعات تخصصی ذکر کرده‌اند و کتاب‌های درسی، کتاب‌های کمک درسی، نشریات تخصصی، و بانک‌های اطلاعاتی هر کدام با 86/12 درصد پر استفاده‌ترین منابع اطلاعاتی آنان بوده است. مشاوره با استادان، پر استفاده‌ترین روش اطلاع‌یابی (03/19درصد) این جامعه بوده و برگه‌دان با 27/26 درصد معمول‌ترین روش دستیابی آنان به منابع مورد نیاز بوده است. مهم‌ترین موانع و مشکلات در دستیابی به اطلاعات مورد نیاز، نبود منابع مورد نیاز در مجموعه و روزآمد نبودن منابع موجود (هر یک با 34/20 درصد) بوده است. 6/63 درصد از جامعه پژوهش اعلام کرده‌اند که از شبکه‌های رایانه‌ای و یا صفحه فشرده استفاده می‌کنند. 1/59 درصد از جامعه، از نشریات تخصصی داخلی حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی استفاده مطلوب نمی‌کنند که این میزان در مورد نشریات خارجی 9/10 درصد است. نصیر پور و حری (1383) در پژوهشی با عنوان "مطالعه ی رفتار اطلاع یابی اینترنتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید بهشتی" هدف از پژوهش خود را مطالعه رفثار اطلاع یابی اینترنتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید بهشتی دانسته اند. روش تحقیق پژوهش از نوع پیمایشی با نگرش تحلیلی بوده است.جامعه آماری پژوهش را دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید بهشتی به تعداد( 3441 نفر) تشکیل داده است و حجم نمونه جامعه آماری، ده درصد کل جامعه مورد مطالعه بوده است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده است. یافته های پژوهش نشان داده که تفاوت قابل ملاحظه ای میان استفاده دانشجویان مورد مطالعه از انواع اطلاعات در اینترنت وجود دارد. به طوری که مقالات بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است و اصلی ترین هدف آنان از گردآوری این اطلاعات، برآوردن نیازهای پژوهشی بوده است. دانشجویان مورد بررسی مهم ترین دلیل عدم استفاده از اینترنت را عدم دسترسی عنوان کردند. دانشجویان مورد بررسی بیشتر از موتورهای کاوش، و راهنماها استفاده می کنند. بیشترین مشکل دانشجویان، نداشتن حساب بانکی در اینترنت بوده است. کمتر از نیمی از دانشجویان مورد بررسی (4/44 درصد) میزان رضایت خود را از نحوهء ارائه خدمات اینترنت دانشگاه متوسط ارزیابی کرده اند و دلیل عدم رضایت آنها عمدتا عدم دسترسی یا اشتراک دانشگاه با پایگاه های اطلاعاتی موضوعی نامناسب بوده است. اسلامی (1386) در پژوهش خود با عنوان "بررسی رفتار اطلاع یابی دانشجویان دکتری دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در استفاده از اینترنت و منابع الکترونیکی" هدف پژوهش خود را بررسی رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان دوره دکتری دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران‌ در استفاده از اینترنت و منابع الکترونیک دانسته است. او برای انجام پژوهش خود از روش پیمایشی استفاده کرده است. با تجزیه و تحلیل 61 پرسشنامه جمع‌آوری شده، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و گرایش‌های تحصیلی جامعه مورد مطالعه مشخص گردیده است. نتایج پژوهش نشان داده است که 100 درصد جامعه‌آمای از پست الکترونیک، پایگاه‌های الکترونیکی و موتورهای جستجو استفاده کرده اند. بیشتر دانشجویان در محل کار از اینترنت استفاده کرده و نزدیک به نیمی از آنان روزانه یک ساعت در منابع الکترونیکی و اینترنت به جستجو ‌پرداخته اند. 49/2 درصد افراد مورد پژوهش دارای تجربه بیش از سه سال آشنایی با اینترنت‌ داشتند. مهم‌ترین روش آشنایی آنها با اینترنت تجربه شخصی، یعنی آزمایش و خطا بوده است. دانشجویان مورد بررسی، مهم ترین هدف را در استفاده از اینترنت و منابع الکترونیکی، فعالیت‌های پژوهشی و مهم‌ترین دلیل را، حجم زیاد اطلاعات و مهم‌ترین منبع مورد جستجو را مجلات الکترونیکی تخصصی ذکر کرده‌اند. مهم‌ترین روش شناسایی این منابع توسط دانشجویان، استفاده از موتورهای جستجو بوده است. از طرفی دانشجویان مشکلات گوناگونی در استفاده از اینترنت و منابع الکترونیک داشته اند که مهم‌ترین آن ترافیک شبکه و پائین بودن سرعت‌ بوده است. رداد (1388) در پژوهش خود با عنوان "رفتار اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی در استفاده از شبکه جهانی وب" با استفاده از روش پیمایشی و بر مبنای الگوی اطلاع یابی الیس، سعی در کشف و بررسی رفتارها و رویکردهای اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی هنگام استفاده از شبکه جهانی وب داشته است.گردآوری داده ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش را 299 نفر از دانشجویان مقطع دکتری مشغول به تحصیل در واحدهای علوم و تحقیقات تهران، اهواز، اراک و مشهد تشکیل داده اند. نتایج نشان داده که دانشجویان میزان تاثیر اینترنت را بر فعالیت های آموزشی ـ پژوهشی خود در حد زیاد می دانند لیکن در استفاده از آن با محدودیت ها و موانعی مواجهند. آنها در هر یک از مراحل اطلاع یابی خود راهبردها و رویکردهای مختلفی را به کار می گیرند، اما رویکردهای غالب شامل استفاده از موتورهای جستجو جهت شناسایی وبگاه های دربردارنده اطلاعات مورد نیاز، استفاده از پیوندهای ارجاعی به سایر وبگاه های مرتبط با نیاز اطلاعاتی بر پایه سنخیت موضوعی، راهبرد مرور سرعنوان های صفحه آغازین وبگاه جهت واکاوی اطلاعات مورد نیاز، متمایز کردن وبگاه های مفید از غیر مفید بر مبنای کیفیت محتوا و همخوانی موضوعی و استفاده از خدمات آگاهی رسانی جاری وبگاه های مورد علاقه و عضویت در گروه های بحث جهت نظارت بر حوزه های پژوهشی مورد علاقه است. مشخص گردیده که رفتار اطلاع یابی جامعه پژوهش مطابق الگوی الیس بوده، لیکن تفاوت معناداری میان رفتار دانشجویان در گروه های مختلف آموزشی وجود دارد. پروینی و جلالی دیزجی(1389) پژوهشی با عنوان "رفتار اطلاع یابی و وب جهانی: بررسی رفتار اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی در محیط وب" با هدف بررسی و كشف و تدوين الگوي رفتار اطلاع يابي دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه رازي كرمانشاه در محيط وب انجام داده اند. روش پژوهش به كار گرفته شده كيفي است که با استفاده از نظريه بنيادي متاثر از الگوي مهو و تيبو انجام شده است. گردآوري داده ها با استفاده از مصاحبه صورت گرفته است. نمونه آماري مورد مطالعه در اين تحقيق 30 نفر از دانشجويان مقاطع كارشناسي ارشد و دكتري دانشگاه رازي بودند كه تعداد مذكور با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند تعيين شده اند. نتايج نشان داده كه الگوي اطلاع يابي مناسب دانشجويان مبتني بر سه سطح جست و جو، دستيابي و پردازش و هشت مرحله يعني سه مرحله شروع، پيگيري و مرور در سطح جست و جو، دو مرحله گزينش و بروز رساني در سطح دستيابي و سه مرحله فايل كردن، آرشيو كردن و سازماندهي اطلاعات متعلق به سطح پردازش بوده است. عوامل اصلي موثر بر سطوح الگوي اطلاع يابي شناسايي و گزارش شده اند و موانع اصلي در دو سطح دستيابي و سازماندهي اطلاعات، معتبر نبودن برخي از سايت هاي موضوعي، روزآمد نبودن برخي منابع، كندي و قطع ناگهاني خطوط اينترنت، قطع اشتراك مجلات الكترونيكي، تمام متن نبودن بعضي اطلاعات و عدم آشنايي دانشجويان با روش تحقيق بوده است. درزی (1390) در پژوهش خود با عنوان "بررسي رفتار اطلاع يابي دانشجويان تحصيلات تکميلي دانشگاه مازندران در استفاده از منابع اطلاعاتي پيوسته" هدف از پژوهش خود را بررسي توانمندي دانشجويان تحصيلات تکميلي دانشگاه مازندران در استفاده از منابع اطلاعاتي پيوسته قابل دسترسي در دانشگاه مازندران دانسته است. او در روش پژوهش خود از روش پيمايشي توصيفي استفاده کرده است. ابزار گردآوری اطلاعات مورد نياز پرسشنامه بوده که به روش نمونه گيري تصادفي در بین جامعه آماری توزیع و داده ها با استفاده از آن گردآوری گرديده است. جامعه آماري پژوهش شامل 350 نفر از دانشجويان تحصيلات تکميلي بوده که 300 نفر در مقطع کارشناسي ارشد و 50 نفر در مقطع دکتری مشغول به تحصیل بوده اند و از این تعداد، به ترتیب، 280 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد و 42 نفر از دانشجویان دکتری پرسشنامه ها را تکميل و عودت داده اند که در مجموع 322 پرسشنامه برگشت داده شده است. یافته های پژوهش نشان داده که 6/55 درصد از دانشجويان تحصيلات تکميلي به ميزان متوسط با کامپيوتر آشنايي دارند. 5/52 درصد از دانشجويان تا حدودي با نحوه استفاده از پايگاه ها آشنايي دارند. همچنين دانشجويان اظهار داشته اند بيشتر از طريق وبگاه کتابخانه مرکزي با نحوه استفاده از پايگاه ها آشنا شده اند. پوشش موضوعي پايگاه ها نيز به ميزان متوسط پاسخگوي نياز اطلاعاتي دانشجويان مي‌باشد. پايگاهElsevier بيشتر از پايگاه هاي ديگر مورد استفاده قرار گرفته است. همچنين اکثر دانشجويان از موتورهاي جستجو، بيشتر از راهنماهاي موضوعي و ابرموتورهاي جستجو جهت بازيابي اطلاعات استفاده مي کنند. دانشجويان هدف از جستجوي اطلاعات را تحقيق و پژوهش و تهيه و تنظيم مقاله عنوان کرده اند. کمتر از نيمي از دانشجويان اظهار داشته اند که اطلاعات بازيابي شده موجب رفع نياز اطلاعاتي شان مي شود. در نتیجه فرضيه پژوهش مبني بر اينکه اکثر دانشجويان توانمندي استفاده از منابع اطلاعاتي پيوسته دارند، مورد تاييد قرار نگرفته و لازم است نسبت به برگزاري دوره هاي آموزشي در زمينه استفاده از منابع اطلاعاتي پيوسته و ابزارهاي و راهبردهاي جستجو اقدام شود. سرانجام افزايش امکانات دانشگاه جهت استفاده موثر از منابع اطلاعاتي پيوسته پيشنهاد شده است. سیفی ملکی و عگبهی (1392) در پژوهشی با عنوان "مقايسه ي رفتار اطلاع يابي اينترنتي: مطالعه ي موردي دانشجويان تحصيلات تكميلي" هدف از پژوهش خود را مقايسه رفتار اطلاع يابي اينترنتي دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه آزاد اسلامي واحد دزفول دانسته كه با روش توصيفي پيمايشي صورت گرفته است. جامعه پژوهش شامل كليه دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول و نمونه پژوهش شامل250 نفر از اين دانشجويان بوده كه به روش نمونه گيري طبقه اي تصادفي از بين دانشجويان تحصيلات تكميلي علوم انساني و فني مهندسي انتخاب شده اند. به منظور گردآوري اطلاعات از پرسش نامه محقق ساخته استفاده گرديده است. يافته هاي پژوهش نشان داده که در زمينه آشنايي و استفاده از مرورگرهاي اينترنتي، استفاده از روشهاي جستجوي پيشرفته و ميزان تاثير استفاده از اينترنت در تامين نيازهاي اطلاعاتي بين دو گروه علوم انساني و فني مهندسي تفاوت معناداري در سطح 001/0 وجود دارد. همچنين نتايج نشان داده است كه در بعد ميزان اهميت و اعتماد به صحت منابع اينترنتي بين دو گروه تفاوت معناداري وجود ندارد. 2-7-2. پیشینه خارجی شوهام (1998) عناصر اصلی رفتار اطلاع یابی یعنی نیازها و روش های دستیابی محققان به اطلاعات و منابع اطلاعاتی را مورد بررسی قرار داد. اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه هایی که بین اعضای هیأت علمی در دانشگاه اسرائیل توزیع شد، گردآوری گردید. روش تحقیق پژوهش به صورت پیمایشی بود. نتایج تحقیق نشان داد که اطلاعات دستخوش تغییر نشده است. هنوز نشریات حرفه ای هر رشته با 92 درصد مهم ترین ابزار دسترسی به اطلاعات است و تک نگاشت ها نیز با 4/85 درصد دومین منبع اطلاعاتی به شمار می روند. از مهم ترین روش های غیر رسمی کسب اطلاعات، به مراجعه و مشورت با همکاران اشاره شده است. در ضمن بر نقش و اهمیت همایش ها و گردهمایی ها نیز تأکید شده است. به طور کلی جامعه مورد بررسی وی از منابع رایانه ای و گروهای بحث در اینترنت به ندرت استفاده می کنند. در بین گروه های مختلف، محققان علوم اجتماعی بیشترین استفاده از منابع را به عمل می آورند. ویت مایر(2003) در تحقیقی رابطه میان عقاید شناختی دانشجویان و رفتار اطلاع یابی آنها در لیگ دانشگاهی آیوی را با بهره گیری از الگوی کولثاو و چهار الگوی شناختی گسترش یافته حوزه روانشناسی مورد مطالعه قرار داد. روش پژوهش کیفی بوده و با استفاده از مصاحبه، داده ها گردآوری و کدگذاری شده است. نتایج پژوهش او نشان داد که استفاده از مداخله گرها، ابزار های جستجو، ارزشیابی اطلاعات و توانایی درک اطلاعات، از مهمترین عواملی بودند که در عقاید شناختی دانشجویان تاثیر می گذارند. یافته های پژوهش ویت مایر نشان داد که از میان مراحل الگوی کولثاو، سه مرحله انتخاب، تدوین و گردآوری بر عقاید شناختی دانشجویان جهت انجام جستجوی مفیدتر تأثیرگذار هستند. كاي، چو و لاو (2005) در پژوهشي بر روي بررسي هاي مطالعاتي دانشجويان تحصيلات تكميلي دانشگاه هنگ کنگ به منظور بررسي پيشرفت مهارت هاي جستجوي اطلاعات و درك دانشجويان از پايگاه هاي اطلاعاتي مختلف پرداختند. پژوهش به روش پیمایشی با استفاده از مشاهدات در یک دوره زمانی یک ساله، بر روی دوازده دانشجو صورت گرفت. يافته ها نشان داد دانشجويان درابتدا با بسياري از پايگاه هاي اطلاعاتي كه برايشان مهم است آشنايي ندارند و اين آشنايي در طول مشاركت هاي مهم سالانه به منظور توسعه مهارت هاي جستجوي اطلاعات تخصصي ايجاد مي شود. در نهايت پيشنهاد شد به منظور آگاه كردن و آموزش دانشجويان از پايگاه هاي اطلاعاتي كارهاي زيادي بايد انجام شود. افزايش پايگاه هاي اطلاعاتي مجلات مفيد و روش هايي به منظورحمايت از كتابخانه جهت استفاده موثر از پايگاه ها به عنوان طرح هاي ديگر پيشنهاد شد. ماتوسیاک ( 2006) در مقاله ای با عنوان "رفتار اطلاع یابی در مجموعه های تصویری دیجیتال: با رویکرد شناختی"، تحقیق بر روی دانشجویان نیمسال اول کارشناسی ارشد انجام داد. روش تحقیق به صورت آزمایشی و داده ها با استفاده از مشاهده و مصاحبه گردآوری شد. نتایج یافته ها نشان داد که آزمودنی ها به استفاده از یک روش به خصوص تمایل بیشتری دارند. آنها به کرات از روشی استفاده می کنند که اول بار نتایج موفقیت آمیزی برایشان به همراه داشته و تقریبا هرگز دیگر امکانات مجموعه را در خلال اولین رویارویی خود با مجموعه مورد آزمایش قرار ندادند. ماتوسیاک به این نتیجه رسید که رفتار اطلاع یابی کاربران پس از کاوش در مجموعه و فراگیری سایرامکانات موجود، متحول می شود. (مختار پور، 1386). استفان مکری (2008) در پژوهش خود به بررسي رفتار اطلاع يابي حقوق دانان و طراحي الگویی با الهام از الگوی اليس پرداخت. روش پژوهش او کیفی بود که در آن از مصاحبه نیمه ساختار یافته و مشاهدات طبیعی استفاده شد. او بسياري از الگو هاي رفتار اطلاع يابي كاربران را كه در سطح بالاي چكيده سازي طراحي مي شد، تحليل كرد و به اين نتيجه رسيد كه يك الگو بالقوه در اين ميان الگوی اليس است. وی با به كارگيري تحليل و طراحي الگو، پيشنهاداتي بر پايه رفتار اطلاع يابي 27 تن از حقوق دانان دانشگاه لندن كه از آنها خواسته شد در حين بكارگيري منابع الكترونيكي جهت كارهاي پژوهشي با صداي بلند فكر كنند، عرضه کرد. نتايج نشان داد كه مراحلي مشابه با الگوی اليس را اين جامعه در رفتار خود بروز مي دادند اما مراحلي نيز كه در گذشته در اين الگو مشاهده نمي شد، از جمله مرحله به روز كردن، به الگو اضافه گرديد. همچنين پردازش و تصفيه اي از الگوی مذكور با توجه به شناخت هاي به دست آمده انجام شد. تورونر و کیتاک (2013) در پژوهشی به بررسی رفتار اطلاع یابی و فرآیند تصمیم گیری والدین کودکان سرطانی پرداخته اند. هدف پژوهش کشف رفتار اطلاع یابی، برداشت و تجربیات تصمیم گیری والدین کودکان سرطانی بوده است. روش تحقیق، کیفی بوده است و داده ها با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته جمع آوری شده اند. جامعه آماری را 15 مورد از والدین کودکان سرطانی در کشور ترکیه تشکیل داده اند. در نتایج شش مسئله اصلی استخراج شد. مسائلی که مرتبط با والدین بود شامل: نیازهای اطلاعاتی، منابع اطلاعاتی، مشکلاتی که والدین هنگام جستجوی اطلاعات با آن مواجه می شوند، فرآیند تصمیم گیری، فاکتورهای تصمیم گیری و انتظارات از تیم سلامت بود. منابع اطلاعات برای والدین شامل پزشکان و پرستاران، اینترنت، دوستان و والدین کودکانی که در بیمارستان بودده اند. سالاری، ابراهیم و نعمتی( 2012) در پژوهشی با عنوان " ارتباط بین سبک شناختی کاربران و رفتار اطلاع یابی در میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی فنی- مهندسی" به تعیین ارتباط بین سبک شناختی و رفتار اطلاع یابی دانشجویان پرداخته اند و تاکید بیشتری بر روی استفاده دانشجویان فنی- مهندسی در اینترنت دانشگاه تکنولوژی مالزی بوده است. روش پژوهش، آزمایشی بوده و گردآوری داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش را دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم کامپیوتر و نمونه آن را 50 نفز تشکیل داده اند. یافته ها نشان داد که رابطه مستقیم بین سبک شناختی کاربران و رفتار اطلاع یابی آنها وجود دارد. برونستاین (2014) در پژوهشی تحت عنوان " نقش خودکارآمدی درک شده در رفتار اطلاع یابی دانشجویان علوم کتابداری و اطلاع رسانی، هدف از پژوهش خود را بررسی خودکارآمدی درک شده دانشجویان علوم کتابداری و اطلاع رسانی اسرائیل و رفتار اطلاع یابی آنها می داند. پژوهش به صورت پیمایشی صورت گرفته و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده است. جامعه آماری پژوهش را دانشجویان در حال تحصیل علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه بار- ایلان در اسرائیل تشکیل داده اند. یافته های بدست آمده از شرکت کنندگان نشان داد که سطح بالایی از خودکارآمدی درک شده در رفتار اطلاع یابی دانشجویان گزارش شده است. فهرست منابع منابع فارسی ادهمي، اعظم. (1383). اطلاع‌يابي و رفتار اطلاع‌يابي چيست؟ فصلنامه اطلاع‌رساني، 19(3 و 4)، 31- 36 اسلامی، عباس. (1389). بررسی رفتار اطلاع یابی دانشجویان دکتری دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در استفاده از اینترنت و منابع الکترونیکی. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، 46، 133- 54. پائو، میراندالی. (1379). مفاهیم بازیابی اطلاعات. (ترجمه اسدالله آزاد و رحمت الله فتاحی). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد . پروینی، زهره؛ و جلالی دیزجی، علی. (1389). رفتار اطلاع یابی و وب جهانی: بررسی رفتار اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی در محیط وب. فصلنامه دانش شناسی ( علوم کتابداری واطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)، 3(11)، 17- 23. جلالی دیزجی، علی؛ و پروینی، زهره. (1390). الگوی اطلاع یابی مناسب برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی در وب. تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی، 17 (3)، 403-426. خاکپور، علی. (1383). رفتار اطلاع یابی دانشجویان کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 57(1)، 88- 96. درزي، صغري. (1390). بررسي رفتار اطلاع يابي دانشجويان تحصيلات تکميلي دانشگاه مازندران در استفاده از منابع اطلاعاتي پيوسته. فصلنامه دانش شناسي (علوم كتابداري و اطلاع رساني و فناوري اطلاعات)، 3 (12)، 17- 25. رداد، ایرج. (1388). رفتار اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی در استفاده از شبکه جهانی وب. کتابداری و اطلاع رسانی، 3 (12)، 141- 168. روس، کارل گوستاو. (1379). روش خلاق در تعریف نیازهای اطلاعاتی. (ترجمه نسرین آخوندی اصل). فصلنامه علوم اطلاع‏رسانی، 13(2)، 49- 57. سلاجقه، مژده. (1384). ارائه الگوی اطلاع یابی منتج از بررسی رفتار اطلاع یابی: مطالعه موردی اعضای هیئت علمی دانشکده های پزشکی دانشگاههای علوم پزشکی کشور. پایان نامه دکتری. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز. سلیمی، پروانه. (1385). بررسی رفتارهای اطلاع یابی کارکنان متخصص راه آهن جمهوری اسلامی ایران در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی وابسته به راه آهن. فصلنامه كتاب، 17(2)، 57-84. سیفی ملکی، معصومه؛ و عگبهی، عبدالحسین. (1392). مقايسه ي رفتار اطلاع يابي اينترنتي: مطالعه ي موردي دانشجويان تحصيلات تكميلي. فصلنامه توسعه آموزشی جندی شاپور، (4)7، 55-64. عینی، اکرم. (1384). مفهوم نیاز اطلاعاتی از دیدگاه پیشگامان علوم کتابداری و اطلاع‏رسانی. فصلنامه علوم اطلاع‏رسانی، 20 (3 و 4)، 13. مختارپور، رضا. (1386). بررسی و مقایسه رفتار اطلاع یابی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا در دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز. نما، 7(11)، 2-16 موريس، ر.ت. (1375). به سوي خدمات اطلاعاتي كاربرمدار. (ترجمه عبدالحسين فرج‌پهلو). فصلنامه كتاب، 7 (2)، 71- 99. مهراد، جعفر. (1372). تكنولوژي پل هاي اطلاعاتي. اطلاع رسانی، 10)2و3)، 21-31. نوروزی، یعقوب؛ تلخابی، مهدی و مهدی علیپور حافظی. (1389). بررسی رفتار اطلاع یابی اعضای هیئت علمی دانشگاه اراک در استفاده از اینترنت. علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات. 3 (10)، 81-91. نوروزی چاکلی، عبدالرضا. (1385). عوامل اصلی و مؤثر در رفتار جستجوگران اطلاعات. فصلنامه کتابداری و اطلاع‏رسانی، 9 (1)، 144- 175. نوشین فرد، فاطمه. (1381). رفتار اطلاع‏یابی. در دایره‏المعارف کتابداری و اطلاع‏رسانی. (ج. 1). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. نوکاریزی، محسن؛ و داورپناه، محمدرضا. ( 1385). تحلیل الگوهای رفتار اطلاع یابی. کتابدارای و اطلاع رسانی، 9(2)، 119-152. نویدی، فاطمه. (1386). اطلاع‏یابی و بررسی رفتار اطلاع‏یابی در محیط‏های جدید جستجو. نما (مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران)، 7 ، 1. منابع خارجی Bates, M. J. (2002). Toward an integrated model of information seeking and searching. The New Review of Information Behaviour Research, 3, 1-15. Bronstein, Jenny. (2014). The role of perceived self-efficacy in the information seeking behavior of library and information science students. The Journal of Academic Librarianship, 40(2), 101-106. Choo, Chun Wei; Detlor, Brian; and Turnbull, Don. (2000). Information Seeking on the Web: An Integrated Model of Browsing and Searching. Retraieved from http://firstmonday.org/issues/issue5_2/choo/index.html. Cool, Colleen, [et al.]. (1988). Information seeking behavior in new searching environments. Retraieved from http://www.scils.rutgers.edu/~sypark/colis.html. Eisenberg, Michael B. and Robert E. Berkowitz. (1990). Information problem-solving: the Big Six Skills approach to library and information skills instruction. Norwood, NJ: Albex Publishing. Ellis, D.; Cox, D.; and Hall, K. (1993). A comparison of the information seeking patterns of researchers in the physical and social sciences. Journal of Documentation, 49(4), 356-369. Hyden, Alix. (2003). Information seeking models. Retraieved from http://people.ucalgary.ca/~ahayden/seeking.html. Makri, Stephen. (2008). Investigating the information-seeking behavior of academic lawyers: From Ellis’s model to design. Information Processing & Management, 44(2), 613-634. Marchionini, G. (1997). Information seeking in electronic environments. New York: Cambridge University, Retraieved from www.ils.unc.edu/~march/isee_book.html [Feb. 2004]. Meho, L. I.; and Tibbo, R.H. (2003). Modeling the information-seeking behavior of social scientists: Ellis's study revisited. Journal of the American society for Information Science and Technology, 54(6), 570-587. Niedzwiedzka, B. (2003). A Proposed general model of information behaviour. Information Research, 9(1). 1-9. Kai, Samuel; Chu, wah; and Law, nancy (2005). Development of information search expertise :research stusents knowledge of databases. online information review. 29)6(, pp.621-642. Retraieved from http//titania.emeraldinsight.com. Kilicarslan-Toruner, Ebru, and Citak, Ebru Akgun. (2013). Information-seeking behaviours and decision-making process of parents of children with cancer. European Journal of Oncology Nursing, 17(2) , 176- 183. Krikelas, J. (1983). Information seeking behavior: patetern and concept. Drxel library quarterly, 19( 2), 5-20. Kuhlthau, C.C. (1991). Inside the search process: information seeking from the user’s perspective. Journal of the American Society for Information Science, 52 (5), 361-371. Retraieved from http://www.scils.rutgers.edu/~belkin/612 05/kuhlthau-jasist-91.pdf. Kuhlthau, C.C. (2004). Seeking meaning - a process approach to library and information services. 2nd. ed. London: Libraries Unlimited. Rafiq, Muhammad. (2009). Information seeking behavior and user satisfaction of university instructors: A case study. Libraries at University of Nebraska-Lincoln.2-19. Retraieved from http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1244&context=libphilprac. Salarian, Maryam; Ibrahim, Roliana; and Nemati, Kourosh. (2012). The relationship between Users Cognitive Style and Information. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 56, 461 – 465. Retraieved from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042812041390. Savolainen, Reijo. (1999). The role of the internet in information seeking: putting the networked services in context. Information Processing & management, 35(6), 765-782 . Shoham, S. (1988). Scholarly communication: A study of Israeli academic researchers. Journal of Librarianship & Information Science. 30 (2), 113-121. Whitmire, Ethelene. (2003). Epistemological beliefs and the information-seeking behavior of undergraduates. Library and Information Science Research (Pergamon-Elsevier), 2005,127-142. Retraieved from http://kennison.name/files/zopestore/uploads/libraries/documents/lisr2003.pdf. Wilson, T.D. (2000). Human information behavior. Informing Science, 3(2), 49-56. Retrieved from: http://inform.nu/ Articles/vol3/v3n2p49-56.pdf. Yarvelin, K, and Wilson, T. D. (2003). On conceptual models for information seeking and retrieval research. Information Research, 9(1),163. Retraieved from http://InformationR.net/ir/9-1/paper163.html.